Διαφωτισμὸς μὲ ...τσαντὸρ

Εὐανθία Κωλέττη Θεολόγος

«ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ» Ἀρ. Τεύχους 16 Μάϊος 2016

 Ἦταν κάποτε ἡ κυρία Κατερίνα. Ἀρχοντική, ψηλή, εὐθυτενής, παρότι βάραιναν τοὺς ὤµους της 80 καὶ πλέον χρόνια. Ζοῦσε στὴ γενέτειρά της, σὲ ἕνα λιλιπούτειο νησάκι τοῦ Ἰονίου καὶ ἐρχόταν κάποιες φορὲς στὴν Ἀθήνα γιὰ νὰ ἐπισκεφθεῖ τὰ παιδιά της καὶ τὶς ἐγγονές της, γειτονοποῦλες καὶ φίλες ἀγαπηµένες ἀπὸ τὴν... προσχολικὴ ἡλικία, συνδυάζοντας καὶ κάποια ἀπαραίτητη ἐπίσκεψη σὲ γιατρούς. Καθόµασταν τριγύρω της στὴν κοινή µας αὐλὴ καὶ ἀκούγαµε τὶς διηγήσεις της. Τὴν κ. Κατερίνα δὲν τὴν φέρνουµε στὴ µνήµη µας πιὰ συχνά, παρὰ µόνο ὅταν µὲ τὶς ἐγγονές της –φίλες καλὲς µέχρι σήµερα– ἀναµοχλεύοντας κάποιες στιγµὲς τὸ παρελθόν, θυµόµαστε τὰ παιδικά µας χρόνια, τὰ ἀθῶα, τὰ ἀµέριµνα.

 Τὴν ἔφερα στὴ µνήµη µου, ὅµως, πρόσφατα διαβάζοντας σὲ ἕνα «πασχαλινὸ» διήγηµα τοῦ Παπαδιαµάντη, τὴ Βλαχοπούλα, µιὰ ὄµορφη περιγραφή του: «Ἡ γραία ἐκοιµᾶτο καὶ ὠνειρεύετο τὴν Φλώραν της στολισµένην καὶ εὔµορφην νύµφην, φοροῦσαν τσεµπέρι καὶ ποδιὰν καὶ σιγούνι καὶ ὑποκάµισον κεντητόν...».
 Τὴν ἔφερα στὴ µνήµη µου σχεδὸν ὁλοζώντανη µετὰ ἀπὸ αὐτὴ τὴν περιγραφή, γιατί παρέλειψα νὰ ἀναφέρω ὅτι ἡ κ. Κατερίνα φοροῦσε ἀκόµη τὴν τοπικὴ ἐνδυµασία τοῦ νησιοῦ της, ὅπως καὶ πολλὲς ἄλλες γυναῖκες –καὶ νεώτερές της– στὸ µικρό της χωριουδάκι. Ὁ σκιαθίτης συγγραφέας ἀναφέρεται στὴν παράδοση τοῦ δικοῦ του νησιοῦ κατὰ τὰ τέλη τοῦ 19ου καὶ στὴν αὐγὴ τοῦ 20ου αἰῶνα. 

