Ο πρέσβης του Αζερμπαϊτζάν κ. Rahman Mustafayev στο ''Αγιορείτικο Βήμα''
Του Γιώργου Θεοχάρη
Πάνω από είκοσι βυζαντινές εκκλησίες και μοναστήρια διασώζονται, οι έξι από τις Εκκλησίες λειτουργούν κανονικά και κατακλύζονται από τους 200.000 Ορθόδοξους Χριστιανούς που ζουν στο Αζερμπαϊτζάν και αντιπροσωπεύουν το 2,5% του πληθυσμού, υπογραμμίζει σε συνέντευξή του στο Αγιορείτικο Βήμα ο πρέσβης του Αζερμπαϊτζάν κ. Rahman Mustafayev.
Οι πιστοί της Ορθόδοξης Εκκλησίας στο Αζερμπαϊτζάν δεν είναι μόνο Ρώσοι, αλλά και Ουκρανοί, Λευκορώσοι, Έλληνες, Γεωργιανοί, όπως και οι εκπρόσωποι άλλων λαών που ζουν στο Αζερμπαϊτζάν, διευκρινιζει και εξηγεί πως βρέθηκαν στην ασιατική χώρα οι Χριστιανοί και πως ζουν σήμερα. Ο διπλωμάτης απαντά ακόμα και για το διωγμό που δέχονται οι Χριστιανοί σε ασιατικές χώρες, ευλογώντας βέβαια τα γένια του…
1. Όταν μελέτησα τη χώρα σας, μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση o μεγάλος αριθμός βυζαντινών εκκλησιών. Ποια είναι η προέλευση τους;
Οι εκκλησίες του Αζερμπαϊτζάν είναι μια αντανάκλαση της ιστορίας του Χριστιανισμού στο Αζερμπαϊτζάν, η οποία πάει πίσω σχεδόν 2.000 χρόνια. Η πορεία του Χριστιανισμού στο Αζερμπαϊτζάν είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορία της Καυκάσιας Αλβανίας, ενός κράτους που υπήρχε στο έδαφος του σύγχρονου Αζερμπαϊτζάν από το 2ο αιώνα π.Χ. μέχρι τον 8ο αιώνα μ.Χ.
Το κήρυγμα της διδασκαλίας του Ευαγγελίου στο έδαφος της Καυκάσιας Αλβανίας ξεκίνησε στα μέσα του 1ου αιώνα μ.Χ. από έναν απ' τους δώδεκα μαθητές του Ιησού Χριστού, τον Απόστολο Βαρθολομαίο. Σύμφωνα με την εκκλησιαστική παράδοση ο Άγιος Βαρθολομαίος ήταν ένας από τους 12 αποστόλους, οι οποίοι ανέλαβαν την διάδοση της διδασκαλίας του Χριστού στις μη χριστιανικές χώρες. Ο Βαρθολομαίος κήρυξε το Ευαγγέλιο στη Μικρά Ασία, Περσία και Ινδία. Από την Ινδία συνέχισε το έργο του στην Καυκάσια Αλβανία, η οποία διατηρούσε στενούς εμπορικούς δεσμούς με την Ινδία. Μετά από χρόνια ιεραποστολικού έργου σκοτώθηκε στο Μπακού μεταξύ 68-71 μ.Χ. από τους ειδωλολάτρες ιερείς. Στο κέντρο της πόλης υπάρχει ένα σημείο μνήμης όπου χύθηκε το αίμα του, το οποίο τιμαται με ιδιαίτερη ευλάβεια από τους Χριστιανούς εδώ και 2 χιλιετίες.
Στην αρχή του 4ου αιώνα ο Χριστιανισμός στην Καυκάσια Αλβανία έγινε η επίσημη θρησκεία του κράτους και η Καυκασιο-Αλβανική Εκκλησία ξεκίνησε άμεσα το ενεργό ιεραποστολικό της έργο. Άρχιζαν να χτίζονται εκκλησίες, οίκοι προσευχής, ιδρύθηκαν μοναστήρια, θρησκευτικά σχολεία. Μέχρι το τέλος του 4ου αιώνα η Καυκασιο-Αλβανική Εκκλησία γίνεται ανεξάρτητη, ενώ διατηρεί ισχυρούς δεσμούς με το Βυζάντιο και την Εκκλησία των Ιεροσολύμων. Παρά το γεγονός ότι τον 7ο αιώνα μ. Χ. στη χώρα καθιερώθηκε το Ισλάμ, ο Χριστιανισμός συνέχισε να αναπτύσσεται. Τον 11ο-14ο αιώνα σημειώνεται μια εποχή οικονομικής, πολιτιστικής και πολιτικής ανάπτυξης στο Αζερμπαϊτζάν. Κατά την περίοδο αυτή χτίστηκε ο μεγαλύτερος αριθμός εκκλησιών και ναών. Έτσι, λοιπόν οι βυζαντινές εκκλησίες στο σημερινό Αζερμπαϊτζάν που διασώζονται ως τις μέρες μας είναι ένδειξη μιας ισχυρής πολιτισμικής, θρησκευτικής και αρχιτεκτονικής επιρροής του Βυζαντίου στην Καυκασιο-Αλβανική Εκκλησία.
Συνεπώς, οι πρόγονοι του λαού του Αζερμπαϊτζάν ήταν χριστιανοί οι οποίοι είχαν την δική τους ανεξάρτητη Αποστολική Εκκλησία, τους επίσκοπους, κληρικούς, το θρησκευτικό ινστιτούτο, τη δική τους γλώσσα και θρησκευτική λογοτεχνία.
2. Πώς ήταν οι σχέσεις μεταξύ της Καυκάσιας Αλβανίας και του Βυζαντίου;
Η κοινή Χριστιανική θρησκεία των δύο εθνών και η επιθυμία να διατηρηθεί η ανεξαρτησία της Καυκάσιας Αλβανίας απέναντι στην επιθετική πολιτική των Σασσανιδών της Περσίας και του Αραβικού Χαλιφάτου τόνωσε την ανάπτυξη των πολιτικών σχέσεων μεταξύ των δύο λαών.
Το 660 μ.Χ, ο βασιλιάς της Καυκάσιας Αλβανίας Ντζαβανσίρ (Javanshir) έκλεισε συμμαχία με το Βυζάντιο με σκοπό την προστασία της χώρας από την αραβική εισβολή. Είναι σημαντικό να σημειώσω πως αντίθετοι στη δημιουργία στενών δεσμών μεταξύ των δύο χωρών δεν ήταν μόνον οι Άραβες, αλλά και η Αρμενική Εκκλησία, η οποία φοβόταν την ενδυνάμωση του Βυζαντίου στον Καύκασο. Πρόσφατα, μελετώντας την ιστορία αυτής της περιόδου, ανακάλυψα μια καταγγελία του Αρμενικού Καθολικού Πατριάρχη Ηλία κατά του επικεφαλής της Καυκασιο-Αλβανικής Εκκλησίας Νέρσες. Στη συγκεκριμένη επιστολή, η οποία στάλθηκε το 706 στον Άραβα χαλίφη Ομάρ, ο Αρμένιος Πατριάρχης δήλωσε: "Υπάρχει ένας Επίσκοπος που αρνήθηκε να υπακούει στο Μεγάλο Κράτος σας και να ενωθεί με την Αρμενική Εκκλησία στην αναφορά του ονόματός σας στις προσευχές, αλλά αναφέρεται στο όνομα του Έλληνα βασιλιά και σκέφτεται να παραδώσει τη χώρα του σ’ αυτόν. Αν δεν τούς καταστρέψετε το συντομότερο, θα παραδοθούν στα βυζαντινά αρχοντικά όσον αφορά τους φόρους και όλες τις άλλες υποθέσεις." *
Όπως βλέπετε, ο Χριστιανισμός του Αρχαίου Αζερμπαϊτζάν επιβίωνε σε πολύ δύσκολες συνθήκες.
* Ιστορία της Αρμενίας του Καθολικού Ιωάννη του Draskhanakert, εκδόσεις Emin Ν., 1861, σ.78
3. Σήμερα λειτουργεί η Εκκλησία της Καυκάσιας Αλβανίας;
Δυστυχώς, στις αρχές του 19ου αιώνα αφανίστηκε. Μετά την προσχώρηση του Αζερμπαϊτζάν στη Ρωσική Αυτοκρατορία στις αρχές του 19ου αιώνα, ο θρησκευτικός τίτλος του Πατριάρχη της Καυκάσιας Αλβανίας καταργήθηκε με το διάταγμα του Ρώσου Τσάρου. Αυτό συνέβη το 1815. Στις 11 Μαρτίου του 1836 ο αυτοκράτορας Νικόλαος Α’ υπέγραψε μια ειδική "Κατάσταση", σύμφωνα με την οποία η ανεξάρτητη Καυκασιο-Αλβανική Εκκλησία καταργήθηκε και όλα τα περιουσιακά της στοιχεία μεταβιβάστηκαν στην Αρμενική Γρηγοριανή Εκκλησία. Και το τελικό χτύπημα στην εκκλησία έγινε κατά τα έτη 1909-1910, όταν η Ιερά Σύνοδος της Ρωσικής Εκκλησίας έδωσε άδεια στην Αρμενική Εκκλησία να καταστρέψει όλα τα αρχεία της Εκκλησία της Καυκάσιας Αλβανίας.
Αυτή η άδικη πράξη οδήγησε στην καταστροφή της θρησκευτικής λογοτεχνίας και επιστημονικών χειρόγραφων της Καυκασιο-Αλβανικής Εκκλησίας, μαζί με τα οποία καταστράφηκε και η πλούσια πολιτιστική Χριστιανική κληρονομιά του Αρχαίου Αζερμπαϊτζάν, που διατηρούσε στενούς δεσμούς με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Παρεμπιπτόντως, σήμερα οι εκπρόσωποι της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, καθώς και ο Επίσκοπος Μπακού και Κασπίας όπως ανέφερε στην συνέντευξη του, θεωρούν την πράξη αυτή παράνομη.
4. Γιατί συνέβη αυτό, αφού η Χριστιανική Εκκλησία της Καυκάσιας Αλβανίας είχε συγγενικές σχέσεις με τη Ρωσική Εκκλησία;
Ήταν μια πολιτική απόφαση που υπαγορευόταν από τα στρατηγικά συμφέροντα της Ρωσίας στην περιοχή του Νοτίου Καυκάσου. Είναι γεγονός ότι μετά τους Ρωσοπερσικούς και Ρωσοτουρκικούς πολέμους του 1826-1828 η Ρωσία εγκατέστησε στα αζερμπαϊτζανικά εδάφη στις επαρχίες Erivan, Nakhichevan και Καραμπάχ περίπου 130.000 Αρμένιους από την Οθωμανική και Περσική αυτοκρατορία. Για παράδειγμα, την περίοδο 1805-1810 στο Βόρειο και στο Νότιο Καύκασο δεν ζούσαν πάνω από 5.000 οικογένειες Αρμενίων, αλλά στην απογραφή του 1846 οι Αρμένιοι έφτασαν τους 200 χιλιάδες. Αυτό το φαινόμενο συνεχίστηκε και στο μέλλον - στην απογραφή της Ρωσικής Αυτοκρατορίας του 1897 καταγράφτηκαν 1.120.000 Αρμένιοι*.
Στόχος της Ρωσίας ήταν να ενισχύσει το αρμενικό στοιχείο στα νότια σύνορα της Ρωσικής Αυτοκρατορίας με την προσχώρηση των εδαφών του Αζερμπαϊτζάν και με την ενίσχυση της θέσης της Αρμενικής Εκκλησίας στην περιοχή. Την ίδια στιγμή, η πολιτική της Ρωσικής Αυτοκρατορίας συνέπεσε με τα συμφέροντα των Αρμενίων. Η Αρμενική Εκκλησία πάντα θεωρούσε την ανεξάρτητη Αποστολική Καυκάσιο-Αλβανική Εκκλησία ως αντίπαλο της στην περιοχή.
* Πηγή στοιχείων και στατιστικών στα οποία αναφέρομαι:
1. Το Καυκάσιος Ημερολόγιο για το 1846. Εκδόσεων του Πρωτοκόλλου του Επιτετραμμένου για το Καυκάσο. Τρίτο βιβλίο. Πληθυσμός. Τιφλίδα, 1845.
2. Shavrov N.N. Νέα απειλή για τις ρωσικές επιχειρήσεις στην Υπερκαυκασία. Η επικείμενη πώληση της Mugan σε αλλοδαπούς. 1911.
3. Το Καυκάσιο Ημερολόγιο, 1903, Επιμέλεια του Ε.Kondratenko. Τιφλίδα, 1902.
4. «Περιγραφή της επαρχίας Καραμπάχ που καταρτίστηκε το 1823 με εντολή του Ανώτατου Διοικητή στη Γεωργία κ. Ermolov από τον Σύμβουλο Επικρατείας κ. Mogilev και τον συνταγματάρχη Ermolov Β’.» Τιφλίδα, 1866.
Μια νέα ώθηση για την ανάπτυξη του Χριστιανισμού έλαβε χώρα τον 19ο – 20ο αιώνα, και συγκεκριμένα με την ανάπτυξη της βιομηχανίας στο Μπακού. Με την εμφάνιση του Ρωσικού πληθυσμού στο Αζερμπαϊτζάν άρχιζε να λειτουργεί η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία. Στις μεγάλες πόλεις του Αζερμπαϊτζάν - Μπακού, Γκαντζά (Ganja), Σαμαχί (Shamakhi) - χτίστηκαν ρωσικές ορθόδοξες εκκλησίες. Με την αύξηση του αριθμού των μελών της Ορθόδοξης Χριστιανικής κοινότητας, με σκοπό την οργάνωση της θρησκευτικής ζωής, το 1905 στο Μπακού ιδρύθηκε η Ιερά Επισκοπή του Μπακού. Αργότερα μετονομάστηκε σε «Ιερά Επισκοπή Μπακού και Κασπίας». Η Επισκοπή περιλάμβανε τις ενορίες της δυτικής ακτής της Κασπίας Θάλασσας. Εκείνα τα χρόνια, στο Αζερμπαϊτζάν λειτουργούσαν τζαμιά, ορθόδοξες εκκλησίες και παρεκκλήσια, συναγωγές, λουθηρανικές εκκλησίες, οίκοι προσευχής.
5. Πώς εξελίχθηκε η ιστορία του Χριστιανισμού στο Αζερμπαϊτζάν;
Την περίοδο του κομμουνιστικού καθεστώτος στη Σοβιετική Ένωση, οι θρησκευτικοί ηγέτες των Χριστιανών, Μουσουλμάνων και Εβραίων υπέστησαν διωγμούς, εκκλησίες και τζαμιά κατεδαφίστηκαν. Στο Μπακού από τις 17 ορθόδοξες εκκλησίες έμειναν μόνο τρεις. Όμως οι πιστοί παρέμειναν ενωμένοι, συνέχισαν να γιορτάζουν κρυφά τις θρησκευτικές εορτές, να πηγαίνουν στα νεκροταφεία, που εκείνη την εποχή είχαν γίνει τόποι θρησκευτικής λατρείας.
6. Πώς άλλαξε η ζωή των Χριστιανών μετά την κατάρρευση της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και τη δημιουργία του ανεξάρτητου Αζερμπαϊτζάν;
Η ανακήρυξη της ανεξαρτησίας το 1991 οδήγησε στην αναβίωση της Χριστιανικής εκκλησιακής ζωής στο Αζερμπαϊτζάν. Στις 28 Δεκεμβρίου 1998, με την απόφαση του Πατριάρχη Μόσχας και Πασών των Ρωσιών Αλέξιου Β΄ και της Ιεράς Συνόδου της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, αποκαταστάθηκε η Ιερά Επισκοπή Μπακού και Κασπίας, η οποία είναι η 128η Επισκοπή της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Προς το παρόν, η Επισκοπή ενώνει της ενορίες του Αζερμπαϊτζάν και του Νταγκεστάν.
Το 2001 στο Μπακού άνοιξε εκ νέου ο Καθεδρικός Ναός των Αγίων Μυροφόρων, ο οποίος έγινε η κύρια εκκλησία της Επισκοπής Μπακού και Κασπίας. Είναι συμβολικό το γεγονός ότι ο ναός αυτός χτίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα από τον διάσημο Αζέρο φιλάνθρωπο Zeynalabdin Tagiyev, και έχει αναστηλωθεί στις αρχές του 21ου αιώνα με δωρεά ενός άλλου Αζέρου επιχειρηματία, του Aydin Kurbanov. Τα εγκαίνια του καθεδρικού ναού γιορτάστηκαν παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν Γκαϊντάρ Αλίγιεφ. Όλα αυτά δείχνουν την επικρατούσα στη χώρα μας θρησκευτική ανοχή, και αποτελεί σύμβολο βαθιού σεβασμού για την Εκκλησία από το κράτος και το μουσουλμανικό πληθυσμό του Αζερμπαϊτζάν.
7. Πόσες εκκλησίες υπάρχουν στο Αζερμπαϊτζάν και ποιος είναι ο αριθμός των Χριστιανών Ορθόδοξων που ζουν στη χώρα;
Σήμερα στο Αζερμπαϊτζάν λειτουργούν έξι ορθόδοξες εκκλησίες, τρείς από τις οποίες βρίσκονται στο Μπακού: ο Καθεδρικός Ιερός Ναός των Αγίων Μυροφόρων (1909), η Εκκλησία του Αρχάγγελου Μιχαήλ (μέσα του 19ου αι.) και ο Ιερός Ναός Γεννήσεως της Θεοτόκου (1896). Επίσης, υπάρχουν εκκλησίες στις πόλεις Ganja (χτίστηκε το 1887 και είναι βυζαντινού ρυθμού), Sumgait (2006) και Khachmas.
Οι λειτουργίες στους ναούς του Μπακού πραγματοποιούνται κάθε μέρα επιτρέποντας τους πιστούς να ικανοποιούν τις πνευματικές τους ανάγκες οποιαδήποτε βολική ώρα. Τις αργίες και τις Κυριακές οι ναοί γεμίζουν με πιστούς. Η Ορθόδοξη Κοινότητα του Αζερμπαϊτζάν έχει περίπου 200.000 πιστούς, αντιπροσωπεύοντας το 2,5% του πληθυσμού. Θα ήθελα να σημειώσω ότι οι πιστοί της Ορθόδοξης Εκκλησίας στο Αζερμπαϊτζάν δεν είναι μόνο Ρώσοι, αλλά και Ουκρανοί, Λευκορώσοι, Έλληνες, Γεωργιανοί, όπως και οι εκπρόσωποι άλλων λαών που ζουν στο Αζερμπαϊτζάν.
8. Και ποια είναι η τύχη των βυζαντινών εκκλησιών; Πώς προστατεύονται από το κράτος;
Επί του παρόντος, στο Αζερμπαϊτζάν υπάρχουν πάνω από 20 ναοί και εκκλησίες του 5ου-7ου αιώνα μ.Χ., καθώς και τα μοναστήρια του 12ου-17ου αιώνα. Όλοι τους είναι υπό κρατική προστασία ως μνημεία του χριστιανικού πολιτισμού και αρχιτεκτονικής. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το αρχαιότερο μνημείο της Χριστιανικής Εκκλησίας της Καυκάσιας Αλβανίας, ο Ναός του Αποστόλου Ελισσαιέ στο χωριό Κις (Kish), κοντά στην πόλη της Σεκί (Sheki). Ο ναός ιδρύθηκε το 2ο-4ο αιώνα μ.Χ και αποτελεί την αδιάψευστη μαρτυρία της έναρξης του Ιεραποστολικού Έργου της παλαιότερης στην περιοχή Εκκλησίας της Καυκάσιας Αλβανίας.
9. Σε ορισμένες χώρες οι Χριστιανοί διώκονται. Πώς είναι η ζωή των Ορθοδόξων Χριστιανών στη χώρα σας;
Απαντώντας στην ερώτηση θα αναφέρω τα λόγια του Πατριάρχη Μόσχας και Πασών των Ρωσιών Κυρίλλου απ’ το λόγο του προς τον Πρόεδρο του Αζερμπαϊτζάν κατά την επίσκεψή του στο Μπακού, στις 24 - 26 Απρίλιου του 2010. «Εκ μέρους της Ορθόδοξης κοινότητας του Αζερμπαϊτζάν, θέλω να σας ευχαριστήσω για το πνεύμα της ειρήνης, η οποία είναι παρούσα στη ζωή του λαού σας», - δήλωσε, μεταξύ άλλων, ο επικεφαλής της Ρωσικής Εκκλησίας, και πρόσθεσε ότι η θρησκευτική κατάσταση στο Αζερμπαϊτζάν είναι σταθερή και η ηγεσία της χώρας, η πλειοψηφία της οποίας είναι μουσουλμάνοι, είναι προσηλωμένη στις ανάγκες των Ορθοδόξων πολιτών. Ο Πατριάρχης Κύριλλος επεσήμανε επίσης τα εξής: «Το Αζερμπαϊτζάν είναι μια χώρα όπου επικρατεί μια σωστή σχέση μεταξύ των ανθρώπων που ανήκουν σε διαφορετικές θρησκείες. Κάθε άνθρωπος στο Αζερμπαϊτζάν έχει την ελευθερία να εκφράσει τα θρησκευτικά συναισθήματα του, όλοι αισθάνονται ασφαλείς υπό την προστασία του κράτους και είμαι πολύ ευχαριστημένος που ο Πρόεδρος προσωπικά δίνει μεγάλη προσοχή στα θέματα των διαθρησκευτικων σχέσεων. "
10. Πώς γίνεται η συνεργασία της Ορθόδοξης Εκκλησίας στο Αζερμπαϊτζάν με τις Επίσημες Αρχές τις χώρας;
Το κράτος και η ορθόδοξη εκκλησία δεν παρεμβαίνουν στις υποθέσεις ο ένας του άλλου, όμως συνεργάζονται ενεργά στην υλοποίηση των διαφόρων δραστηριοτήτων, οι οποίες στοχεύουν στην ενίσχυση του διαθρησκευτικού διαλόγου στη χώρα. Σε συνεργασία με τις κυβερνητικές οργανώσεις η Εκκλησία συχνά διοργανώνει φιλανθρωπικές και εκπαιδευτικές εκδηλώσεις. Επιπλέον, το κράτος βοηθάει ενεργά την Εκκλησία στην αντιμετώπιση διάφορων ζητημάτων της.
Του Γιώργου Θεοχάρη
Ο καθεδρικός ναός των Αγίων Μυροφόρων στο Μπακού
Οι πιστοί της Ορθόδοξης Εκκλησίας στο Αζερμπαϊτζάν δεν είναι μόνο Ρώσοι, αλλά και Ουκρανοί, Λευκορώσοι, Έλληνες, Γεωργιανοί, όπως και οι εκπρόσωποι άλλων λαών που ζουν στο Αζερμπαϊτζάν, διευκρινιζει και εξηγεί πως βρέθηκαν στην ασιατική χώρα οι Χριστιανοί και πως ζουν σήμερα. Ο διπλωμάτης απαντά ακόμα και για το διωγμό που δέχονται οι Χριστιανοί σε ασιατικές χώρες, ευλογώντας βέβαια τα γένια του…
1. Όταν μελέτησα τη χώρα σας, μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση o μεγάλος αριθμός βυζαντινών εκκλησιών. Ποια είναι η προέλευση τους;
Οι εκκλησίες του Αζερμπαϊτζάν είναι μια αντανάκλαση της ιστορίας του Χριστιανισμού στο Αζερμπαϊτζάν, η οποία πάει πίσω σχεδόν 2.000 χρόνια. Η πορεία του Χριστιανισμού στο Αζερμπαϊτζάν είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορία της Καυκάσιας Αλβανίας, ενός κράτους που υπήρχε στο έδαφος του σύγχρονου Αζερμπαϊτζάν από το 2ο αιώνα π.Χ. μέχρι τον 8ο αιώνα μ.Χ.
Ο τόπος που πιστεύεται ότι μαρτύρησε ο Άγιος Απόστολος Βαρθολομαίος
Στην αρχή του 4ου αιώνα ο Χριστιανισμός στην Καυκάσια Αλβανία έγινε η επίσημη θρησκεία του κράτους και η Καυκασιο-Αλβανική Εκκλησία ξεκίνησε άμεσα το ενεργό ιεραποστολικό της έργο. Άρχιζαν να χτίζονται εκκλησίες, οίκοι προσευχής, ιδρύθηκαν μοναστήρια, θρησκευτικά σχολεία. Μέχρι το τέλος του 4ου αιώνα η Καυκασιο-Αλβανική Εκκλησία γίνεται ανεξάρτητη, ενώ διατηρεί ισχυρούς δεσμούς με το Βυζάντιο και την Εκκλησία των Ιεροσολύμων. Παρά το γεγονός ότι τον 7ο αιώνα μ. Χ. στη χώρα καθιερώθηκε το Ισλάμ, ο Χριστιανισμός συνέχισε να αναπτύσσεται. Τον 11ο-14ο αιώνα σημειώνεται μια εποχή οικονομικής, πολιτιστικής και πολιτικής ανάπτυξης στο Αζερμπαϊτζάν. Κατά την περίοδο αυτή χτίστηκε ο μεγαλύτερος αριθμός εκκλησιών και ναών. Έτσι, λοιπόν οι βυζαντινές εκκλησίες στο σημερινό Αζερμπαϊτζάν που διασώζονται ως τις μέρες μας είναι ένδειξη μιας ισχυρής πολιτισμικής, θρησκευτικής και αρχιτεκτονικής επιρροής του Βυζαντίου στην Καυκασιο-Αλβανική Εκκλησία.
Συνεπώς, οι πρόγονοι του λαού του Αζερμπαϊτζάν ήταν χριστιανοί οι οποίοι είχαν την δική τους ανεξάρτητη Αποστολική Εκκλησία, τους επίσκοπους, κληρικούς, το θρησκευτικό ινστιτούτο, τη δική τους γλώσσα και θρησκευτική λογοτεχνία.
Ο ναός του Αγίου Αλεξάνδρου Νιέφσκυ στην Γκιαντζά
Η κοινή Χριστιανική θρησκεία των δύο εθνών και η επιθυμία να διατηρηθεί η ανεξαρτησία της Καυκάσιας Αλβανίας απέναντι στην επιθετική πολιτική των Σασσανιδών της Περσίας και του Αραβικού Χαλιφάτου τόνωσε την ανάπτυξη των πολιτικών σχέσεων μεταξύ των δύο λαών.
Το 660 μ.Χ, ο βασιλιάς της Καυκάσιας Αλβανίας Ντζαβανσίρ (Javanshir) έκλεισε συμμαχία με το Βυζάντιο με σκοπό την προστασία της χώρας από την αραβική εισβολή. Είναι σημαντικό να σημειώσω πως αντίθετοι στη δημιουργία στενών δεσμών μεταξύ των δύο χωρών δεν ήταν μόνον οι Άραβες, αλλά και η Αρμενική Εκκλησία, η οποία φοβόταν την ενδυνάμωση του Βυζαντίου στον Καύκασο. Πρόσφατα, μελετώντας την ιστορία αυτής της περιόδου, ανακάλυψα μια καταγγελία του Αρμενικού Καθολικού Πατριάρχη Ηλία κατά του επικεφαλής της Καυκασιο-Αλβανικής Εκκλησίας Νέρσες. Στη συγκεκριμένη επιστολή, η οποία στάλθηκε το 706 στον Άραβα χαλίφη Ομάρ, ο Αρμένιος Πατριάρχης δήλωσε: "Υπάρχει ένας Επίσκοπος που αρνήθηκε να υπακούει στο Μεγάλο Κράτος σας και να ενωθεί με την Αρμενική Εκκλησία στην αναφορά του ονόματός σας στις προσευχές, αλλά αναφέρεται στο όνομα του Έλληνα βασιλιά και σκέφτεται να παραδώσει τη χώρα του σ’ αυτόν. Αν δεν τούς καταστρέψετε το συντομότερο, θα παραδοθούν στα βυζαντινά αρχοντικά όσον αφορά τους φόρους και όλες τις άλλες υποθέσεις." *
Όπως βλέπετε, ο Χριστιανισμός του Αρχαίου Αζερμπαϊτζάν επιβίωνε σε πολύ δύσκολες συνθήκες.
* Ιστορία της Αρμενίας του Καθολικού Ιωάννη του Draskhanakert, εκδόσεις Emin Ν., 1861, σ.78
3. Σήμερα λειτουργεί η Εκκλησία της Καυκάσιας Αλβανίας;
Δυστυχώς, στις αρχές του 19ου αιώνα αφανίστηκε. Μετά την προσχώρηση του Αζερμπαϊτζάν στη Ρωσική Αυτοκρατορία στις αρχές του 19ου αιώνα, ο θρησκευτικός τίτλος του Πατριάρχη της Καυκάσιας Αλβανίας καταργήθηκε με το διάταγμα του Ρώσου Τσάρου. Αυτό συνέβη το 1815. Στις 11 Μαρτίου του 1836 ο αυτοκράτορας Νικόλαος Α’ υπέγραψε μια ειδική "Κατάσταση", σύμφωνα με την οποία η ανεξάρτητη Καυκασιο-Αλβανική Εκκλησία καταργήθηκε και όλα τα περιουσιακά της στοιχεία μεταβιβάστηκαν στην Αρμενική Γρηγοριανή Εκκλησία. Και το τελικό χτύπημα στην εκκλησία έγινε κατά τα έτη 1909-1910, όταν η Ιερά Σύνοδος της Ρωσικής Εκκλησίας έδωσε άδεια στην Αρμενική Εκκλησία να καταστρέψει όλα τα αρχεία της Εκκλησία της Καυκάσιας Αλβανίας.
Αυτή η άδικη πράξη οδήγησε στην καταστροφή της θρησκευτικής λογοτεχνίας και επιστημονικών χειρόγραφων της Καυκασιο-Αλβανικής Εκκλησίας, μαζί με τα οποία καταστράφηκε και η πλούσια πολιτιστική Χριστιανική κληρονομιά του Αρχαίου Αζερμπαϊτζάν, που διατηρούσε στενούς δεσμούς με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Παρεμπιπτόντως, σήμερα οι εκπρόσωποι της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, καθώς και ο Επίσκοπος Μπακού και Κασπίας όπως ανέφερε στην συνέντευξη του, θεωρούν την πράξη αυτή παράνομη.
4. Γιατί συνέβη αυτό, αφού η Χριστιανική Εκκλησία της Καυκάσιας Αλβανίας είχε συγγενικές σχέσεις με τη Ρωσική Εκκλησία;
Ήταν μια πολιτική απόφαση που υπαγορευόταν από τα στρατηγικά συμφέροντα της Ρωσίας στην περιοχή του Νοτίου Καυκάσου. Είναι γεγονός ότι μετά τους Ρωσοπερσικούς και Ρωσοτουρκικούς πολέμους του 1826-1828 η Ρωσία εγκατέστησε στα αζερμπαϊτζανικά εδάφη στις επαρχίες Erivan, Nakhichevan και Καραμπάχ περίπου 130.000 Αρμένιους από την Οθωμανική και Περσική αυτοκρατορία. Για παράδειγμα, την περίοδο 1805-1810 στο Βόρειο και στο Νότιο Καύκασο δεν ζούσαν πάνω από 5.000 οικογένειες Αρμενίων, αλλά στην απογραφή του 1846 οι Αρμένιοι έφτασαν τους 200 χιλιάδες. Αυτό το φαινόμενο συνεχίστηκε και στο μέλλον - στην απογραφή της Ρωσικής Αυτοκρατορίας του 1897 καταγράφτηκαν 1.120.000 Αρμένιοι*.
Στόχος της Ρωσίας ήταν να ενισχύσει το αρμενικό στοιχείο στα νότια σύνορα της Ρωσικής Αυτοκρατορίας με την προσχώρηση των εδαφών του Αζερμπαϊτζάν και με την ενίσχυση της θέσης της Αρμενικής Εκκλησίας στην περιοχή. Την ίδια στιγμή, η πολιτική της Ρωσικής Αυτοκρατορίας συνέπεσε με τα συμφέροντα των Αρμενίων. Η Αρμενική Εκκλησία πάντα θεωρούσε την ανεξάρτητη Αποστολική Καυκάσιο-Αλβανική Εκκλησία ως αντίπαλο της στην περιοχή.
* Πηγή στοιχείων και στατιστικών στα οποία αναφέρομαι:
1. Το Καυκάσιος Ημερολόγιο για το 1846. Εκδόσεων του Πρωτοκόλλου του Επιτετραμμένου για το Καυκάσο. Τρίτο βιβλίο. Πληθυσμός. Τιφλίδα, 1845.
2. Shavrov N.N. Νέα απειλή για τις ρωσικές επιχειρήσεις στην Υπερκαυκασία. Η επικείμενη πώληση της Mugan σε αλλοδαπούς. 1911.
3. Το Καυκάσιο Ημερολόγιο, 1903, Επιμέλεια του Ε.Kondratenko. Τιφλίδα, 1902.
4. «Περιγραφή της επαρχίας Καραμπάχ που καταρτίστηκε το 1823 με εντολή του Ανώτατου Διοικητή στη Γεωργία κ. Ermolov από τον Σύμβουλο Επικρατείας κ. Mogilev και τον συνταγματάρχη Ermolov Β’.» Τιφλίδα, 1866.
Μια νέα ώθηση για την ανάπτυξη του Χριστιανισμού έλαβε χώρα τον 19ο – 20ο αιώνα, και συγκεκριμένα με την ανάπτυξη της βιομηχανίας στο Μπακού. Με την εμφάνιση του Ρωσικού πληθυσμού στο Αζερμπαϊτζάν άρχιζε να λειτουργεί η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία. Στις μεγάλες πόλεις του Αζερμπαϊτζάν - Μπακού, Γκαντζά (Ganja), Σαμαχί (Shamakhi) - χτίστηκαν ρωσικές ορθόδοξες εκκλησίες. Με την αύξηση του αριθμού των μελών της Ορθόδοξης Χριστιανικής κοινότητας, με σκοπό την οργάνωση της θρησκευτικής ζωής, το 1905 στο Μπακού ιδρύθηκε η Ιερά Επισκοπή του Μπακού. Αργότερα μετονομάστηκε σε «Ιερά Επισκοπή Μπακού και Κασπίας». Η Επισκοπή περιλάμβανε τις ενορίες της δυτικής ακτής της Κασπίας Θάλασσας. Εκείνα τα χρόνια, στο Αζερμπαϊτζάν λειτουργούσαν τζαμιά, ορθόδοξες εκκλησίες και παρεκκλήσια, συναγωγές, λουθηρανικές εκκλησίες, οίκοι προσευχής.
Χριστιανική βασιλική του 6ου αιώνα στο έδαφος του σημερινού Αζερμπαιτζάν
Την περίοδο του κομμουνιστικού καθεστώτος στη Σοβιετική Ένωση, οι θρησκευτικοί ηγέτες των Χριστιανών, Μουσουλμάνων και Εβραίων υπέστησαν διωγμούς, εκκλησίες και τζαμιά κατεδαφίστηκαν. Στο Μπακού από τις 17 ορθόδοξες εκκλησίες έμειναν μόνο τρεις. Όμως οι πιστοί παρέμειναν ενωμένοι, συνέχισαν να γιορτάζουν κρυφά τις θρησκευτικές εορτές, να πηγαίνουν στα νεκροταφεία, που εκείνη την εποχή είχαν γίνει τόποι θρησκευτικής λατρείας.
6. Πώς άλλαξε η ζωή των Χριστιανών μετά την κατάρρευση της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και τη δημιουργία του ανεξάρτητου Αζερμπαϊτζάν;
Η ανακήρυξη της ανεξαρτησίας το 1991 οδήγησε στην αναβίωση της Χριστιανικής εκκλησιακής ζωής στο Αζερμπαϊτζάν. Στις 28 Δεκεμβρίου 1998, με την απόφαση του Πατριάρχη Μόσχας και Πασών των Ρωσιών Αλέξιου Β΄ και της Ιεράς Συνόδου της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, αποκαταστάθηκε η Ιερά Επισκοπή Μπακού και Κασπίας, η οποία είναι η 128η Επισκοπή της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Προς το παρόν, η Επισκοπή ενώνει της ενορίες του Αζερμπαϊτζάν και του Νταγκεστάν.
Το 2001 στο Μπακού άνοιξε εκ νέου ο Καθεδρικός Ναός των Αγίων Μυροφόρων, ο οποίος έγινε η κύρια εκκλησία της Επισκοπής Μπακού και Κασπίας. Είναι συμβολικό το γεγονός ότι ο ναός αυτός χτίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα από τον διάσημο Αζέρο φιλάνθρωπο Zeynalabdin Tagiyev, και έχει αναστηλωθεί στις αρχές του 21ου αιώνα με δωρεά ενός άλλου Αζέρου επιχειρηματία, του Aydin Kurbanov. Τα εγκαίνια του καθεδρικού ναού γιορτάστηκαν παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν Γκαϊντάρ Αλίγιεφ. Όλα αυτά δείχνουν την επικρατούσα στη χώρα μας θρησκευτική ανοχή, και αποτελεί σύμβολο βαθιού σεβασμού για την Εκκλησία από το κράτος και το μουσουλμανικό πληθυσμό του Αζερμπαϊτζάν.
7. Πόσες εκκλησίες υπάρχουν στο Αζερμπαϊτζάν και ποιος είναι ο αριθμός των Χριστιανών Ορθόδοξων που ζουν στη χώρα;
Σήμερα στο Αζερμπαϊτζάν λειτουργούν έξι ορθόδοξες εκκλησίες, τρείς από τις οποίες βρίσκονται στο Μπακού: ο Καθεδρικός Ιερός Ναός των Αγίων Μυροφόρων (1909), η Εκκλησία του Αρχάγγελου Μιχαήλ (μέσα του 19ου αι.) και ο Ιερός Ναός Γεννήσεως της Θεοτόκου (1896). Επίσης, υπάρχουν εκκλησίες στις πόλεις Ganja (χτίστηκε το 1887 και είναι βυζαντινού ρυθμού), Sumgait (2006) και Khachmas.
Οι λειτουργίες στους ναούς του Μπακού πραγματοποιούνται κάθε μέρα επιτρέποντας τους πιστούς να ικανοποιούν τις πνευματικές τους ανάγκες οποιαδήποτε βολική ώρα. Τις αργίες και τις Κυριακές οι ναοί γεμίζουν με πιστούς. Η Ορθόδοξη Κοινότητα του Αζερμπαϊτζάν έχει περίπου 200.000 πιστούς, αντιπροσωπεύοντας το 2,5% του πληθυσμού. Θα ήθελα να σημειώσω ότι οι πιστοί της Ορθόδοξης Εκκλησίας στο Αζερμπαϊτζάν δεν είναι μόνο Ρώσοι, αλλά και Ουκρανοί, Λευκορώσοι, Έλληνες, Γεωργιανοί, όπως και οι εκπρόσωποι άλλων λαών που ζουν στο Αζερμπαϊτζάν.
8. Και ποια είναι η τύχη των βυζαντινών εκκλησιών; Πώς προστατεύονται από το κράτος;
Επί του παρόντος, στο Αζερμπαϊτζάν υπάρχουν πάνω από 20 ναοί και εκκλησίες του 5ου-7ου αιώνα μ.Χ., καθώς και τα μοναστήρια του 12ου-17ου αιώνα. Όλοι τους είναι υπό κρατική προστασία ως μνημεία του χριστιανικού πολιτισμού και αρχιτεκτονικής. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το αρχαιότερο μνημείο της Χριστιανικής Εκκλησίας της Καυκάσιας Αλβανίας, ο Ναός του Αποστόλου Ελισσαιέ στο χωριό Κις (Kish), κοντά στην πόλη της Σεκί (Sheki). Ο ναός ιδρύθηκε το 2ο-4ο αιώνα μ.Χ και αποτελεί την αδιάψευστη μαρτυρία της έναρξης του Ιεραποστολικού Έργου της παλαιότερης στην περιοχή Εκκλησίας της Καυκάσιας Αλβανίας.
9. Σε ορισμένες χώρες οι Χριστιανοί διώκονται. Πώς είναι η ζωή των Ορθοδόξων Χριστιανών στη χώρα σας;
Απαντώντας στην ερώτηση θα αναφέρω τα λόγια του Πατριάρχη Μόσχας και Πασών των Ρωσιών Κυρίλλου απ’ το λόγο του προς τον Πρόεδρο του Αζερμπαϊτζάν κατά την επίσκεψή του στο Μπακού, στις 24 - 26 Απρίλιου του 2010. «Εκ μέρους της Ορθόδοξης κοινότητας του Αζερμπαϊτζάν, θέλω να σας ευχαριστήσω για το πνεύμα της ειρήνης, η οποία είναι παρούσα στη ζωή του λαού σας», - δήλωσε, μεταξύ άλλων, ο επικεφαλής της Ρωσικής Εκκλησίας, και πρόσθεσε ότι η θρησκευτική κατάσταση στο Αζερμπαϊτζάν είναι σταθερή και η ηγεσία της χώρας, η πλειοψηφία της οποίας είναι μουσουλμάνοι, είναι προσηλωμένη στις ανάγκες των Ορθοδόξων πολιτών. Ο Πατριάρχης Κύριλλος επεσήμανε επίσης τα εξής: «Το Αζερμπαϊτζάν είναι μια χώρα όπου επικρατεί μια σωστή σχέση μεταξύ των ανθρώπων που ανήκουν σε διαφορετικές θρησκείες. Κάθε άνθρωπος στο Αζερμπαϊτζάν έχει την ελευθερία να εκφράσει τα θρησκευτικά συναισθήματα του, όλοι αισθάνονται ασφαλείς υπό την προστασία του κράτους και είμαι πολύ ευχαριστημένος που ο Πρόεδρος προσωπικά δίνει μεγάλη προσοχή στα θέματα των διαθρησκευτικων σχέσεων. "
10. Πώς γίνεται η συνεργασία της Ορθόδοξης Εκκλησίας στο Αζερμπαϊτζάν με τις Επίσημες Αρχές τις χώρας;
Το κράτος και η ορθόδοξη εκκλησία δεν παρεμβαίνουν στις υποθέσεις ο ένας του άλλου, όμως συνεργάζονται ενεργά στην υλοποίηση των διαφόρων δραστηριοτήτων, οι οποίες στοχεύουν στην ενίσχυση του διαθρησκευτικού διαλόγου στη χώρα. Σε συνεργασία με τις κυβερνητικές οργανώσεις η Εκκλησία συχνά διοργανώνει φιλανθρωπικές και εκπαιδευτικές εκδηλώσεις. Επιπλέον, το κράτος βοηθάει ενεργά την Εκκλησία στην αντιμετώπιση διάφορων ζητημάτων της.
Για παράδειγμα, στις 6 Απριλίου, για την Εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στο Μπακού, άρχιζαν να κατασκευάζονται νέα κτήρια για τις ανάγκες της βιβλιοθήκης, του Κυριακάτικου σχολείου και του εικονογραφικού εργαστηρίου.
Με την υποστήριξη του κράτους η Ορθόδοξη Εκκλησία του Αζερμπαϊτζάν πραγματοποιεί διεθνείς δραστηριότητες. Για παράδειγμα, μετά την πρόσκληση των κρατικών οργάνων του Αζερμπαϊτζάν η χώρα μας δέχεται συχνά επισκέψεις από γνωστές θρησκευτικές προσωπικότητες. Το Μπακού υποδέχθηκε δύο φορές - το 2001 και το 2005 - τον Προκαθήμενο της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, τον Πατριάρχη Μόσχας και Πασών των Ρωσιών Αλέξιου Β’. Το 2002 το Μπακού επισκέφθηκε ο επικεφαλής της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, ο Πάπα Ιωάννης Παύλος Β'. Και το 2003 ο επισκέπτης της πρωτεύουσας του Αζερμπαϊτζάν ήταν ο Προκαθήμενος της Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως Πατριάρχης Βαρθολομαίος. Επίσης, το 2009 και το 2010 αντίστοιχα, ο Πατριάρχης Μόσχας και Πασών των Ρωσιών Κυρίλλος επισκέφθηκε το Μπακού.
11. Μπορείτε να μας πείτε περισσότερα σχετικά με την επίσκεψή στο Μπακού του Αρχιεπίσκοπου Κωνσταντινουπόλεως και Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου;
Ο Παναγιότατος Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος έφτασε στο Μπακού στις 16 Απριλίου 2003 για τριήμερη επίσκεψη, ύστερα από πρόσκληση του Υπουργείου για συνεργασία με θρησκευτικές οργανώσεις του Αζερμπαϊτζάν. Τον συνόδευαν ο Μητροπολίτης Ηλιουπόλεως Αθανάσιος και ο Μητροπολίτης Γαλλίας Εμμανουήλ. Η επίσκεψη του Πατριάρχη στο Αζερμπαϊτζάν είχε στόχο την υποστήριξη διαθρησκευτικού διαλόγου.
Την πρώτη ημέρα επισκέφθηκε τον Καθεδρικό Ναό των Αγ. Μυροφόρων και δώρισε στους Ορθόδοξους Χριστιανούς της Επισκοπής του Μπακού την κιβωτό με τα ιερά λείψανα του πολιούχου του Μπακού Αποστόλου Βαρθολομαίου. Την ίδια μέρα συναντήθηκε με τους καθηγητές και φοιτητές στο Κρατικό Πανεπιστήμιο του Μπακού, όπου ο Πατριάρχης έδωσε διάλεξη για διαθρησκευτικό διάλογο. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του τον υποδέχθηκε ο Πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν και είχε συναντήσεις με τον Υπουργό Εξωτερικών του Αζερμπαϊτζάν και τον επικεφαλής της Βουλής.
Επίσης, ο Πατριάρχης επισκέφθηκε τον τόπο του μαρτυρίου του πολιούχου του Απόστολου Βαρθολομαίου.
Με την υποστήριξη του κράτους η Ορθόδοξη Εκκλησία του Αζερμπαϊτζάν πραγματοποιεί διεθνείς δραστηριότητες. Για παράδειγμα, μετά την πρόσκληση των κρατικών οργάνων του Αζερμπαϊτζάν η χώρα μας δέχεται συχνά επισκέψεις από γνωστές θρησκευτικές προσωπικότητες. Το Μπακού υποδέχθηκε δύο φορές - το 2001 και το 2005 - τον Προκαθήμενο της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, τον Πατριάρχη Μόσχας και Πασών των Ρωσιών Αλέξιου Β’. Το 2002 το Μπακού επισκέφθηκε ο επικεφαλής της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, ο Πάπα Ιωάννης Παύλος Β'. Και το 2003 ο επισκέπτης της πρωτεύουσας του Αζερμπαϊτζάν ήταν ο Προκαθήμενος της Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως Πατριάρχης Βαρθολομαίος. Επίσης, το 2009 και το 2010 αντίστοιχα, ο Πατριάρχης Μόσχας και Πασών των Ρωσιών Κυρίλλος επισκέφθηκε το Μπακού.
11. Μπορείτε να μας πείτε περισσότερα σχετικά με την επίσκεψή στο Μπακού του Αρχιεπίσκοπου Κωνσταντινουπόλεως και Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου;
Ο Παναγιότατος Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος έφτασε στο Μπακού στις 16 Απριλίου 2003 για τριήμερη επίσκεψη, ύστερα από πρόσκληση του Υπουργείου για συνεργασία με θρησκευτικές οργανώσεις του Αζερμπαϊτζάν. Τον συνόδευαν ο Μητροπολίτης Ηλιουπόλεως Αθανάσιος και ο Μητροπολίτης Γαλλίας Εμμανουήλ. Η επίσκεψη του Πατριάρχη στο Αζερμπαϊτζάν είχε στόχο την υποστήριξη διαθρησκευτικού διαλόγου.
Την πρώτη ημέρα επισκέφθηκε τον Καθεδρικό Ναό των Αγ. Μυροφόρων και δώρισε στους Ορθόδοξους Χριστιανούς της Επισκοπής του Μπακού την κιβωτό με τα ιερά λείψανα του πολιούχου του Μπακού Αποστόλου Βαρθολομαίου. Την ίδια μέρα συναντήθηκε με τους καθηγητές και φοιτητές στο Κρατικό Πανεπιστήμιο του Μπακού, όπου ο Πατριάρχης έδωσε διάλεξη για διαθρησκευτικό διάλογο. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του τον υποδέχθηκε ο Πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν και είχε συναντήσεις με τον Υπουργό Εξωτερικών του Αζερμπαϊτζάν και τον επικεφαλής της Βουλής.
Επίσης, ο Πατριάρχης επισκέφθηκε τον τόπο του μαρτυρίου του πολιούχου του Απόστολου Βαρθολομαίου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου