Η ιερή τελετουργία έχει μια δραματική κίνηση. Αρχίζει και προχωρεί προοδευτικά, για να φτάσει σ’ ένα ύψιστο σημείο, απ’ όπου πάλι, σαν και να κατεβαίνει, φτάνει στο τέλος. Όλη η ακολουθία της θείας Λειτουργίας είναι μια ιερή πραγματικότητα, ζωντανή και κινούμενη. Δεν είναι βέβαια θέατρο η τελετή της θείας Λειτουργίας. Αυτό δεν μπορούμε να το πούμε, γιατί είναι βλασφημία, μα έχει πραγματικά μια δραματική κίνηση. Η Θεία Λειτουργία, σαν τελετουργικό κείμενο, είναι ένα κείμενο ποιητικό και δραματικό.
Πιο ζωντανά λοιπόν τώρα, συμπληρώνοντας την προηγούμενη δέηση, αλλά και συγκεφαλαιώνοντας όλες τις δεήσεις που έγιναν, η λειτουργική σύναξη δέεται· «Αντιλαβού, σώσον, ελέησον και διαφύλαξον ημάς, ο Θεός, τη ση χάριτι».
Το νέο που κομίζει ο Ιησούς Χριστός στον κόσμο είναι η χάρη. Το χαροποιό μήνυμα του Ευαγγελίου και το μυστήριο της Εκκλησίας είναι η χάρη. Ό,τι έχει η «καινή κτίσις», που δεν υπάρχει στον παλαιό κόσμο, είναι η χάρη. Βασίλειο της χάρης είναι η βασιλεία των ουρανών. Ο ευαγγελιστής Ιωάννης, στο προοίμιο του Ευαγγελίου του επιγραμματικά σε δύο προτάσεις, μας λέει για τη χάρη και την αλήθεια του Ιησού Χριστού σε σχέση με τον Μωυσή και το νόμο. «Ο νόμος διά Μωϋσέως εδόθη, η χάρις και η αλήθεια διά Ιησού Χριστού εγένετο»· ο Μωυσής και ο Χριστός, ο νόμος και η χάρη, η παλαιά και η καινή Διαθήκη. Αλλά και κάτι άλλο, μια μεγάλη διαφορά ανάμεσα στο «εδόθη» και το «εγένετο»· ο νόμος του Μωυσή είναι παράδοση εντολής, η χάρη του Ιησού Χριστού είναι πράξη σωτηρίας. «Η χάρις και η αλήθεια διά Ιησού Χριστού εγένετο» θα πει πως ο Ιησούς Χριστός, «ιερεύς εις τον αιώνα», ιερούργησε και ιερουργεί, ώστε να είναι πια παντοτινό σε μας γεγονός η αλήθεια του Ευαγγελίου και η χάρη της σωτηρίας. Αυτά τα δύο είναι το ίδιο· η αλήθεια του Ευαγγελίου είναι ή χάρη της σωτηρίας, και η χάρη της σωτηρίας είναι η αλήθεια του Ευαγγελίου. Η σωτηρία του ανθρώπου είναι χάρη και δωρεά του Ιησού Χριστού.
Ο απόστολος Παύλος το υπερτονίζει ότι «χάριτί έστε σεσωσμένοι», είσαστε σωσμένοι με τη χάρη. Αυτό, θα πει πως μήτε με τα έργα μήτε με την αρετή του, όση κι αν είναι, σώζεται ο άνθρωπος, αλλά με τη χάρη του Θεού, που είναι ο Σταυρός και η Ανάσταση του Ιησού Χριστού.
Σωτηρία είναι να ξαναγίνει ο άνθρωπος παιδί του Θεού· να ξαναβρεί τη θέση του απέναντι στο Δημιουργό του, που την έχασε εξαιτίας του προπατορικού αμαρτήματος· να λυτρωθεί από το βάρος της αμαρτίας, που πιέζει την ψυχή του· να ζήσει τη χαρά της δικαίωσής του από την καταδίκη του στο θάνατο. Η σωτηρία, μ’ ένα λόγο, είναι «Άφεσις αμαρτιών και ζωή αιώνιος», χαρά ανεκλάλητη και δοξασμένη, που την προγεύονται και τη ζουν οι πιστοί μέσα στη ζωντανή προσδοκία της ένδοξης αποκάλυψης του Ιησού Χριστού.
Οι πιστοί, γράφει ο απόστολος Πέτρος, είναι οι άνθρωποι, που τους φυλάει η δύναμη του Θεού για τη σωτηρία, που είναι έτοιμη να φανερωθεί στον έσχατο καιρό. Σωτηρία είναι να γίνει ο άνθρωπος Θεός με τη χάρη του Θεού. Όχι μόνος του· όχι βγάζοντας το Θεό από τη ζωή του για να πάρει τη θέση του. Αλλά με τη χάρη του Θεού, που είναι ο Ιησούς Χριστός και το απολυτρωτικό του έργο, ο Θεός που έγινε άνθρωπος, για να γίνει ο άνθρωπος θεός.
Πώς μπορούμε όλα αυτά, που είναι το κήρυγμα των Αποστόλων και η διδασκαλία των Πατέρων, πώς μπορούμε να τα εκφράσουμε και να τα διατυπώσουμε καλύτερα, πιο απλά και πιο σωστά; Είναι αλήθεια πως δεν υπάρχει τρόπος, γιατί όλα αυτά ή τα ζει κανείς ή δεν τα ζει. Δεν είναι συμπεράσματα κάποιων συλλογισμών, αλλά μια βαθειά εμπιστοσύνη, με την οποία ακούει ο άνθρωπος το Θεό να του μιλάει στις Γραφές και να τον διδάσκει η Εκκλησία. Πρέπει να ζεις την τραγικότητα της αμαρτίας, όσο πιο πολύ είσαι άγιος, για να καταλάβεις τί είναι η σωτηρία και ότι η σωτηρία δεν είναι παρά χάρη του Θεού.
Μέσα σ’ αυτή τη ζωηρή αίσθηση της αμαρτίας και της σωτηρίας, η Εκκλησία στη θεία Λειτουργία δέεται και παρακαλεί·«Αντιλαβού, σώσον, ελέησον και διαφύλαξον ημάς, ο Θεός, τη ση χάριτι».
Από το ένα μέρος μας απειλούν οι συνέπειες της αμαρτίας κι από το άλλο μας ενισχύει η προσδοκία της σωτηρίας, η εμπιστοσύνη μας στη χάρη του Θεού. Σε μια τελευταία τώρα δέηση, στην οποία μιλάμε πρόσωπο με πρόσωπο στο Θεό, παρακαλούμε να μας βοηθήσει και να μας φυλάξει μέσα σε όλα, για τα οποία τον παρακαλέσαμε ως τώρα, να μας ελεήσει και να μας σώσει. Όχι με άλλο μέσο και για άλλη αιτία, αλλά με τη χάρη Του, που είναι και η σοφία Του και η δύναμή Του. Η χάρη του Θεού είναι η αγάπη Του για μας, και επειδή μας αγαπάει γι’ αυτό ο Θεός είναι πάνσοφος και παντοδύναμος μέσα σε όσα κάνει για να μας σώσει. Όχι, επειδή είναι σοφός και δυνατός, μας σώζει με τη χάρη του, αλλ’ επειδή μας αγαπά και θέλει, γι’ αυτό ξέρει κάθε τρόπο κι έχει όλη τη δύναμη να μας σώσει.
Το «ελέησον» είναι η φωνή του λαού, που αποκρίνεται σε κάθε δέηση του ιερέα με το «Κύριε ελέησον». Τώρα την παίρνει ο λειτουργός ιερέας κι είναι σαν και να λέει στο Θεό. «Ναι, Κύριε, ελέησέ μας, καθώς με μια φωνή σε παρακαλεί όλη η σύναξη. Σε άλλο δεν ελπίζουμε παρά μόνο στο έλεός σου, να μας λυπηθείς και να μας σώσεις». Και το «σώσον» είναι κάτι άλλο και περισσότερο από το «αντιλαβού» και το «διαφύλαξον».
Ο λειτουργός ιερέας στην τελευταία αυτή δέηση, που καθώς είπαμε συγκεφαλαιώνει όλες τις προηγούμενες δεήσεις, είναι σαν και να λέει στο Θεό. «Βοήθησέ μας σε όσα σε παρακαλούμε, για την ειρήνη, για το ναό μας, για τους ευσεβείς χριστιανούς, για τον κλήρο και το λαό, για την πόλη μας, για την καρποφορία της γης· και φύλαξέ μας σε όλες τις περιστάσεις και τις θλίψεις του βίου μας. Και μέσα σε όλα αυτά σώσε μας με τη χάρη σου και γλύτωσέ μας από τον αντίδικο της σωτηρίας μας. Όχι μόνο φύλαξέ μας και διατήρησέ μας σε τούτον εδώ τον βίο, αλλά και σώσε μας και χάρισέ μας την άλλη ζωή».
Δεν μπορεί να λείψει από την πίστη της Εκκλησίας κι από τη θεία Λειτουργία η ελπίδα και η προσδοκία της μέλλουσας ζωής. Το τέλος κι ό σκοπός της πίστεως είναι η σωτηρία, δηλαδή η μέλλουσα και αιώνιος ζωή.
Ο απόστολος Πέτρος το γράφει καθαρά· «κομιζόμενοι το τέλος της πίστεως ημών σωτηρίαν ψυχών». Όλα τα άλλα καταντούν μάταια και παίρνουν μόνο ένα ανθρώπινο και κοινωνικό νόημα, χωρίς την ελπίδα της σωτηρίας. Τότε αληθεύει ο λόγος εκείνος του αποστόλου Παύλου, ότι «ει εν τη ζωή ταύτη ελπικότες εσμέν εν Χριστώ μόνον, ελεεινότεροι πάντων ανθρώπων εσμέν»· αν μόνο γι’ αυτήν εδώ τη ζωή πιστεύομε και ελπίζουμε στο Χριστό, τότε είμαστε οι πιο αξιολύπητοι απ’ όλους τους ανθρώπους.
Ίσως είναι ανάγκη στον καιρό μας περισσότερο από άλλοτε να τονίζεται αυτή η αλήθεια, γιατί το κήρυγμα κι η αλήθεια του Ευαγγελίου πάει να καταντήσει μια απλή κοινωνική διδασκαλία και πολλοί, άντε να μιλάνε για Θεολογία, προτιμούν να λένε τώρα για Κοινωνιολογία. Μέσα σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο δεν έχουν πια κανένα νόημα η σύναξη της Εκκλησίας και ο σκοπός της Θείας Λειτουργίας. Αλλά η Εκκλησία, καθώς ακριβώς φαίνεται στη Θεία Λειτουργία, χωρίς να αγνοεί τον βίο, μέσα από τον βίο μας οδηγεί στη ζωή, «προς την μέλλουσαν δόξαν αποκαλυφθήναι εις ημάς»· στη δόξα, που μέλλει να μας φανερωθεί. Η ζωή του πιστού είναι η ζωή της χάρης του Θεοί επάνω του. Ο αληθινός πιστός είναι ο χαριτωμένος άνθρωπος.
Εδώ βέβαια γεννιούνται κάποια ερωτήματα.
Ποιά είναι η θέληση του ανθρώπου μέσα στη θεία χάρη; Ποιά είναι τα όρια της ελευθερίας του ανθρώπου μέσα στη βουλή του Θεού; Γιατί η βουλή του Θεού είναι «πάντας ανθρώπους σωθήναι», να σωθούν με τη χάρη του όλοι οι άνθρωποι. Μπορούμε επιγραμματικά να πούμε ότι ο Θεός θέλει να σωθούν όλοι και σώζονται όσοι θέλουν.
Ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής το διατυπώνει έτσι, ότι ο άνθρωπος σώζεται «διά της χάριτος του Θεού και διά της οικείας φιλοπονίας και σπουδής». Πάει να πει πως το έργο του Θεού για τη σωτηρία του ανθρώπου εξαρτάται από την συνεργασία του ανθρώπου· εκείνο που δίνει έτοιμο ο Θεός να απλώσει ο άνθρωπος και να το πάρει. Ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο μόνος του, αλλά δεν μπορεί να τον σώσει μόνος του· έτσι κανένας δεν είναι που θέλει να σωθεί και δεν σώζεται. Μ’ αυτή την πίστη και την βέβαιη ελπίδα στη λειτουργική της σύναξη η Εκκλησία συγκεφαλαιώνει τις δεήσεις της Μεγάλης Συναπτής και παρακαλεί· «Αντιλαβού, σώσον, ελέησον και διαφύλαξον ημάς, ο Θεός, τη ση χάριτι». Αμήν.
Πιο ζωντανά λοιπόν τώρα, συμπληρώνοντας την προηγούμενη δέηση, αλλά και συγκεφαλαιώνοντας όλες τις δεήσεις που έγιναν, η λειτουργική σύναξη δέεται· «Αντιλαβού, σώσον, ελέησον και διαφύλαξον ημάς, ο Θεός, τη ση χάριτι».
Ο απόστολος Παύλος το υπερτονίζει ότι «χάριτί έστε σεσωσμένοι», είσαστε σωσμένοι με τη χάρη. Αυτό, θα πει πως μήτε με τα έργα μήτε με την αρετή του, όση κι αν είναι, σώζεται ο άνθρωπος, αλλά με τη χάρη του Θεού, που είναι ο Σταυρός και η Ανάσταση του Ιησού Χριστού.
