Το κλείσιμο των βημοθύρων στη Θεία Λειτουργία

Τελετουργικά θέματα. Από τον Λειτουργιολόγο Γεώργιο Ζαραβέλα

Θεολόγο-ΜΑ Ιστορικής Θεολογίας - Λειτουργικής ΕΚΠΑ

  Η σύγχρονη λειτουργική πράξη περιλαμβάνει κατά τόπους τη συνήθεια του κλεισίματος των βημοθύρων, ενίοτε και του καταπετάσματος της Ωραίας Πύλης, σε διάφορα σημεία της Θείας Λειτουργίας. Η επικρατέστερη και συνηθέστερη στιγμή του μυστηρίου, κατά την οποία παρατηρείται το φαινόμενο αυτό, είναι ο καιρός της Κοινωνίας του κλήρου, οπότε ο λειτουργός κλείνει τη θύρα πριν ή μετά την εκφώνηση «Πρόσχωμεν. Τα Άγια τοῖς ἁγίοις» και την ανοίγει ξανά πριν εκφωνήσει το «Μετά φόβου», για την προσέλευση των λαϊκών στο ευχαριστιακό ποτήριο.

 Η συνήθεια αυτή αποτελεί κατάλοιπο της επίδρασης του τυπικού της λατρείας των μονών στο ενοριακό τυπικό. Η αρχή της βρίσκεται στο έργο «Ερμηνεία της Θείας Λειτουργίας των Προηγιασμένων», το οποίο φέρεται ψευδεπίγραφα υπό το όνομα του Θεοδώρου του Στουδίτου. Ο συγγραφέας του έργου αυτού εισηγείται το κλείσιμο των θυρών της Ωραίας Πύλης αμέσως μετά την εισόδευση των Τιμίων Δώρων στο Ιερό Βήμα. Η πράξη αυτή τελείται στην πλειονοψηφία των ιερών ναών έως και σήμερα, κάθε φορά που τελείται η ακολουθία των Προηγιασμένων. Ο Θεόδωρος συνδέει το κλείσιμο των βημοθύρων με τον «συνεσκιασμένο, πενθηρό και μυστικότερο εις το παν» χαρακτήρα της ακολουθίας.

 Η αρχή του κλεισίματος των βημοθύρων επεκτάθηκε προοδευτικά και κατά την τέλεση της τελείας Θείας Λειτουργίας, με πυρήνα τις μονές. Η επιρροή του μοναχισμού από τη μυστική και την ησυχαστική θεολογία ενίσχυσε και καθιέρωσε στους κόλπους του την πρακτική αυτή. Η επίδραση, που άσκησε και ασκεί ο μοναχισμός στην ενοριακή λατρεία, μετέφερε την τάξη αυτή και στον κόσμο. Η πρακτική της κλείσεως των θυρών μετά τη Μεγάλη Είσοδο είναι πλέον σπάνια στις ενορίες. Οι ιερές μονές, ιδίως του Αγίου Όρους, αλλά και ο σλαβικός χριστιανισμός ακολουθεί, όμως, απαρέγκλιτα έως και σήμερα το τυπικό αυτό. Η
Εκκλησία της Ρουμανίας, μάλιστα, έχει πλήρες σύστημα, που περιγράφει το άνοιγμα και το κλείσιμο των βημοθύρων κατά τη διάρκεια όλης της Θείας Λειτουργίας.
 Η εν λόγω τάξη διατηρεί ανοιχτή την Ωραία Πύλη μόνο όταν αυτό είναι απαραίτητο (θυμιάσεις, αναγνώσματα, Μικρή και Μεγάλη Είσοδος, Θεία Κοινωνία έως και την οπισθάμβωνη ευχή). Οι ειρηνεύσεις και οι ευλογίες μπορούν να απευθύνονται προς το λαό, είτε με τελείως κλεισμένη την Ωραία Πύλη και τον ευλογούντα ιερέα πίσω από αυτή, είτε ανοίγοντας ελαφρά το καταπέτασμα, όσο χρειάζεται για να ειρηνεύσει ο λειτουργός.

 Η δεύτερη εκδοχή, που επιτάσσει το κλείσιμο των βημοθύρων ή/και του καταπετάσματος μόνο πριν ή μετά την εκφώνηση «Πρόσχωμεν» είναι ευρύτερα συνηθισμένη, ιδίως σε εκείνες τις ενοριακές συνάξεις, που είθισται το κλείσιμό τους. Ο ιερέας, σύμφωνα με αυτή, κλείνει μόνο τα βημόθυρα ή επιπλέον και το καταπέτασμα και ανοίγει αυτά πριν εκφωνήσει το «Μετά φόβου». Η τάξη αυτή περιγράφει με παραστατικό τρόπο την ερμηνεία του συγκεκριμένου σημείου της αναίμακτης ιερουργίας ως της Αναστάσεως του Κυρίου. Η διάνοιξη των θυρών είναι μία αλληγορία της θραύσης των πυλών του Άδου, και της Ανάστασης του Χριστού, η οποία δηλώνεται με την ως άνω εκφώνηση.

  Η ορθότερη και αρμοδιότερη για τις ενορίες τάξη δεν γνωρίζει το συνεχές άνοιγμα και κλείσιμο των βημοθύρων. Η Ωραία Πύλη παραμένει ανοιχτή από την έναρξη της Θείας Λειτουργίας (στην αρχαία Εκκλησία γινόταν με την είσοδο του επισκόπου και του κλήρου, κατάλοιπο της οποίας συνιστά η σημερινή Μικρή Είσοδος), μέχρι και την απόλυσή της ή ορθότερα έως και την οπισθάμβωνη ευχή. Η τελευταία παρατήρηση συνδέεται με το γεγονός ότι η απόλυση δεν τελείται από την Ωραία Πύλη, αλλά από το κέντρο του ναού. Η απόλυση της αρχιερατικής Θείας Λειτουργίας συνιστά κατάλοιπο αυτού, αφού ο επίσκοπος ανέρχεται κατ’ αυτή στον αρχιερατικό θρόνο, στο μέσον του ναού και δεν στέκεται επί της Ωραίας Πύλης.

 Ο Ιω. Φουντούλης μνημονεύει τις ανωτέρω πρακτικές κλεισίματος των βημοθύρων τόσο στη μοναστηριακή, όσο και στην ενοριακή τάξη. Η στάση του για την τελευταία δεν είναι αφοριστική και δεν αποκλείει, αλλά ανέχεται απλώς, χωρίς όμως και να εισηγείται το κλείσιμο των βημοθύρων. Αφενός, θεωρεί ότι ο συμβολισμός του κλείσεως κατά το κοινωνικό και της ανοίξεως πριν το «Μετά φόβου» ως της Αναστάσεως του Χριστού είναι στοιχείο βιώσιμο στις ενορίες. Η τέλεση της απόλυσης, αφετέρου, με κλειστά τα βημόθυρα και δη από το μέσο του ναού υπογραμμίζει τη λήξη της ακολουθίας και είναι θεμιτό να τελείται και στις ενορίες.

Βιβλιογραφία:
Θεοδώρου Στουδίτου, «Ερμηνεία της Θείας Λειτουργίας των Προηγιασμένων», Migne PG 99, στ. 1688Β-1689C.
Φουντούλη Ιω. Μ., Απαντήσεις εις λειτουργικάς απορίας, τ. Β’, εκδ. Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήνα 20065.
Του Ιδίου, Λειτουργική Α’. Εισαγωγή στη Θεία Λατρεία, εκδ. Μυγδονία, Θεσσαλονίκη 2003.

πηγή