Κόκκινη Εκκλησία-Ένα εξαιρετικό δείγμα Ναοδομίας Βυζαντινής τέχνης

  

Η Κόκκινη Εκκλησιά βρίσκεται στον οικισμό Παλαιοχώρι της Τ.Κ. Βουργαρελίου. Η ανέγερση της τοποθετείται στα τέλη του 13ου αι. επί Δεσπότου Άρτας Νικηφόρου του Α’ (υπάρχει επιγραφή εντός του Ναού). Η Κόκκινη Εκκλησιά λέγεται ότι πήρε το όνομα της από το χρώμα των τούβλων που είναι χτισμένοι οι εξωτερικοί τοίχοι. Λέγεται και «Βασιλομονάστηρο» αλλά και Παναγία Βελλάς, ίσως γιατί εκεί κοντά υπήρχε αρχαία πόλη με το όνομα Βελλά ή από το ότι έγινε Μετόχι της Μονής Βελλάς Ιωαννίνων.

Είναι ένα εξαιρετικό δείγμα Ναοδομίας Βυζαντινής τέχνης, αφιερωμένος στο Γενέθλιο της Θεοτόκου και διατηρείται σε άριστη κατάσταση μέχρι σήμερα. Είναι χτισμένη στον τύπο του δικιόνιου σταυρειδούς εγγεγραμμένου ναού και έχει γύψινο τέμπλο. Η εξωτερική διακόσμηση είναι παρόμοια με αυτή του ναού του Αγ. Βασιλείου που βρίσκεται στην πόλη της Άρτας. Φωτίζεται από μεγάλα τοξωτά παράθυρα.

Επιγραφή μας πληροφορεί ότι η αγιογράφηση του κυρίως ναού έγινε τα έτη 1295 και 1296. Σήμερα σώζονται λιγοστές αγιογραφίες. Στο νάρθηκα διατηρούνται σε καλύτερη κατάσταση, και μάλιστα σώζεται μια πολύ ενδιαφέρουσα τοιχογραφία που εικονίζει την Θεοτόκο Βρεφοκρατούσα να πλαισιώνεται από δύο ζεύγη κτητόρων του ναού, του ζεύγους Θεοδώρου Τζιμισκή και της συζύγου του Μαρίας που χρηματοδότησαν την αγιογράφηση και του ζεύγους Ιωάννη Τζιμισκή και της συζύγου του Άννας. Οι προσωπογραφίες αυτές μάλιστα θεωρούνται από τις αρχαιότερες στα Βαλκάνια. Η Βυζαντινή πόρτα του νάρθηκα είναι ξυλόγλυπτη και σώζεται μέχρι σήμερα.