Οι περίφημες τοιχογραφίες του καθεδρικού ναού του Μοναστηριού Μιρόζσκι,στην πόλη Πσκοβ(12ος αιώνας)

Ανάμεσα στα λαμπρά έργα της μεσαιωνικής θρησκευτικής τέχνης στη Ρωσία, το πιο εντυπωσιακό είναι οι περίφημες τοιχογραφίες του καθεδρικού ναού του Μοναστηριού Μιρόζσκι, στην πόλη Πσκοβ. Στην προκειμένη περίπτωση, είναι δύσκολο να πει κανείς ποιο είναι το μεγαλύτερο θαύμα: Η δημιουργία τους ή η διάσωσή τους εννέα αιώνες τώρα, μέσα από πολέμους επαναστάσεις και κατοχές.

Το Πσκοφ βρισκόταν πάντα υπό τη σκιά της γειτονικής  βορειανατολικής πόλης Νόβγκοροντ. Η ιστορία της πόλης,  αλλά και του μοναστηριού της εξαρτιόταν πάντοτε από την πιο δυνατή γείτονά  της. Το 1136 οι κάτοικοι της Νόβογκοροντ καθαίρεσαν τον πρίγκιπά τους, Βσεβολόντ, και  τον εξόρισαν από την πόλη. Ο πρίγκιπας κατέφυγε στο Πσκοβ όπου οι κάτοικοι τον καλοδέχθηκαν. Λίγο αργότερα,  ο επίσκοπος του Νόβγκοροντ,  Νιφόντ διαπληκτίστηκε με τον νέο πρίγκιπα της, και  συμμάχησε με τον Βσεβολόντ  που βρισκόταν στο Πσκοφ. Έτσι, οι δύο άντρες υποστήριξαν την ανέγερση εκκλησίας και του μοναστηριού του Πσκοφ, το οποίο ήταν αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος και του έδωσαν το όνομα του μικρού ποταμού Μιρόζχα.  Το Μοναστήρι χτίστηκε στην αριστερή όχθη του ποταμού Βελίκαγια, απέναντι από το επιβλητικό κάστρο του Πσκοφ.

Ο Βσεβολοντ πέθανε το 1137  ή το 1138. Στοιχεία της εποχής αποδεικνύουν ότι ο πρίγκιπας  υποστήριξε μέχρι το τέλος τις προσπάθειες για την  ανέγερση του καθεδρικού ναού της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος.Παρόλο που ο επίσκοπος Νιφόντ επέστρεψε στο Νόβγκοροντ  γύρω στο 1144, οι εργασίες  στο Μοναστήρι συνεχίστηκαν ενώ οι τοιχογραφίες του καθεδρικού ναού ολοκληρώθηκαν την χρονιά του θανάτου του Νιφόντ, το 1156.

Βυζαντινή τεχνοτροπία.

Οσον αφορά στα θρησκευτικά ζητήματα ο επίσκοπος  Νιφόντ ήταν ένθερμος υποστηρικτής του Βυζαντίου, και το αρχικό σχέδιο του καθεδρικού ναού του Μοναστηριού Μιρόζσκι  είχε τη μορφή  της  ελληνικής εκκλησίας σε σχήμα σταυρού, πάνω στον οποίο υψώνεται  ένας και μοναδικός τρούλος. Το σχέδιο αυτό όμως, το οποίο προέβλεπε  ενισχυμένους  τους κεντρικούς αρμούς του σταυρού,  σύντομα αποδείχθηκε ότι δεν ήταν καθόλου πρακτικό για  τα ψυχρά κλίματα.Έτσι, οι  γωνιακοί τοίχοι της  δυτικής πλευράς  της εκκλησίας δεν άργησαν να  φτάσουν  στο ύψος του κεντρικού μέρους του ναού. Τα στοιχεία του αρχικού σχεδίου  είναι ακόμη ορατά στην ανατολική του πλευρά προς το ποτάμι. Επίσης στην ανατολική πλευρά  του ναού υπάρχει  μια μεγάλη κυλινδρική αψίδα, μέσα στην οποία περικλείεται το ιερόν της εκκλησίας. Οι τοίχοι είναι από λεπτό τούβλο και σκληρή πέτρα, δεμένα με ένα ισχυρό κονίαμα ασβέστη και θρυμματισμένου τούβλου.

Το εσωτερικό της εκκλησίας είναι όλο καλυμμένο από τοιχογραφίες, οι οποίες ευτυχώς ακόμη διασώζονται σε μεγάλο βαθμό, και αποτελούν μοναδικά μνημεία της πρώιμης Ρωσικής Θρησκευτικής Τέχνης. Η ποιότητα των τοιχογραφιών καταδεικνύει τη ζωτικότητα της βυζαντινή παράδοσης στη ζωγραφική των τοίχων,  σε μια εποχή που οι  δεξιοτέχνες Ελληνες ζωγράφοι ήταν ακόμη παρόντες στη μεσαιωνική ρωσική κουλτούρα. Ταυτόχρονα, οι επιλογές και οι ερμηνείες των εικαστικών θεμάτων,  δείχνουν ότι στην δημιουργία τους συμμετείχαν ντόπιοι  καλλιτέχνες της εποχής.

Πράγματι, μοναστήρια όπως αυτό, τα οποία  βρίσκονταν στην πρώτη γραμμή της ιεραποστολικής δραστηριότητας,  είχαν ως  σκοπό τη μετάδοση της  Ορθοδοξίας  σε μια περιοχή που μόνο κατ 'όνομα  ήταν χριστιανική. Ως εκ τούτου, οι τοιχογραφίες  θεωρούνταν μια σημαντική επιβεβαίωση της πίστης. Τα έργα παρουσιάστηκαν με  τρόπο που όχι μόνο να εμπνέει αλλά και να διδάσκει.

Οι  απεικονίσεις του Χριστού κατέχουν προεξάρχουσα θέση, όπως θα άρμοζε άλλωστε σε μια εκκλησία αφιερωμένη στην μεταμόρφωση του Χριστού ως Υιού του Θεού. Στον κεντρικό τρούλο απεικονίζεται η Ανάληψη του Χριστού, περιβεβλημένου από πλήθος αγγέλων. 

Στο ψηλότερο σημείο του κοίλου της αψίδας  απεικονίζεται η ενθρόνιση του  Χριστού, με την Μαρία και τον Ιωάννη τον Βαπτιστή  να   πλαισιώνουν την  εικόνα της καμάρας, μπροστά από την αψίδα. Ενώ χαμηλότερα, στον τοίχο της αψίδας εμφανίζεται  ο Χριστός  στη Θεία Ευχαριστία, δίνοντας τα μυστήρια  στους 12 αποστόλους. Σε αυτή την εκκλησία-μουσείο,  καμία εικόνα  ή τέμπλο δεν επισκιάζει τις τοιχογραφίες της αψίδας.

Στους θόλους της οροφής και στις υψηλότερες επιφάνειες των τοίχων έχουν φιλοτεχνηθεί σκηνές από τη ζωή και τα πάθη του Χριστού, στις οποίες περιλαμβάνονται ο κήπος της Γεσθημανή, η σταύρωση και ο θρήνος πάνω από το σώμα του Χριστού. Επίσης είναι εμφανείς σκηνές στις οποίες συμμετέχει η Παναγία, όπως αυτή του Ευαγγελισμού.

 Άλλες σκηνές περιλαμβάνουν τον Ιωάννη τον Βαπτιστή και πολλούς βυζαντινούς Αγίους. Στα κατώτερα τμήματα των τοίχων βρίσκονται σκηνές από την Παλαιά Διαθήκη, όπως η έξοδος από τον κήπο της Εδέμ, και τον Ιακώβ να παλεύει με έναν άγγελο.

Αποκατάσταση και διατήρηση.

Το ύφος της ζωγραφικής αναδεικνύει μια εξαιρετική δύναμη όχι μόνο στο φάσμα των χρωμάτων αλλά και στη σύνθεση καθώς και στο βάθος των συναισθημάτων. Οι απεικονίσεις προσώπων και σωμάτων έχουν μια γραμμική δυναμική και ρυθμικά χαρακτηριστικά από τις καλύτερες τοιχογραφίες της Μέσης Βυζαντινής περιόδου. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι τοιχογραφίες αυτές φιλοτεχνήθηκαν λίγες μόλις δεκαετίες πριν από την άλωση της Κωνσταντινούπολης, το 1204 από τους Φράγκους και τους Βενετσιάνους, κατά την Τέταρτη Σταυροφορία.

Φυσικά, δεν έχουν διασωθεί όλες οι τοιχογραφίες στον Ναό της Μεταμόρφωσης, ενώ κάποιες στα χαμηλότερα τμήματα των τοίχων έχουν υποστεί σημαντικές φθορές. Επίσης,  εξαιτίας της  γεωγραφικής θέσης του, το Μοναστήρι έχει πληγεί από τις  πρόσφατες πλημμύρες, τον Απρίλιο του 2011, ενώ κάποιες  ενότητές του, όπως για παράδειγμα  η εκκλησία του Αποστόλου Στεφάνου, μνημείο του 17ου  έχουν διατεθεί για χρήση και λειτουργία στη  Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία.

Ωστόσο, λόγω της εξαιρετικής πολιτιστικής αξίας και της ευθραυστότητάς του ως μνημείο,  ο Καθεδρικός Ναός  της Μεταμορφώσεως παραμένει υπό την εποπτεία του κράτους και συγκεκριμένα της Αρχιτεκτονικής  υπηρεσίας και του Μουσείου Τέχνης του Πσκοφ. Οι πρόσφατες εργασίες αποκατάστασης των τοιχογραφιών  του καθεδρικού ναού  αποτελούν ένα σημαντικό ελπιδοφόρο βήμα για την διατήρηση αυτής της θαυμάσιας τέχνης. 

rbth.gr/agioritikovima