Ἀλλὰ ἡ κ. Κατερίνα καὶ οἱ συγχωριανές της ἦταν µιὰ ζωντανὴ πραγµατικότητα στὰ µέσα τῆς δεκαετίας τοῦ ‘70. Εὐτυχῶς γιὰ ἐκείνη ἔζησε καὶ πέθανε στό, ἄγνωστο στοὺς πολλούς, καταπράσινο νησάκι της –ἐνῶ ὁ διπλανὸς Σκορπιὸς ἦταν παγκοσµίως γνωστὸς ὡς ἰδιοκτησία τοῦ Ὠνάση τότε– καὶ δὲν χρειάστηκε νὰ προβληµατιστεῖ ἂν ἔπρεπε νὰ ἀλλάξει κάτι στὴν ἐµφάνισή της. Γιὰ µιὰ ἄλλη, ὅµως, νεώτερη συγγενῆ της ἀπὸ τὸ ἴδιο χωριὸ οἱ συνθῆκες δὲν ἦταν οἱ ἴδιες. Ἐκείνη ἔπρεπε νὰ µετακοµίσει µὲ τὴν οἰκογένειά της στὴν Ἀθήνα καὶ ἡ ἐξελιγµένη πρωτεύουσα δὲν σήκωνε τέτοιου εἴδους διαφορετικότητες. Τέτοιου εἴδους δὲν σηκώνει µᾶλλον καὶ σήµερα... Θυµᾶµαι τὴν ἐσωτερική της πάλη καὶ τὸν πόνο της µέχρι τελικὰ νὰ ἀποφασίσει νὰ ἐγκαταλείψει ἕνα «κοµµάτι» τοῦ ἑαυτοῦ της, νὰ φορέσει ροῦχα Εὐρωπαϊκά, νὰ γίνει µιὰ «ἄλλη»....


  Ἀπὸ τότε ἔχουν περάσει ἀρκετὲς δεκαετίες. Οἱ τοπικὲς φορεσιὲς ὡς ἔνδυµα καθηµερινὸ ἔχουν γίνει πιὰ παρελθόν. Κάποιες ἡλικιωµένες γυναῖκες τὶς φοροῦν ἀκόµη σποραδικὰ σὲ διάφορα νησιά µας σὲ πεῖσµα τῶν καιρῶν, ὅπως καὶ κάποιοι πεισµατάρηδες Κρητικοί.
 Τὸ πέρασµά µας στὴ βιοµηχανικὴ ἐποχὴ θὰ ὁδηγοῦσε σίγουρα σὲ ἐνδυµατολογικὲς ἀλλαγές. Ὅµως ἐµεῖς ἔπρεπε, ὅσο τὸ δυνατὸν ταχύτερα, νὰ µοιάσουµε στὴ διαφωτισµένη Δύση. Ἔτσι πολὺ συχνὰ ἀσκήθηκαν ἀβάστακτες πιέσεις σὲ ἁπλοὺς ἀνθρώπους ἐν ὀνόµατι τῆς προόδου καὶ τοῦ πολιτισµοῦ. Ἑνὸς πολιτισµοῦ, ὅπου ἡ παράδοση –ἡ οὐσιαστικὴ καὶ ὄχι τὸ φολκλὸρ– καὶ τὸ ἦθος –τὸ γνήσια χριστιανικὸ– δὲν ἔβρισκαν καὶ πολὺ χῶρο. Τὸ ντύσιµο τὸ σεµνὸ καὶ ἀξιοπρεπὲς διακωµωδήθηκε. Σὲ αὐτὸ ἔπαιξαν ρόλο καὶ οἱ ἀκρότητες τοῦ πουριτανισµοῦ δηλ. τῆς ὑποκρισίας ἀπὸ κάποιες ὁµάδες ἀνθρώπων ἢ καὶ ἀπὸ τὴν κρατικὴ ἐξουσία. Οἱ παλαιότεροι ἢ µᾶλλον οἱ παλαιότερες θυµόµαστε ἀκόµα καλὰ κάποιες καθηγήτριές µας ἐπιφορτισµένες µὲ τὸ ἄχαρο καθῆκον νὰ ἐλέγχουν τὸ µῆκος τῆς σχολικῆς µας ποδιᾶς.

 Στὸν ἀγῶνα κατὰ τοῦ πουριτανισµοῦ ἐκ µέρους τῶν «προοδευτικῶν», ἀλλὰ καὶ γιὰ νὰ µὴ διαφέρουµε ἀπὸ τὴν πολιτισµένη Δύση, χάσαµε τὸ µέτρο καὶ φθάσαµε σήµερα νὰ ἔχουµε ντύσει τὶς γιαγιάδες µας ἀκόµη καὶ µέ... κολὰν (εὐτυχῶς ὄχι ὅλες) καὶ τὰ κορίτσια µας (εὐτυχῶς ὄχι ὅλα) µὲ φοῦστες µήκους ὀλίγων ἑκατοστῶν (αὐτές, ποὺ τόσο συζητήθηκαν τελευταῖα), γιατί διαφορετικὰ θὰ χαρακτηρίζονταν ἀπὸ τοὺς προοδευτικοὺς «θεοῦσες», «καλόγριες», «καθυστερηµένες». Χαρακτηρισµοὶ µοµφῆς γνωστοὶ σὲ ὅλους µας, µὲ τὸν φόβο τῶν ὁποίων µεγάλωσαν γενιὲς καὶ γενιὲς καὶ οἱ ὁποῖοι ἐξακολουθοῦν νὰ χρησιµοποιοῦνται ἀπό τοὺς, κατὰ τὰ ἄλλα, ἀντιρατσιστὲς µέχρι σήµερα.

 Καὶ ξαφνικὰ στὶς ἀρχὲς τοῦ 21ου αἰῶνα ποὺ διανύουµε οἱ διαφωτιστὲς συµπατριῶτες µας στέκονται µὲ δέος µπροστὰ στὴν ...µαντήλα τοῦ Ἰσλάµ! Μπροστὰ στὴν Ἑλληνικὴ σηµαία ἁπλῶς ἀνάπαυση, µπροστὰ στὸ τσαντὸρ ἀναµφίβολα προσοχή! «Ράπισµα» κατὰ τοῦ ρατσισµοῦ µᾶς εἶπαν ὅτι ὑπῆρξε αὐτὴ ἡ ἐνθουσιώδης ἀποδοχὴ τῆς µαντήλας, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ στοιχεῖο καταπίεσης ἑκατοµµυρίων γυναικῶν καὶ γίνονται ἀγῶνες ἀπὸ πολλὲς γιὰ κατάργησή της, ὅπου φυσικὰ ὑπάρχει δυνατότητα νὰ ἀκουστεῖ ἡ φωνή τους. Δὲν θὰ ἀσχοληθοῦµε ἐδῶ µὲ τὰ πρόσωπα τῆς ἐξουσίας, παρ’ ὅτι τὰ ἀνωτέρω παραπέµπουν καὶ σὲ αὐτούς. Οἱ διαφωτιστὲς κυβερνῶντες ἐκτελοῦν διατεταγµένες ὑπηρεσίες καὶ πραγµατικὰ τὶς διεκπεραιώνουν σὲ ὅλους τοὺς τοµεῖς µὲ «ἀπόλυτη ἐπιτυχία» εἰς βάρος τοῦ Ἑλληνικοῦ λαοῦ. Κάποιες σκέψεις, ὅµως, καὶ ἀπορίες θὰ ἐκφράσουµε γιὰ τοὺς «προοδευτικοὺς» συµπατριῶτες µας τῆς διπλανῆς πόρτας. Μπορεῖ ἄραγε κάποιος νὰ πιστεύει ὅτι δὲν εἶναι ρατσιστής, ἐπειδὴ λέει ὅτι σέβεται τοὺς ξένους ἢ τὸ ξένο καὶ διαφορετικό, ἐνῶ δὲν ἔχει σεβαστεῖ πρώτιστα τοὺς «δικούς» του; Μήπως, τελικά, ὁ µόνος ρατσισµὸς ποὺ ἐπιτρέπεται σήµερα εἶναι ὁ χριστιανικός;

 Ἀπόλυτος σεβασµὸς στὸ ντύσιµο µιᾶς µουσουλµάνας. Δεκτόν. Γιατί ὅµως αὐτοὶ οἱ ἄνθρωποι –οἱ διαφωτιστές, οἱ προοδευτικοί, οἱ µὴ ρατσιστὲς– ἀκριβῶς αὐτοὶ ποὺ στέκονται µὲ δέος µπροστὰ στὴ µαντήλα, χαρακτηρίζουν µιὰ χριστιανὴ ὡς καθυστερηµένη, ὀπισθοδροµικὴ ἢ φανατική, ἐπειδὴ ἔχει ἐπιλέξει ἐλεύθερα νὰ ζήσει τὴ ζωή της χωρίς... παντελόνι; Στὴν καλύτερη περίπτωση ἐκφράζεται µιὰ συµπονετικὴ συγκατάβαση γιὰ τὸ κατώτερο αὐτὸ εἶδος ἀνθρώπου, τὸ προσκολληµένο σὲ ἀνόητες θρησκευτικὲς ἐπιταγές. 

Ἔχω ζήσει ἀπὸ κοντὰ τὶς ἀντιδράσεις «προοδευτικῶν» δασκάλων ἢ καθηγητῶν –κυρίως γυναικῶν– ποὺ φθάνουν στὰ ὅρια τοῦ πανικοῦ, ὅταν διαπιστώσουν ὅτι µιὰ κοπελίτσα δὲν ἔχει ἐντάξει στὶς ἐνδυµατολογικές της προτιµήσεις τὸ παντελόνι. Ὅσο πιὸ «προοδευτικοί», τόσο µεγαλύτερος ὁ πανικός. Καὶ βέβαια, ἀρχίζει ἡ σχετικὴ κατήχηση διαφώτισης.
 Θὰ ἐπιχειροῦσαν ἄραγε νὰ διαφωτίσουν µὲ τὸ ἴδιο πάθος καὶ µιὰ κοπελίτσα µὲ µουσουλµανικὴ µαντήλα; Ἀδιανόητο! Ἡ ἴδια συµπεριφορὰ ἰσχύει γιὰ παιδιὰ ποὺ θὰ ἀρνηθοῦν συνειδητὰ νὰ συµµετάσχουν σὲ γιορτὲς καρναβαλιοῦ ἢ σὲ παιδιὰ ποὺ κατὰ τὴν ὥρα τοῦ γραπτοῦ διαγωνίσµατος ἔχουν µιὰ εἰκονίτσα πάνω στὸ θρανίο τους. Γιὰ νὰ µὴ µιλήσουµε γιὰ τὸ θέµα τῆς νηστείας. Ἡ πρώτη ἀντίδραση µὲ τὴ φράση «τὰ ἐξερχόµενα καὶ ὄχι τὰ εἰσερχόµενα ἔχουν σηµασία» εἶναι µᾶλλον γνωστὴ σὲ ὅλους µας, µικροὺς καὶ µεγάλους. Καὶ ἀκολουθεῖ κλιµάκωση τοῦ ἀγῶνα γιὰ τὴν ἰδεολογικὴ ἀνατροπὴ τῆς Παράδοσης τῆς Ἐκκλησίας. Ὁ σεβασµὸς στὴ «διαφορετικότητα» τοῦ ἄλλου δὲν εἶναι καὶ τόσο ὁρατὸς σὲ ὅλες αὐτὲς τὶς περιπτώσεις, ποὺ ἀποτελοῦν πρόχειρα, ἀλλὰ ἐνδεικτικά, παραδείγµατα ἀπὸ τὴν καθηµερινή µας ζωή. Ἀλλὰ µᾶλλον, ὅπως εἴπαµε, ὁ χριστιανικὸς ρατσισµὸς ἐπιτρέπεται στὶς µέρες µας, ἢ ἀκόµη καὶ ἐπιβάλλεται...

 Ἀπόλυτος σεβασµός, λοιπόν, καὶ ἐνθουσιῶδες καλωσόρισµα στὸ Ἰσλὰµ ἀπὸ ἕνα µέρος τῆς κοινωνίας µας, µὲ τὸ γυναικεῖο τσαντὸρ σὲ πρωταγωνιστικὸ ρόλο. Παρεµπιπτόντως, ἡ µαντήλα ἀποτελεῖ σήµερα χαρακτηριστικὸ σύµβολο τοῦ Ἰσλάµ. Τί διαφορὰ ἀπὸ τὸ σύµβολο τῶν χριστιανῶν, τὸν Σταυρό, σύµβολο τῆς θυσίας καὶ τῆς ἔµπρακτης ἀγάπης τοῦ Θεοῦ γιὰ τὸν ἄνθρωπο, τὸ ὁποῖο θὰ ἔπρεπε ὅλοι οἱ χριστιανοὶ νὰ τὸ κάνουµε τρόπο ζωῆς µας... Ἐνθουσιῶδες καλωσόρισµα στὴν πολυπολιτισµικότητα. Τί θετικὸ ὅµως θὰ προσφέρει ἡ παρουσία αὐτῆς τῆς θρησκείας στὸν πολιτισµό µας; Δὲν γνωρίζουν ὅλοι αὐτοὶ ποὺ ἰσχυρίζονται ὅτι δίνουν ράπισµα στὸν ρατσισµό, πὼς ὅπου τὸ ἰσλὰµ ἐπικρατεῖ οἱ ἀρχὲς τοῦ διαφωτισµοῦ πᾶνε περίπατο καὶ ἀκολουθοῦν παντὸς εἴδους ρατσισµοί; Ρατσισµοὶ καὶ πρακτικὲς µπροστὰ στὶς ὁποῖες ὠχριᾶ ἡ Ἱερὰ Ἐξέταση τῶν Δυτικῶν, τὴν ὁποία βδελύσσονται οἱ διαφωτιστὲς–καὶ ὀρθῶς πράττουν. Ἡ πολυπολιτισµικότητα γιὰ τὴν πολυπολιτισµικότητα ἢ πιὸ ἔντιµα ἡ πολυπολιτισµικότητα ὡς µέσον γιὰ τὴ διάλυση...

  Σ’ αὐτὸ τὸ σηµεῖο εἶναι ἀπαραίτητο νὰ γίνει µιὰ διευκρίνηση. Ἡ πίστη µας, ὁ λόγος τοῦ Χριστοῦ καὶ τῶν Ἁγίων µας, µᾶς διδάσκει σεβασµὸ πρὸς τὸν ἄλλο, τὸν ὁποιοδήποτε ἄλλο, γιατί αὐτὸς ὁ ἄλλος εἶναι, ὅπως ὅλοι µας, δηµιουργηµένος κατ’ εἰκόνα τοῦ Ζῶντος Θεοῦ. Ἄλλο ὅµως ὁ σεβασµὸς στὸν κάθε ἄνθρωπο καὶ ἄλλο θέµα τὸ πιστεύω του. Κάθε θρησκεία κρίνεται ὡς πρὸς τὶς ἀρχές της καὶ οἱ ἀρχὲς τοῦ Ἰσλὰµ εἶναι ἀδύνατον ἐκ τῶν πραγµάτων νὰ ἐξισωθοῦν µὲ τὶς Χριστιανικές. Καὶ κάτι ἀκόµα: ὅταν ἔχουµε αἰσθήµατα ἀρνητικὰ πρὸς ἀνθρώπους ἀλλοθρήσκους δὲν θὰ πρέπει νὰ ἀφήσουµε τὸν ἑαυτό µας νὰ µᾶς ξεγελᾶ καὶ νὰ τὰ δικαιολογεῖ ὡς «ζῆλο» ποὺ ὀφείλεται στὴ µεγάλη µας πίστη, ἀλλὰ δὲν θὰ πρέπει νὰ ἀφήσουµε νὰ µᾶς ξεγελᾶ καὶ ἡ καλὰ στηµένη πολιτικὴ προπαγάνδα µὲ τὶς βαρύγδουπες ἠθικολογίες ποὺ προσφάτως ἀκοῦµε κατὰ κόρον.

 Μὲ τὴν ἀποστροφή τους πρὸς ὁτιδήποτε χριστιανικὸ οἱ διαφωτιστὲς τῆς Ἑλλάδας καὶ τῆς Εὐρώπης, κρατῶντας –ὅπως λένε– ἴσες ἀποστάσεις ἀλλὰ τελικὰ προωθῶντας ἄκριτα τὸ Ἰσλάµ, προετοιµάζουν γιὰ τὰ παιδιά τους καὶ τὰ ἐγγόνια τους µιὰ ζωὴ στὸ σκοτάδι. Τὸ ἔχουν συνειδητοποιήσει ἄραγε; Ἢ ἡ ἔπαρσή τους δὲν τοὺς ἀφήνει νὰ τὸ δοῦν; Πολὺ φοβᾶµαι ὅτι οἱ πρῶτοι ἐκφραστὲς τοῦ Διαφωτισµοῦ –Βολταῖρος, Μοντεσκιέ, Ντιντερὸ κἄ.– ὅταν συγκροτοῦσαν τὴν ἰδεολογία τους κατὰ τὸν 18ο αἰ. καὶ ὁραµατίζονταν µεταξὺ τῶν ἄλλων ἕναν κόσµο χωρὶς θρησκευτικὲς αὐθεντίες, τὸ τελευταῖο ποὺ θὰ ἐπιθυµοῦσαν θὰ ἦταν µιὰ Εὐρώπη µὲ τσαντόρ! Εὐτυχῶς, ποὺ –εἴτε µᾶς ἀρέσει, εἴτε ὄχι– τὸν τελευταῖο λόγο ἔχει τὸ θέληµα τοῦ Θεοῦ...

 Ὁ Ἀλέξανδρος Παπαδιαµάντης, στὸν ὁποῖο ἀναφερθήκαµε στὴν ἀρχή, εἶχε ἀντιµετωπίσει στὴν ἐποχὴ του τὴν σκληρὴ κριτικὴ τῶν διαφωτιστῶν συµπατριωτῶν του, γιατί σὲ πολλὰ διηγήµατά του καὶ σὲ ἄρθρα του ἀσχολεῖτο µὲ θέµατα χριστιανικοῦ περιεχοµένου ἢ περιέγραφε τὰ Ἑλληνικὰ ἤθη καὶ ἔθιµα. Τὸ µεγαλύτερο µέρος τῆς σηµερινῆς Ἑλλάδος βρισκόταν τὰ χρόνια ἐκεῖνα ἀκόµη κάτω ἀπὸ τὴν κυριαρχία τῶν Ὀθωµανῶν καὶ ὅµως οἱ λάτρεις τοῦ διαφωτισµοῦ καὶ τῆς Δύσης ἐπιζητοῦσαν νὰ ξεριζώσουν τὴν πίστη καὶ νὰ ἀλλοιώσουν τὴν ταυτότητα αὐτοῦ τοῦ λαοῦ. Γι’ αὐτὸ ὁ Παπαδιαµάντης στὸ διήγηµά του «Λαµπριάτικος ψάλτης», θέλοντας νὰ τονίσει στοὺς ἐπικριτές του ὅτι θὰ περιγράφει καὶ θὰ ὑπερασπίζεται ὅ,τι θεωρεῖ πραγµατικὰ σηµαντικὸ γιὰ τὸν τόπο του, δηλώνει: «Τὸ ἐπ’ ἐµοί, ἐνόσω ζῶ καὶ ἀναπνέω καὶ σωφρονῶ, δὲν θὰ παύσω πάντοτε, ἰδίως κατὰ τὰς πανεκλάµπρους ταύτας ἡµέρας, νὰ ὑµνῶ µετὰ λατρείας τὸν Χριστόν µου, νὰ περιγράφω µετ’ ἔρωτος τὴν φύσιν, καὶ νὰ ζωγραφῶ µετὰ στοργῆς τὰ γνήσια Ἑλληνικὰ ἤθη»!

ΠΗΓΗ