Ο Σαίξπηρ και η σύγχρονη Ελλάδα

Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

Πεντακόσια χρόνια από τον θάνατο του Ουίλιαμ Σαίξπηρ συμπληρώνονται στις 23 Απριλίου. Προς τιμήν του πολλές εκδηλώσεις πραγματοποιούνται σε όλο τον κόσμο. Στη σύγχρονη Ελλάδα ορθώς δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στον εορτασμό. Πολλά από όσα έγραψε είναι κοντά στην πραγματικότητα που βιώνουμε. Στον Σαίξπηρ άρεσε να παρομοιάζει τη ζωή με θέατρο, γράφει ο Γιαν Κοτ*. Στη σύγχρονη Ελλάδα το θέατρο μεταφέρεται στην καθημερινή μας ζωή...

Σε ένα μεγάλο μέρος του έργου του Σαίξπηρ και ιδιαίτερα στα ιστορικά δράματά του κυριαρχεί η αχαλίνωτη επιθυμία για εξουσία, για κυριαρχία. Στο όνομά της γίνονται ραδιουργίες, συνωμοσίες, αγριότητες φόνοι. Ο Γιαν Κοτ σημειώνει πως τα ονόματα των εξουσιαστών αλλάζουν, όμως ο Μέγας Μηχανισμός μένει πάντα  ίδιος. Τώρα αντί στο μακρύ τραπέζι να κάθονται  ιππότες ή άρχοντες πουδραρισμένοι και με περούκες κάθονται κύριοι με κοντά ή μακριά μαλλιά, με κουστούμι ή αμπέχονο, με ή χωρίς γραβάτα...
Στον πρόλογο του  «Ιούλιου Καίσαρα» οι Βασίλης Ρώτας και Βούλα Δαμιανάκου (Σημ. Δική τους και η μετάφραση στις εκδόσεις «Ίκαρος») σημειώνουν πως ο Βρούτος σκότωσε τον Καίσαρα, αλλά δε σκότωσε το πνεύμα του Καίσαρα. Απόδειξη πως μετά τον φόνο του πολλοί υποψήφιοι Καίσαρες ξεσηκώνονται και αντιπαλεύουν για την εξουσία. Και προσθέτουν: «Ο λαός, ο “ πάντοτε ευκολόπιστος και πάντα προδομένος”, παρασέρνεται από τη δημαγωγία και την απάτη (του Αντωνίου και των άλλων συνωμοτών) και ξεχύνεται σε πράξεις βίας. Ο Αντώνιος, ενθουσιασμένος από το κατόρθωμά του, φωνάζει: “Τώρα ας δουλέψει: Κακουργία είσαι στο πόδι, τράβα όποιον δρόμο θέλεις”».
Τώρα μπορεί να μην φονεύονται αθρόως άνθρωποι, όπως στην εποχή του Σαίξπηρ, όμως λυντσάρονται υπολήψεις και εξοντώνονται ψυχές.... Άλλοτε στην Ελλάδα πολλοί είχαν ως βίωμα ζωής το «για μιαν υπόληψη ζούμε...». Σήμερα πολλοί σκέφτονται όπως ο Ιάγος: «Η υπόληψη είναι μια κούφια και πλανερή πρόληψη. Συχνά την αποκτά κανείς χωρίς να του αξίζει και τη χάνει χωρίς να έχει κάνει τίποτε κακό...».  

Ο Μάκβεθ και κυρίως η γυναίκα του, οι δυο κόρες  του βασιλιά Ληρ και ο Ριχάρδος ο Γ΄ είναι από τις χαρακτηριστικές περιπτώσεις ασίγαστης δίψας για εξουσία και αυτοκαταστροφής. Το Φάντασμα λέγει στον ηττημένο Ριχάρδο: «Πρώτος εγώ σε βοήθησα για την κορόνα, και τελευταίος ένιωσα την τυραννία σου...Ονειρέψου, ονειρέψου πράξεις από φόνο και αίμα: απελπισμένος λιγοψύχησε, με απελπισία παράδωσε το πνεύμα!». Ο Ριχάρδος (και ο κάθε εξουσιαστής που του μοιάζει) όταν έρχεται το τέλος ζητάει ένα άλογο για να σώσει τη ζωή του δίνοντας το μισό του βασίλειο, αλλά εις μάτην. Ο ίδιος πεθαίνει άδοξα και ο νικητής Ρίτσμοντ εύχεται να μη ζήσουν και να μη δουν προκοπή στη χώρα όσοι «θέλαν να πληγώσουν την ωραία της ειρήνη!»....

*Από το βιβλίο του Γιαν Κοτ «Σαίξπηρ ο σύγχρονός μας», Εκδ. «Ηριδανός», Αθήνα, 1970). 

πηγή