"Βυζαντινές - Μεταβυζαντινές εκκλησίες Βόρειας Αττικής, (αρχιτεκτονική - εικονογραφική περιγραφή),12ος - 19ος αιώνας"

Συγγραφέας: Στέλιος Α. Μουζάκης, Επιστημονική Εταιρεία Αττικών Μελετών, Αθήνα 2010, σσ. 445

Η σύγχρονη αθηναϊκή μεγαλούπολη διατηρεί πολύ κακές σχέσεις με το ιστορικό παρελθόν της. Η εξάπλωση του πολεοδομικού της ιστού προς κάθε κατεύθυνση, λόγω του άναρχου τρόπου με τον οποίο πραγματοποιήθηκε κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες, εξαφάνισε τα περισσότερα ίχνη της ιστορίας τόσο της ίδιας της Αθήνας όσο και της ευρύτερης Αττικής κάτω από ασφαλτοστρωμένους δρόμους και πολυκατοικίες. Έτσι, ο σημερινός περιηγητής της πόλης και των προαστίων της δεν αντικρίζει παρά μόνο τις αρχαιότητες της αρχαίας Αθήνας (που διασώθηκαν χάρη στους φιλέλληνες και τους Έλληνες κλασικιστές του 19^ου αιώνα) και τα μνημεία της μετεπαναστατικής πρωτεύουσας της Ελλάδας, όσα βέβαια δεν έχουν ακόμη αλλοιωθεί από τους βανδαλισμούς των τελευταίων ετών. Μέσα σε αυτό το «μεταμοντέρνο» τοπίο, όσα από τα ταπεινά βυζαντινά μνημεία της Αττικής δεν έχουν καταστραφεί (ουσιαστικά αναφερόμαστε σε μικρές εκκλησίες και ξωκκλήσια), «κρύβονται» κάτω από τη βαριά σκιά των τσιμεντένιων γειτόνων τους. Οι μοναδικοί αυτοί μάρτυρες πολλών αιώνων ιστορίας περιμένουν υπομονετικά τους ερευνητές που θα τα αναδείξουν, τονίζοντας στους απαθείς και αδιάφορους Νεοέλληνες τις οφειλές τους στους κοντινούς τους προγόνους. 

Σε μια τέτοια δύσκολη πρόκληση αποπειράθηκε να ανταποκριθεί ο Στέλιος Μουζάκης, πολύχρονος ερευνητής της ιστορίας των μεσαιωνικών μνημείων της αθηναϊκής περιφέρειας, το έργο του οποίου έχει ήδη αναγνωρισθεί από τους ειδικούς του χώρου του (κυρίως αρχαιολόγους και ιστορικούς). Στο αρκετά ογκώδες βιβλίο του που παρουσιάζουμε εδώ, συγκεντρώνει και συστηματοποιεί τα πορίσματα των ερευνών του για τα βυζαντινά και μεταβυζαντινά εκκλησάκια των ευρύτερων περιοχών της Πάρνηθας και της Πεντέλης, προσφέροντας στους αναγνώστες του ενδιαφέρουσες πληροφορίες η αξιοποίηση των οποίων μπορεί να συμβάλει στην αναθεώρηση αρκετών στερεοτύπων για την, ούτως ή άλλως, αρκετά σκοτεινή υστεροβυζαντινή και μεταβυζαντινή ιστορία της Αττικής. Συνολικά παρουσιάζονται, περιγράφονται και αποτυπώνονται φωτογραφικά 64 εκκλησίες  από 26 πρώην δήμους, κοινότητες αλλά και επιμέρους σημεία. Πρόκειται για το αποτέλεσμα πολύχρονων ερευνών, οι οποίες  πραγματοποιήθηκαν με αποκλειστικά προσωπικές προσπάθειες του συγγραφέα, συχνά υπό δύσκολες συνθήκες, χωρίς οικονομική ενίσχυση από κρατικούς ή άλλους φορείς, αλλά οι οποίες είναι βέβαιο ότι θα αναγνωρισθούν με την πάροδο του χρόνου.

Εν ολίγοις, πρόκειται για ένα ιδιαίτερα χρήσιμο βιβλίο, όχι μόνο για αρχαιολόγους, αρχιτέκτονες και ιστορικούς, αλλά και για όσους επιθυμούν να μάθουν την «κρυμμένη» μεσαιωνική ιστορία της ευρύτερης Αττικής.

 Νίκος Νικολούδης, Διδάκτωρ Ιστορίας του Πανεπιστημίου του Λονδίνου

ΠΗΓΗ