Άγιο Φως: θαύμα ή απάτη;

Του Θεόδωρου Ρηγινιώτη

 Ομάδα αθέων διαφημίζει βιβλίο της που τυπώνεται αυτές τις μέρες, για να μην αφήσει προφανώς απλήγωτη τη συνείδηση των ορθοδόξων κατά τις μέρες του Πάσχα,αλλά να τους αναγκάσει να επαναλαμβάνουν τα ίδια και τα ίδια, από την ανησυχία τους για τη σωτηρία των αδελφών τους, οι οποίοι παραπλανώνται από κάθε επίδοξο «διαφωτιστή». Εκεί διατυπώνεται η άποψη ότι πρόκειται για φυσιολογική αφή των λαμπάδων του πατριάρχη από ήδη αναμμένη φλόγα και ότι η δήθεν θαυματουργική αφή (άναμμα) του Αγίου Φωτός είναι μια διαιωνιζόμενη απάτη της Εκκλησίας, που ξεγελάει τη λαϊκή αμάθεια.

Παρατίθενται μάλιστα μαρτυρίες κληρικών του πατριαρχείου Ιεροσολύμων, που καθώς φαίνεται είπαν ότι η κανδήλα του Παναγίου Τάφου ανάβει με αναπτήρα και όχι από ουράνιο φως.
Εκτός όμως του ότι δε γνωρίζουμε τι άλλο μπορεί να είπαν αυτοί οι κληρικοί, πρέπει να λάβουμε υπόψιν ότι το θαύμα του Αγίου Φωτός δεν έγκειται τόσο στον τρόπο αφής των λαμπάδων, αλλά κυρίως στα φωτεινά φαινόμενα που παρουσιάζονται έξω από το κουβούκλιο του Αγίου Τάφου.

Μια προσεκτική ιστορική και επιστημονική μελέτη του θέματος μπορεί ο αναγνώστης να διαβάσει στο βιβλίο του αρχιτέκτονα Χάρη Σκαρλακίδη «ΑΓΙΟΝ ΦΩΣ – ΤΟ ΘΑΥΜΑ ΤΟΥ ΦΩΤΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΣΤΟΝ ΤΑΦΟ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ. Εβδομήντα ιστορικές μαρτυρίες (4ος-16ος αι.)», λεπτομέρειες για το οποίο, και μερικά κεφάλαια, μπορείτε να διαβάσετε στην ιστοσελίδα του συγγραφέα, εδώ: http://www.skarlakidis.gr/el.html. Στο βιβλίο περιλαμβάνονται και σύγχρονες επιστημονικές μελέτες που αφορούν το θέμα, όπως του καθηγητή Φυσικής Αντρέι Βολκώφ, που διαπίστωσε ανεξήγητες ενεργειακές διακυμάνσεις στο χώρο κατά την εμφάνιση του Αγίου Φωτός.

Αρχαίες μαρτυρίες

Υπάρχει ένας μύθος ότι την εποχή των Σταυροφόρων κατασκευάστηκε η περί «θαύματος» υπόθεση, ενώ οι συγγραφείς των πρώτων αιώνων μ.Χ. δεν μιλούν για θαύμα.

Δε θα συμφωνήσω. Οι χριστιανοί αναφέρουν την ύπαρξη μυστηριώδους φωτοχυσίας στον Τάφο του Ιησού και φλόγας που ανάβει θαυματουργικά ήδη από τον 1ο αι. μ.Χ. Για την ακρίβεια ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης (4ο αι. μ.Χ.), στο έργο του «Δεύτερος λόγος περί αναστάσεως», αναφέρει ότι οι απόστολοι Πέτρος και Ιωάννης –τα ίδια τα ξημερώματα της ανάστασης– είδαν μέσα στον τάφο τα σάβανα του Ιησού, ενώ ήταν ακόμη σκοτάδι (για το σκοτάδι βλ. Ιω. 20, 1), επειδή ο τάφος μέσα ήταν λουσμένος στο φως. Το ίδιο αναφέρει και ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός τον 8ο αι. μ.Χ., μοναχός στη μονή του αγ. Σάββα, έξω από τα Ιεροσόλυμα. Κατά κάποιους μάλιστα, από αυτό εμπνεύστηκε το στίχο «Νυν πάντα πεπλήρωται φωτός, ουρανός τε και γη και τα καταχθόνια», που βρίσκεται στην ακολουθία της νύχτας του Μ. Σαββάτου, ποίημα δικό του.

Άλλες πρώιμες μαρτυρίες για το Άγιο Φως:

Το 2ο αι. μ.Χ., παρουσία του πατριάρχη Νάρκισσου, σημειώθηκε έλλειψη λαδιού και δε μπορούσαν να ανάψουν το καντήλι («λυχνάρι») για τη λειτουργία του Πάσχα. Ένας άντρας γέμισε το καντήλι νερό από την πηγή του Σιλωάμ. Το καντήλι άναψε θαυματουργικά με το νερό και παρέμενε αναμμένο, καθ’ όλη την διάρκεια της Πασχάλιας Λειτουργίας (Ευσέβιος, Ιστορία της Εκκλησίας, 4ος αι., Βιβλίο ΣΤ’, κεφ. 9, 1-3).

Ο Μέγας Θεοδόσιος (4ος αι.), κάποτε επισκέφθηκε κρυφά την Ιερουσαλήμ, και αμέσως μετά, όλα τα λυχνάρια των εικόνων άναψαν. «Το θαύμα αυτό εξέπληξε τον Πατριάρχη, αλλά άγγελος του αποκάλυψε πως αυτός που προσευχόταν δεν ήταν απλός άνθρωπος, αλλά ο άγιος βασιλέας Θεοδόσιος» (Επίσκοπος Πορφύριος (Ουσπένσκυ), Το βιβλίο του είναι μου, Μέρος 3, S-Pb., 1896, σελ. 299-300). [Ας σημειωθεί εδώ ότι ο Μ. Θεοδόσιος, παρά τα λάθη του, δεν ήταν ένας «σκληρός φανατικός», όπως τον νομίζουν πολλοί, αλλά ένας άνθρωπος με ειλικρινή πίστη, που υπήρξε, μετά το Μέγα Κωνσταντίνο, ο πρώτος αυτοκράτορας που δεν δίωξε την Ορθοδοξία (εκτός από τους δευτερεύοντες αυτοκράτορες που βασίλεψαν πάρα πολύ λίγο).]

Μαρτυρίες Αράβων και μεσαιωνικών συγγραφέων

Ο μοναχός Barnard τον 9ο αιώνα (865 μ.X.) μιλάει εκτενώς για το Άγιο Φως, όπως το ξέρουμε και σήμερα: «Είναι περιττό να γράψω πολλά για τον τάφο αυτό, επειδή ο Bede λέει αρκετά γι’ αυτόν στην δική του Ιστορία (της Αγγλικής Εκκλησίας). Όμως αξίζει να αναφερθεί πως αυτό που συμβαίνει το Μεγάλο Σάββατο, την Παραμονή του Πάσχα. Το πρωί αρχίζει η λειτουργία μέσα στην εκκλησία αυτή. Μετά, όταν τελειώσει, μπαίνουν ψάλλοντας το «Κύριε Ελέησον» μέχρι να έρθει άγγελος και να ανάψει με φως τα κανδήλια που κρέμονται πάνω από τον τάφο. Ο Πατριάρχης μεταδίδει αυτό το Φως στους επισκόπους και τον υπόλοιπο λαό, και ο καθένας έχει φως, εκεί που στέκεται.» Mabilon. Acta Sancta. Τόμος. III. P. II. Σελ. 473.

Εκτενείς περιγραφές του θαύματος του αγίου Φωτός κάνουν και οι Άραβες
συγγραφείς Ahmed ibn al-Kassa (θ. 936 μ.Χ.) στο έργο του "Signs of Quibla" (Σημεία του Κίμπλα), Abu l-Abbas Ahmad (θ. 947 μ.Χ.), al-Biruni (1000 μ.Χ.) κ.ά., ενώ η Ιερουσαλήμ ήταν ακόμη στα χέρια των μουσουλμάνων Αράβων και οι χριστιανοί που ζούσαν εκεί ήταν Ορθόδοξοι. Φυσικά, ΠΡΙΝ από τις σταυροφορίες και την κυριαρχία των παπικών («ρωμαιοκαθολικών») σταυροφόρων στους Αγ. Τόπους (η α΄ σταυροφορία κηρύχτηκε τον 11οαι., δηλ. το 1095 μ.Χ.).

Ο al-Biruni π.χ. γράφει: «Οι Χριστιανοί έχουν ήδη σβήσει τα φανάρια τους και τις δάδες τους από πριν, και περιμένουν, μέχρι να δουν μια καθαρή λευκή φωτιά, που κάνει το κανδήλι να ανάβει. Με την φωτιά αυτή ανάβουν τα κανδήλια μέσα στα τεμένη και τους ναούς. Μετά γράφεται μια αναφορά προς τον Χαλίφη σχετικά με την ώρα που κατέβηκε η φωτιά. Αν γινόταν αμέσως μετά την μεσημβρινή ώρα, αναμενόταν γόνιμη χρονιά, αλλά αν καθυστερούσε μέχρι την εσπέρα ή αργότερα, τότε θα αναμενόταν άγονη χρονιά. Η ίδια πηγή αναφέρει επίσης πως κάποιος κυβερνήτης είχε φέρει μαζί του ένα τεμάχιο χάλκινου σύρματος αντί φυτιλιού, για να μην μπορέσει να αναφλεγεί και να φανεί έτσι πως το όλο φαινόμενο απέτυχε. Όμως κατέβηκε το πυρ, και ο χαλκός πήρε φωτιά. Η κάθοδος αυτής της φωτιάς από ψηλά, σε μια μέρα που επαναλαμβάνεται μετά από συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, γίνεται αφορμή να μένουμε έκπληκτοι....» (άρα ήταν αυτόπτης μάρτυρας).

Ο Μητροπολίτης Καισαρείας Αρέθας, στο μήνυμά του προς τον Εμίρη της Δαμασκού (αρχές 10ου αι.) γράφει: «Κάθε χρόνο μέχρι τώρα, την ημέρα της αγίας Του Αναστάσεως, ο Πανάγιος και Πολύτιμος Τάφος Του κάνει θαύματα.... (όντας όλα τα φώτα της Ιερουσαλήμ σβηστά και)..... με την θύρα (του Παναγίου Τάφου) σφραγισμένη....και οι Χριστιανοί να στέκονται τριγύρω του, μέσα στον Ναό της Αναστάσεως […], φωνάζοντας «Κύριε Ελέησον!», ξαφνικά εμφανίζεται μια αστραπή φωτός και ανάβει το καντήλι, και στην συνέχεια όλοι οι κάτοικοι της Ιερουσαλήμ παίρνουν από το φως αυτό και ανάβουν τα δικά τους τα κεριά...».

Εντυπωσιακή αναφορά στο θαύμα του Αγίου Φωτός κάνει ο κληρικός Νικήτας, το 947 μ.Χ., σε επιστολή του προς τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Ζ΄ τον Πορφυρογέννητο.

Ας σημειωθεί τώρα ότι οι σταυροφόροι, που ήταν παπικοί, δεν αγαπούσαν καθόλου το θαύμα του αγίου Φωτός, γιατί το άναβαν πάντοτε οι Ορθόδοξοι, πράγμα που αποδυνάμωνε την κυριαρχία του καθολικισμού στους Αγ. Τόπους, που επιδίωκαν αυτοί. Έτσι, ο στρατιωτικός ιερέας του πρώτου βασιλέα της Ιερουσαλήμ Βαλδουίνου Fulcher (Fulk) της Σαρτρ, έγραψε ότι το Άγιο Φως δεν εμφανίστηκε μέχρι να απομακρυνθούν οι Λατίνοι μοναχοί και κληρικοί από την εκκλησία του Αγίου Κουβουκλίου. Avdulovsky F.M., Holy Fire Coming From Holy Sepulchre of Our God and Savior Jesus Christ on The Great Saturday in Jerusalem. («Το Άγιο Φως το Προερχόμενο από τον Πανάγιο Τάφο του Θεού και Σωτήρος Ημών Ιησού Χριστού κατά το Μεγάλο Σάββατο») Μόσχα, 1887, σελ. 37-41.
Ο Αρμένιος ιστορικός του 12ου αι. Ματθαίος Εδέσσης μάς λέει πως το 1102 το Άγιο Φως αρνήθηκε να εμφανιστεί, αφού οι Φράγκοι (σταυροφόροι) είχαν αρπάξει τους Αγίους Τόπους από τους τοπικούς ιερείς και είχαν βγάλει τους Έλληνες έξω από τα μοναστήρια με τις κλωτσιές. Οι νεόφερτοι «πήραν το μήνυμα», και αποκατέστησαν τους διωγμένους. Το Φως εμφανίστηκε, με μια μέρα καθυστέρηση.

Πηγές για το ζήτημα

Οι μαρτυρίες αυτές, καθώς και άλλες, μεταγενέστερες, περιλαμβάνονται στο βιβλίο που προαναφέραμε, αλλά και στις μελέτες:

Όλγα Τερζή, «Ιστορική μελέτη για το Άγιο Φως»: http://www.impantokratoros.gr/7F53C195.el.aspx.

Κατερίνα Ν. (μετάφραση): «Πρώιμες μαρτυρίες περί του Αγίου Φωτός»: http://www.oodegr.com/oode/asynithista/thavmata/agio_fws1.htm (μτφρ. από το αγγλικό, που δημοσιεύεται εδώ: http://www.holyfire.org/eng/history.htm).

Βλ. ακόμη: Λυκούργου Μαρκούδη, «Μαρτυρία περί του Αγίου Φωτός»: http://www.oodegr.com/oode/asynithista/thavmata/agio_fws_martyria1.htm.

Θα πρέπει επίσης να λάβουμε υπόψιν την περίπτωση του αγίου μάρτυρα Τούνομ, Άραβα εμίρη, που, στις 18 Απριλίου 1579, είδε το Άγιο Φως να βγαίνει από την κολώνα της πλαϊνής πύλης του Ναού της Αναστάσεως (όπου είχαν συγκεντρωθεί οι Ορθόδοξοι διωγμένοι από τους Τούρκους), έπεσε από το μιναρέ χωρίς να πάθει κακό, διακήρυξε ότι η Ορθοδοξία είναι η αληθινή πίστη και εκτελέστηκε από τους πρώην ομοθρήσκους του μουσουλμάνους.

Σύγχρονες μαρτυρίες

Τέλος, πρέπει να αναφέρουμε ότι, ανεξάρτητα από τις αρχαίες πηγές, οι σημερινές μαρτυρίες για την τέλεση του θαύματος (όχι μόνο για το ότι εμφανίζεται έξω από τον Άγιο Τάφο χωρίς να το ανάψει ανθρώπινο χέρι, αλλά και ότι τα πρώτα λεπτά δεν καίει) είναι αρκετές για να λύσουν κάθε απορία αν πρόκειται για «θαύμα ή μύθο». Περιορίζομαι να παραπέμψω σε συγκλονιστικό βίντεο αφιέρωμα («Άγιο Φως – μαρτυρίες και εμπειρίες»), με πλάνα και μαρτυρίες, που δημοσιεύτηκε πέρυσι στο διαδίκτυο στην ιστοσελίδα www.oodegr.com και από τότε έχει μεταφραστεί σε πέντε έξη γλώσσες. Το βίντεο δημοσιεύεται εδώ: http://www.oodegr.com/english/ekklisia/holylight.htm.

Ομοίως, κάποιοι «αμφισβητίες» του Αγ. Φωτός προβάλλουν μια δήθεν δήλωση του πατριάρχη Ιεροσολύμων Εφραίμ Β΄ (1766-1771) ότι το Άγιο Φως είναι «χειροποίητος μηχανουργία», δηλ. απάτη! Ωστόσο η δήλωση αυτή δεν σώζεται σε κανένα κείμενο του πατριάρχη, αλλά αναφέρεται από τον Αγιορείτη μοναχό Νεόφυτο, ένα συγγραφέα της εποχής με μικρή αξιοπιστία, που η αναφορά του αντιμετωπίστηκε με ειρωνεία από τον Κωνσταντίνο Οικονόμο τον Εξ Οικονόμων. Εκτενής ανάλυση του θέματος εδώ: http://www.oodegr.com/oode/asynithista/thavmata/agio_fws_patriarxis_1.htm.

Η αμφισβήτηση κάθε φαινομένου που φαίνεται θαύμα είναι πέρα για πέρα θεμιτή, μάλιστα και αναγκαία. Όμως με καλή πρόθεση. Μια αυτοψία νομίζω ότι θα είναι διαφωτιστική για κάθε καλοπροαίρετο ερευνητή – φέτος ή του χρόνου, εύχομαι να κάνει Πάσχα στον Άγιο Τάφο.

Εγώ δεν έχω πάει, γι’ αυτό και δεν επικαλούμαι κάποια δική μου μαρτυρία. Έχω όμως και προσωπική μαρτυρία, συντοπίτη μου, που πήγε στον Άγιο Τάφο αμφισβητώντας και γύριζε δεχόμενος το θαύμα, μετά από τα φωτεινά φαινόμενα που είδε έξω από το ιερό κουβούκλιο. Όλα αυτά με κάνουν να θεωρώ ότι το θέμα είναι λυμένο.
Καλή ανάσταση.

πηγή