Σωτηρία είναι να ξαναγίνει ο άνθρωπος παιδί του Θεού· να ξαναβρεί τη θέση του απέναντι στο Δημιουργό του, που την έχασε εξαιτίας του προπατορικού αμαρτήματος· να λυτρωθεί από το βάρος της αμαρτίας, που πιέζει την ψυχή του· να ζήσει τη χαρά της δικαίωσής του από την καταδίκη του στο θάνατο. Η σωτηρία, μ’ ένα λόγο, είναι «Άφεσις αμαρτιών και ζωή αιώνιος», χαρά ανεκλάλητη και δοξασμένη, που την προγεύονται και τη ζουν οι πιστοί μέσα στη ζωντανή προσδοκία της ένδοξης αποκάλυψης του Ιησού Χριστού.
Οι πιστοί, γράφει ο απόστολος Πέτρος, είναι οι άνθρωποι, που τους φυλάει η δύναμη του Θεού για τη σωτηρία, που είναι έτοιμη να φανερωθεί στον έσχατο καιρό. Σωτηρία είναι να γίνει ο άνθρωπος Θεός με τη χάρη του Θεού. Όχι μόνος του· όχι βγάζοντας το Θεό από τη ζωή του για να πάρει τη θέση του. Αλλά με τη χάρη του Θεού, που είναι ο Ιησούς Χριστός και το απολυτρωτικό του έργο, ο Θεός που έγινε άνθρωπος, για να γίνει ο άνθρωπος θεός.
Πώς μπορούμε όλα αυτά, που είναι το κήρυγμα των Αποστόλων και η διδασκαλία των Πατέρων, πώς μπορούμε να τα εκφράσουμε και να τα διατυπώσουμε καλύτερα, πιο απλά και πιο σωστά; Είναι αλήθεια πως δεν υπάρχει τρόπος, γιατί όλα αυτά ή τα ζει κανείς ή δεν τα ζει. Δεν είναι συμπεράσματα κάποιων συλλογισμών, αλλά μια βαθειά εμπιστοσύνη, με την οποία ακούει ο άνθρωπος το Θεό να του μιλάει στις Γραφές και να τον διδάσκει η Εκκλησία. Πρέπει να ζεις την τραγικότητα της αμαρτίας, όσο πιο πολύ είσαι άγιος, για να καταλάβεις τί είναι η σωτηρία και ότι η σωτηρία δεν είναι παρά χάρη του Θεού.
Από το ένα μέρος μας απειλούν οι συνέπειες της αμαρτίας κι από το άλλο μας ενισχύει η προσδοκία της σωτηρίας, η εμπιστοσύνη μας στη χάρη του Θεού. Σε μια τελευταία τώρα δέηση, στην οποία μιλάμε πρόσωπο με πρόσωπο στο Θεό, παρακαλούμε να μας βοηθήσει και να μας φυλάξει μέσα σε όλα, για τα οποία τον παρακαλέσαμε ως τώρα, να μας ελεήσει και να μας σώσει. Όχι με άλλο μέσο και για άλλη αιτία, αλλά με τη χάρη Του, που είναι και η σοφία Του και η δύναμή Του. Η χάρη του Θεού είναι η αγάπη Του για μας, και επειδή μας αγαπάει γι’ αυτό ο Θεός είναι πάνσοφος και παντοδύναμος μέσα σε όσα κάνει για να μας σώσει. Όχι, επειδή είναι σοφός και δυνατός, μας σώζει με τη χάρη του, αλλ’ επειδή μας αγαπά και θέλει, γι’ αυτό ξέρει κάθε τρόπο κι έχει όλη τη δύναμη να μας σώσει.
Το «ελέησον» είναι η φωνή του λαού, που αποκρίνεται σε κάθε δέηση του ιερέα με το «Κύριε ελέησον». Τώρα την παίρνει ο λειτουργός ιερέας κι είναι σαν και να λέει στο Θεό. «Ναι, Κύριε, ελέησέ μας, καθώς με μια φωνή σε παρακαλεί όλη η σύναξη. Σε άλλο δεν ελπίζουμε παρά μόνο στο έλεός σου, να μας λυπηθείς και να μας σώσεις». Και το «σώσον» είναι κάτι άλλο και περισσότερο από το «αντιλαβού» και το «διαφύλαξον».
Ο λειτουργός ιερέας στην τελευταία αυτή δέηση, που καθώς είπαμε συγκεφαλαιώνει όλες τις προηγούμενες δεήσεις, είναι σαν και να λέει στο Θεό. «Βοήθησέ μας σε όσα σε παρακαλούμε, για την ειρήνη, για το ναό μας, για τους ευσεβείς χριστιανούς, για τον κλήρο και το λαό, για την πόλη μας, για την καρποφορία της γης· και φύλαξέ μας σε όλες τις περιστάσεις και τις θλίψεις του βίου μας. Και μέσα σε όλα αυτά σώσε μας με τη χάρη σου και γλύτωσέ μας από τον αντίδικο της σωτηρίας μας. Όχι μόνο φύλαξέ μας και διατήρησέ μας σε τούτον εδώ τον βίο, αλλά και σώσε μας και χάρισέ μας την άλλη ζωή».
Δεν μπορεί να λείψει από την πίστη της Εκκλησίας κι από τη θεία Λειτουργία η ελπίδα και η προσδοκία της μέλλουσας ζωής. Το τέλος κι ό σκοπός της πίστεως είναι η σωτηρία, δηλαδή η μέλλουσα και αιώνιος ζωή.
Ο απόστολος Πέτρος το γράφει καθαρά· «κομιζόμενοι το τέλος της πίστεως ημών σωτηρίαν ψυχών». Όλα τα άλλα καταντούν μάταια και παίρνουν μόνο ένα ανθρώπινο και κοινωνικό νόημα, χωρίς την ελπίδα της σωτηρίας. Τότε αληθεύει ο λόγος εκείνος του αποστόλου Παύλου, ότι «ει εν τη ζωή ταύτη ελπικότες εσμέν εν Χριστώ μόνον, ελεεινότεροι πάντων ανθρώπων εσμέν»· αν μόνο γι’ αυτήν εδώ τη ζωή πιστεύομε και ελπίζουμε στο Χριστό, τότε είμαστε οι πιο αξιολύπητοι απ’ όλους τους ανθρώπους.
Ίσως είναι ανάγκη στον καιρό μας περισσότερο από άλλοτε να τονίζεται αυτή η αλήθεια, γιατί το κήρυγμα κι η αλήθεια του Ευαγγελίου πάει να καταντήσει μια απλή κοινωνική διδασκαλία και πολλοί, άντε να μιλάνε για Θεολογία, προτιμούν να λένε τώρα για Κοινωνιολογία. Μέσα σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο δεν έχουν πια κανένα νόημα η σύναξη της Εκκλησίας και ο σκοπός της Θείας Λειτουργίας. Αλλά η Εκκλησία, καθώς ακριβώς φαίνεται στη Θεία Λειτουργία, χωρίς να αγνοεί τον βίο, μέσα από τον βίο μας οδηγεί στη ζωή, «προς την μέλλουσαν δόξαν αποκαλυφθήναι εις ημάς»· στη δόξα, που μέλλει να μας φανερωθεί. Η ζωή του πιστού είναι η ζωή της χάρης του Θεοί επάνω του. Ο αληθινός πιστός είναι ο χαριτωμένος άνθρωπος.
Εδώ βέβαια γεννιούνται κάποια ερωτήματα.
Ποιά είναι η θέληση του ανθρώπου μέσα στη θεία χάρη; Ποιά είναι τα όρια της ελευθερίας του ανθρώπου μέσα στη βουλή του Θεού; Γιατί η βουλή του Θεού είναι «πάντας ανθρώπους σωθήναι», να σωθούν με τη χάρη του όλοι οι άνθρωποι. Μπορούμε επιγραμματικά να πούμε ότι ο Θεός θέλει να σωθούν όλοι και σώζονται όσοι θέλουν.
Ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής το διατυπώνει έτσι, ότι ο άνθρωπος σώζεται «διά της χάριτος του Θεού και διά της οικείας φιλοπονίας και σπουδής». Πάει να πει πως το έργο του Θεού για τη σωτηρία του ανθρώπου εξαρτάται από την συνεργασία του ανθρώπου· εκείνο που δίνει έτοιμο ο Θεός να απλώσει ο άνθρωπος και να το πάρει. Ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο μόνος του, αλλά δεν μπορεί να τον σώσει μόνος του· έτσι κανένας δεν είναι που θέλει να σωθεί και δεν σώζεται. Μ’ αυτή την πίστη και την βέβαιη ελπίδα στη λειτουργική της σύναξη η Εκκλησία συγκεφαλαιώνει τις δεήσεις της Μεγάλης Συναπτής και παρακαλεί· «Αντιλαβού, σώσον, ελέησον και διαφύλαξον ημάς, ο Θεός, τη ση χάριτι». Αμήν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου