Τα ποιήματά της γραμμένα στα γερμανικά, ρωσικά και αγγλικά, λυρικά και με εύρος θεμάτων, περιλαμβάνουν ευφυείς στίχους γραμμένους για τους συναδέλφους της, καθώς επίσης και στοχασμούς γύρω από τις δύσκολες μέρες της ζωής της. Καθρεφτίζουν επίσης και τη μεγάλη της αγάπη για τη φύση, ένα κοινό πάθος με τον αδελφό της, Μπόρις.
Η οικογένεια Πάστερνακ σκόρπισε το 1921, όταν οι γονείς του Μπόρις και οι δύο αδερφές μετανάστευσαν από την νεοσύστατη τότε Σοβιετική Ενωση, για το Βερολίνο. Στόχος της οικογένειας ήταν να ξανασμίξουν, αλλά τόσο η πολιτική κατάσταση όσο και η αποφασιστικότητα του Μπόρις να ζήσει και να εργαστεί στη Ρωσία, τελικά έκαναν αδύνατη την επανένωση. Μετά τον δια βίου χωρισμό του από την οικογένεια, ο Μπόρις Πάστερνακ αφιερώθηκε στο γράψιμο, ωθούμενος από μια άγρια και μανιασμένη πεποίθηση για την ορθότητα του καλλιτεχνικού του οράματος. Το επικό ιστορικό του μυθιστόρημα «Δόκτωρ Ζιβάγκο» βγήκε λαθραία από την Σοβιετική Ένωση, προκαλώντας με την έκδοσή του διεθνή αίσθηση. Αναγκάστηκε να αρνηθεί το βραβείο Νόμπελ που του απονεμήθηκε, και αντιμετώπισε την καταδίκη και την απαξίωση της Σοβιετικής κοινωνίας μέχρι τον θάνατό του, το 1960.
Ο Νικόλας Πάστερνακ Σλάτερ είναι συνταξιούχος αιματολόγος, ο οποίος τώρα δίνει διαλέξεις σε λογοτεχνικά φεστιβάλ και συνέδρια, ενώ παράλληλα εργάζεται και ως μεταφραστής. Μεγάλωσε σε μια οικογένεια όπου η απουσία του θείου ήταν συνεχώς παρούσα. Γι αυτόν, ο Μπορίς Πάστερνακ ήταν ένας άνθρωπος που αισθανόταν ότι τον γνωρίζει πολύ καλά, παρά το γεγονός ότι ποτέ δεν είχε άμεση επικοινωνία μαζί του.
Οι αναμνήσεις του γύρω από την αναστάτωση και τη συγκίνηση που προκαλούσαν στην οικογένεια οι επιστολές οι οποίες έφθαναν από το εξωτερικό, τον ενέπνευσαν να μεταφράσει και να εκδώσει μια συλλογή από τις επιστολές του θείου του, με τίτλο: «Μπορίς Πάστερνακ. Η αλληλογραφία με την οικογένεια 1921-1960». Το ημερολόγιο της αλληλογραφίας του Μπορίς Πάστερνακ με τους συγγενείς του, προσφέρει την εικόνα της σκέψης ενός ανθρώπου με ακλόνητη εσωτερική σιγουριά και αυτοπεποίθηση.
RBTH: Τι ήταν αυτό που σας ώθησε να μεταφράσετε την αλληλογραφία του Μπορίς Πάστερνακ με την οικογένειά του;
Νικόλας Πάστερνακ Σλάτερ: Διατηρούσα πολύ ζωντανές τις αναμνήσεις της παιδικής μου ηλικίας για τη μεγάλη συγκίνηση που καταλάμβανε όλη την οικογένεια, τις σπάνιες εκείνες περιπτώσεις που παίρναμε γράμμα από τη Ρωσία. Ακριβώς στο τέλος του πολέμου, όταν ήμουν επτά ετών, παραλάβαμε επιστολές που βγήκαν λαθραία από τη χώρα, μέσω Άγγλων διπλωματών, και η μητέρα μου ήταν συγκλονισμένη. Τηλεφωνούσε στην αδερφή της και συζητούσαν με τις ώρες, εάν υπήρχαν πράγματα που δεν λέγονταν στις επιστολές και ανησυχούσαν μήπως είχε συμβεί κάτι κακό στην οικογένεια.
Ο Παστερνάκ μέσα από τις επιστολές του
ΕΡ: Πόσο αντιλαμβανόταν η οικογένεια την πραγματικότητα της ζωής του Μπόρις;
ΑΠ: Δεν έγραφε για κάποιες φοβερές προσωπικές καταστάσεις, αλλά μιλούσε πάντα γενικά, όπως για παράδειγμα: «Αχ, και να αντιλαμβανόσασταν τα πράγματα. Δεν μπορώ να συνεχίσω, θα έπρεπε να ουρλιάζω». Αντιλαμβάνονταν, βέβαια, ότι γίνονταν φοβερά πράγματα, ότι άνθρωποι εξαφανίζονταν, ότι άλλοι συλλαμβάνονταν, και πως για αυτά ακριβώς τα θέματα δεν μπορούσε να μας γράψει. Έτσι, έψαχναν για σημάδια και νύξεις, πίσω από τις γραμμές, προσπαθώντας να αποκωδικοποιήσουν τον κώδικα που χρησιμοποιούσε. Για παράδειγμα, όταν συνελήφθη και εκτελέστηκε ο Βλαντιμίρ Σίλοβ, ο Μπόρις έγραψε ότι: «Είχε πεθάνει από την ίδια αρρώστια που είχε φύγει και ο τελευταίος σύζυγος της Λίζας, και ότι σκεφτόταν πολύ… και πως το γεγονός αυτό μερικές φορές οδηγεί σε μια τέτοια μορφή μηνιγγίτιδας». Η οικογένεια γνώριζε ότι ο τελευταίος σύζυγος της Λίζας είχε εκτελεστεί το 1918, και πως αυτή ακριβώς η νύξη περί «ίδιας αρρώστιας» ήταν μια σαφής ένδειξη του, τι συνέβαινε.
ΕΡ: Σε ποιο βαθμό αυτές οι επιστολές μας βοηθούν να κατανοήσουμε τον χαρακτήρα του;
ΑΠ: Σε αυτές τις επιστολές φαίνεται η τεράστια εσωτερική του δύναμη. Δεν εξαρτιόταν από τους άλλους, και δεν περίμενε να τον στηρίξουν. Ήταν πράγματι μοναχικός, αλλά αντλούσε μεγάλη δύναμη από μια εσωτερική βεβαιότητα, μια αυτοπεποίθηση, ότι αυτό που έκανε ήταν και το σωστό. Πίστευε στην ποίησή του και αργότερα στο μυθιστόρημά του, και αυτό αντιστάθμιζε σχεδόν τα πάντα. Ακόμη κι όταν έγραφε τον «Δόκτωρ Ζιβάγκο», την δεκαετία του 50, όταν διωκόταν και κυνηγιόταν, έγραφε :«Μην ανησυχείτε για μένα, είμαι ευτυχισμένος, περισσότερο από ποτέ». Ήταν ικανοποιημένος γιατί έκανε το σωστό, κατ΄ αυτόν. Ήταν μια εξαιρετική προσωπικότητα από την άποψη της εσωτερικής δύναμης που διέθετε και στην οποία στηριζόταν.
ΕΡ: Μπορεί κανείς να φωτίσει περισσότερο τον «Δόκτωρ Ζιβάγκο», μέσα από αυτές τις επιστολές;
ΑΠ: Ο « Δόκτωρ Ζιβάγκο» είναι η ιστορία όσων συνέβησαν στη Ρωσία κατά την επανάσταση και μετά από αυτή. Πρόκειται όμως για μια ιστορία που γράφτηκε μέσα από τους ανθρώπους για τους οποίους μιλάει. Πάνω από όλα τον ενδιέφερε ο εσωτερικός κόσμος των χαρακτήρων του, και πώς αυτός ο εσωτερικός κόσμος τους μπορούσε να τους στηρίζει. Ο Μπόρις πίστευε παθιασμένα στη ζωή, ως ένα είδος δύναμης πολύ ισχυρότερης, από τα εξωτερικά γεγονότα. Σ΄ένα από τα ποιήματά του γράφει «Να ζεις, αυτό μετράει, να ζεις και να καείς μέχρι το τέλος». Αυτό ήταν το μοναδικό σημαντικό πράγμα γι αυτόν. Να ζεις έντιμα και δημιουργικά.
ΕΡ: Έχετε μπει στον πειρασμό να επιχειρήσετε μια μετάφραση του «Δόκτωρ Ζιβάγκο»;
ΑΠ: Ειλικρινά, όχι. Πρώτα απ’ όλα υπάρχουν πολύ καλές μεταφράσεις, και δεν νομίζω ότι θα μπορούσα να προσθέσω κάτι, μόνο και μόνο επειδή είμαι μέλος της οικογένειας. Προς το παρόν, μεταφράζω τα ποιήματα της μητέρας μου, αδελφής του Μπόρις. Είναι δύσκολο να εκδοθούν, διότι έγραψε σε τρεις γλώσσες: Ρωσικά, Γερμανικά και τέλος στα Αγγλικά. Θα προκύψει μία τρίγλωσση έκδοση, και ανυπομονώ να τυπωθεί.
ΕΡ: Πείτε μας για την ποίησή της;
ΑΠ: Τα ποιήματά της είναι πολύ προσωπικά, και πολύ ταυτισμένα με την ζωή της, που ήταν μάλλον δυστυχισμένη και γεμάτη από ανάλογες δυστυχισμένες ιστορίες αγάπης του ενός ή του άλλου είδους. Πολλά λυρικά ποιήματα της εξυμνούν τη φύση, τη θάλασσα και τα τοπία. Ήταν παθιασμένος άνθρωπος και προφανώς, περισσότερο από κάθε τι άλλο, λάτρευε τη φύση. Τα γερμανικά της ποιήματα τα έγραψε όταν δούλευε σε ένα επιστημονικό ινστιτούτο στο Μόναχο. Ήταν πολύ αγαπητή στους συναδέλφους της και πάντα γιόρταζαν όλοι μαζί, γενέθλια, νέες αφίξεις, αναχωρήσεις φίλων κλπ. Για οποιοδήποτε γεγονός επρόκειτο να γιορτάσουν, η Λυδία Πάστερνακ έπρεπε να γράψει το ποίημα της γιορτής για τους φίλους της. Ετσι, αυτή η συλλογή δείχνει την αλέγκρα της πλευρά. Πολύ ειρωνικοί στίχοι, απόλυτα σατυρικοί και αρκετά διασκεδαστικοί.
ΕΡ: Ποια είναι κατά τη γνώμη σας, σήμερα, η αίσθηση για την σύγχρονη ρωσική κουλτούρα;
ΑΠ: Νομίζω, ότι είναι πολύ χαμηλή η Δυτική αντίληψη γύρω από την σύγχρονη ρωσική κουλτούρα. Πολύ σπάνια διαβάζει κανείς για τους σύγχρονους Ρώσους συγγραφείς και τις εξελίξεις στο χώρο της κουλτούρας. Μ΄αυτό, δεν ισχυρίζομαι πως δεν υπάρχει σχετικό ενδιαφέρον. Πρόσφατα μίλησα σε ένα διήμερο πολιτιστικό ρώσικο φεστιβάλ που οργανώθηκε στο Stonehill House του Oxfordshire, όπου υπήρξε πολύ μεγάλη συμμετοχή. Παρουσίασα λοιπόν μία ταινία, στην οποία φαινόταν ο ιδιαίτερος τρόπος με τον οποίο κινητοποιούνταν εναντίον του Μπόρις, με μαζικές συγκεντρώσεις εργάτες και διανοούμενοι, οι οποίοι καταδίκαζαν ομόφωνα το έργο του ως αισχρή συκοφαντία κατά της Σοβιετικής Ένωσης. Αυτοί οι άνθρωποι σήκωναν πειθήνια τα χέρια τους για να καταδικάσουν το περιεχόμενο του βιβλίου, που φυσικά κανείς από αυτούς δεν είχε διαβάσει, ποτέ.
Στάλιν και Πάστερνακ
ΕΡ: Πώς τελικά ξέφυγε από τα Γκουλάγκ, ο Πάστερνακ, μετά από αυτή τη δημόσια καταδίκη που υπέστη;
ΑΠ: Πάνω και πέρα από όλα τα άλλα, ο Στάλιν ήταν και ποιητής. Η ποίησή του είναι πολύ προσωπική και λυρική. Ίσως αντιλαμβανόταν με έναν τρόπο, ότι ο Μπόρις είναι ένας ποιητής χωρίς πολιτική ατζέντα, που ενδιαφερόταν μόνον για θέματα αμιγώς εσωτερικά. Πιθανόν, ο Στάλιν να έβλεπε ότι ο καλλιτεχνικός προσανατολισμός του Μπόρις δεν συνιστούσε απειλή. Αυτή ωστόσο δεν ήταν και η γενική αντίληψη, διότι σύμφωνα με τη σοβιετική σκέψη, η ενασχόληση με τα κοινά ήταν καθήκον. Σύμφωνα, με την ίδια αντίληψη, η μη ενασχόληση με την πολιτική διάσταση των πραγμάτων εκλαμβανόταν από μόνη της, περισσότερο ή λιγότερο, ως μία πράξη πολιτικής προδοσίας. Το κατεστημένο ήταν σταθερά εναντίον του. Ασφαλώς, κατά τη διάρκεια της υπόθεσης του Δόκτωρ Ζιβάγκο, κατηγορήθηκε ακριβώς γι αυτό. Όχι τόσο, διότι έγραψε αισχρές συκοφαντίες κατά της σοβιετικής ιστορίας, αλλά για το γεγονός ότι έπαιρνε τη θέση μιας υπερήφανης ουδετερότητας.
ΕΡ: Θεωρείτε ότι μειώνεται πλέον η λογοτεχνία ως μέσο διαμαρτυρίας, όχι μόνον στη Ρωσία αλλά εν γένει στον κόσμο;
ΑΠ:Δεν πιστεύω ότι η λογοτεχνία θα μπορούσε να διαμορφώσει την ρωσική κοινωνία, περισσότερο από ό,τι μπορούσε στη δική μας, τη σοβιετική. Πιθανώς, ένας από τους λόγους είναι το γεγονός ότι έχουμε κατακλυστεί από τις λέξεις, στο ένα ή στο άλλο πλαίσιο, είτε με ηλεκτρονική μορφή, είτε μέσω του Τύπου. Στις μέρες μας, αντί να έχεις μία μεγάλη μονολιθική διαμαρτυρία, έχεις μαζική διαμαρτυρία εκατομμυρίων ανθρώπων στο Ιντερνετ, ο μαζικός χαρακτήρας του οποίου μπορεί να είναι πολύ αποτελεσματικός. Θεωρώ ότι θα συνεχίσουν να υπάρχουν μεγάλα λογοτεχνικά έργα διαμαρτυρίας, αλλά πιθανώς το πιο αποτελεσματικό μέσο διαμαρτυρίας είναι η μαζική επικοινωνία μέσω των κοινωνικών δικτύων, όπως για παράδειγμα του Twitter.
http://rbth.gr/articles/2012/09/30/agnoste_ptyxe_toy_megaloy_syggrafea_mpori_pasternak
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου