Ταυτότητα,παράδοση,εκσυγχρονισμός
«Αυτό το πηγάδι μάς το χάρισε ο προπάτοράς μας ο Ιακώβ. Ήπιε απ’ αυτό ο ίδιος και οι γιοι του και τα ζωντανά του. Μήπως εσύ είσαι ανώτερος απ’ αυτόν;»
Μία από τις μεγάλες κατηγορίες τις οποίες οι εκκοσμικευμένοι διανοούμενοι απευθύνουν προς τους χριστιανούς του καιρού μας είναι και αυτή της οχύρωσής μας πίσω από την ταυτότητά μας, πίσω από τις παραδόσεις μας. Αυτή η οχύρωση, όπως ισχυρίζονται, καθιστά αδύνατη την συνεννόηση και την προσαρμογή μας στο σήμερα και στο αύριο του κόσμου.
Η κατηγορία αυτή είναι μία επαναλαμβανόμενη κατηγορία εναντίον των πιστών κάθε θρησκευτικής παράδοσης, όταν σε μία κοινωνία επέρχονται ιδεολογικές και άλλες αλλαγές, οι οποίες χαρακτηρίζονται με τον όρο «εκσυγχρονισμός». Η θρησκεία θεωρείται παράγοντας καθήλωσης και αναχρονισμού. Δεν μπορούμε να έχουμε παγιωμένη ταυτότητα σε μία κοινωνία, αλλά ανοιχτή, δηλαδή συνεχώς διαμορφούμενη. Αν μάλιστα αφήσουμε πίσω κάθε στοιχείο του χτες ή απλώς κρατήσουμε έθιμα, σύμβολα, τελετουργίες ή μια κοινωνική δραστηριότητα που μας κάνει να αισθανόμαστε όλοι καλά, τότε αυτό είναι αρκετό.
Προς αυτή την κατεύθυνση συμβάλλει, όσο κι αν μας φαίνεται παράδοξο, η δική μας ακαμψία διαλόγου με τον κόσμο. Η οχύρωση πίσω από την παράδοση περιλαμβάνει κι εμάς. Ανοιχτή παράδοση δεν σημαίνει κατ’ ανάγκην αλλαγή των θέσεων και της διδασκαλίας της πίστης, αλλά υπέρβαση του φόβου και της ανασφάλειας ότι υπάρχει κίνδυνος αν συζητήσουμε με κάθε ρεύμα, να χάσουμε την θέση μας στην κοινωνία ή να αποδειχτούν ανεπαρκείς οι θέσεις μας και να ηττηθούμε.
Η παράδοση όμως δεν είναι πόλεμος εξουσίας, αλλά μαρτυρία αγάπης. Αν το κατανοήσουμε όμως αυτό, χρειάζεται να αναλάβουμε την ευθύνη μας να καταθέσουμε μαρτυρία αλήθειας και στους καιρούς μας και σε κάθε εποχή. Αυτό συνεπάγεται σπουδή, άσκηση, τόλμη. Συνήθως όμως είμαστε αρκετά επαναπαυμένοι ή κουρασμένοι ή βέβαιοι για να το πράξουμε.
Την νοοτροπία αυτή εκφράζει έναντι του Χριστού η Σαμαρείτιδα γυναίκα, όταν τον ακούει να της λέει ότι Εκείνος μπορεί να της δώσει το «ύδωρ το ζων»(Ιωάν. 4,10). Το ερώτημά της είναι αυθόρμητο: «μήπως είσαι ανώτερος από τον πατέρα μας τον Ιακώβ που μας έδωσε αυτό το πηγάδι;».
Ο πατριάρχης Ιακώβ για τους Σαμαρείτες είναι σύμβολο αλήθειας. Είναι
απόγονοί του. Δεν βλέπουν όμως τόσο την πίστη του Ιακώβ στον αληθινό Θεό, την πάλη του μ’ Αυτόν στο πρόσωπο του Αγγέλου, την κλίμακα που είδε και δήλωνε ότι ο αγώνας για να ανεβούμε στον Θεό είναι ισόβιος και αδιάλειπτος, καθώς και ότι οι κόποι της παρούσας ζωής μένουν εδώ, ενώ η σχέση με τον Θεό μας αναβιβάζει στην βασιλεία των ουρανών, δεν είδαν την υπομονή του στην αδικία, την προθυμία του να μετοικήσει από τον τόπο της Επαγγελίας αρχικά, αλλά και να μεταβεί στην Αίγυπτο αργότερα, να εξέλθει δηλαδή της ανέσεως και των βεβαιοτήτων του, υπακούοντας στο θέλημα του Θεού, την απόφασή του να εργαστεί σκληρά διότι έτσι θέλησε ο Θεός και την έξοδό του από αυτόν τον κόσμο με την πίστη ακμαία. Οι Σαμαρείτες είναι περήφανοι για το πηγάδι που τους άφησε. Για τα υλικά στοιχεία, για την επιβίωση που εξασφαλίζουν χάρις στο πηγάδι του προπάτορός τους και δυσκολεύονται να συζητήσουν για τον τρόπο φανέρωσης της ταυτότητάς του, που ήταν ανοιχτή στο θέλημα του Θεού και έτοιμη να αποδεχτεί κάθε μήνυμα που ο ουρανός του έστελνε.
Ο Χριστός, απαντώντας στην Σαμαρείτιδα, της τονίζει ότι ο τρόπος εγκλωβισμού της στην ταυτότητα των συμβόλων και της αδυναμίας της να ανοιχτεί στην ταυτότητα της εμπιστοσύνης στον αληθινό Θεό, της παράδοσης της ύπαρξης στο θέλημά Του, αλλά και της κατανόησης και βίωσης της σχέσης με τον Θεό όχι στην προτεραιότητα της επιβίωσης, δηλαδή της πρόταξης του παρόντος κόσμου και χρόνου και των σχημάτων τους, δεν είναι ο αυθεντικός. Η σχέση της Σαμαρείτιδας, όπως και των συμπατριωτών της με τον Θεό περνά μέσα από την σχέση τους με τον Θεάνθρωπος Κύριο, με το Πρόσωπο Εκείνο που νοηματοδοτεί την ζωή σε μιαν άλλη κοινωνία, η οποία ξεδιψά την ύπαρξη όχι μόνο με τον λόγο, αλλά και την μετοχή στην αγάπη που ο Χριστός φέρνει. Κι αυτή η μετοχή εκφράζεται συνεχώς με το μυστήριο της Ευχαριστίας, την μετοχή μας στο Σώμα και το Αίμα του, με το μυστήριο της αγάπης η οποία «πάντα στέγει, πάντα πιστεύει, πάντα ελπίζει, πάντα υπομένει» (Α’Κορ. 13, 7) στην σχέση με τον πλησίον, που δεν ξεχωρίζει φίλο κι εχθρό, ομοϊδεάτη και αντίθετο, δικό μας και ξένο.
Την ανοιχτή ταυτότητα την ζούμε στην Εκκλησία, όταν έχουμε αυθεντική σχέση με τον Χριστό. Και τότε η εκκλησιαστική μας ζωή και μαρτυρία είναι μία συνεχής πρόσκληση επανα-ανακάλυψης της Αλήθειας, δηλαδή του Προσώπου του Χριστού. Με αρχές και δόγματα και, ταυτόχρονα, με ετοιμότητα να ακούσουμε, να μοιραστούμε, να φωτίσουμε, όχι εμμονικά κλεισμένοι στην αυτάρκειά μας, αλλά με την χαρά του διαλόγου. Με δεδομένη την σταθερότητα της πίστης έως θανάτου, αλλά και με την δεκτικότητα να είμαστε πρόσωπα που ακούμε και μοιραζόμαστε, πέρα από φόβους. Η αλήθεια δεν νοθεύεται όταν την μοιραζόμαστε. Άλλωστε δεν είμαστε μόνοι μας σ’ αυτόν τον αγώνα. Κι αυτό δηλώνει η πίστη μας στην Ανάσταση, ότι δηλαδή υπάρχει ο Χριστός που μας βοηθά να νικήσουμε τους φόβους μας, ακόμη και για τον θάνατο!
Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να δούμε την ταυτότητά μας ως ανοιχτή. Ας απαντήσουμε έτσι στους κάθε λογής εκσυγχρονιστές ότι η πίστη είναι πέρα από χρονικά σχήματα, καθώς καλύπτει την βαθύτερη ανάγκη του ανθρώπου για νόημα ζωής, για «ύδωρ ζων». Οι εκσυγχρονισμοί μένουν στα πηγάδια αυτής της ζωής. Η πίστη είναι η οδός που νοηματοδοτεί το σήμερα μέσα από το παρόν της Βασιλείας των ουρανών, δηλαδή διά του Χριστού. Ας αφυπνιστούμε λοιπόν και ας μην φοβηθούμε!
Η κατηγορία αυτή είναι μία επαναλαμβανόμενη κατηγορία εναντίον των πιστών κάθε θρησκευτικής παράδοσης, όταν σε μία κοινωνία επέρχονται ιδεολογικές και άλλες αλλαγές, οι οποίες χαρακτηρίζονται με τον όρο «εκσυγχρονισμός». Η θρησκεία θεωρείται παράγοντας καθήλωσης και αναχρονισμού. Δεν μπορούμε να έχουμε παγιωμένη ταυτότητα σε μία κοινωνία, αλλά ανοιχτή, δηλαδή συνεχώς διαμορφούμενη. Αν μάλιστα αφήσουμε πίσω κάθε στοιχείο του χτες ή απλώς κρατήσουμε έθιμα, σύμβολα, τελετουργίες ή μια κοινωνική δραστηριότητα που μας κάνει να αισθανόμαστε όλοι καλά, τότε αυτό είναι αρκετό.
Προς αυτή την κατεύθυνση συμβάλλει, όσο κι αν μας φαίνεται παράδοξο, η δική μας ακαμψία διαλόγου με τον κόσμο. Η οχύρωση πίσω από την παράδοση περιλαμβάνει κι εμάς. Ανοιχτή παράδοση δεν σημαίνει κατ’ ανάγκην αλλαγή των θέσεων και της διδασκαλίας της πίστης, αλλά υπέρβαση του φόβου και της ανασφάλειας ότι υπάρχει κίνδυνος αν συζητήσουμε με κάθε ρεύμα, να χάσουμε την θέση μας στην κοινωνία ή να αποδειχτούν ανεπαρκείς οι θέσεις μας και να ηττηθούμε.
Η παράδοση όμως δεν είναι πόλεμος εξουσίας, αλλά μαρτυρία αγάπης. Αν το κατανοήσουμε όμως αυτό, χρειάζεται να αναλάβουμε την ευθύνη μας να καταθέσουμε μαρτυρία αλήθειας και στους καιρούς μας και σε κάθε εποχή. Αυτό συνεπάγεται σπουδή, άσκηση, τόλμη. Συνήθως όμως είμαστε αρκετά επαναπαυμένοι ή κουρασμένοι ή βέβαιοι για να το πράξουμε.
Την νοοτροπία αυτή εκφράζει έναντι του Χριστού η Σαμαρείτιδα γυναίκα, όταν τον ακούει να της λέει ότι Εκείνος μπορεί να της δώσει το «ύδωρ το ζων»(Ιωάν. 4,10). Το ερώτημά της είναι αυθόρμητο: «μήπως είσαι ανώτερος από τον πατέρα μας τον Ιακώβ που μας έδωσε αυτό το πηγάδι;».
Ο πατριάρχης Ιακώβ για τους Σαμαρείτες είναι σύμβολο αλήθειας. Είναι
απόγονοί του. Δεν βλέπουν όμως τόσο την πίστη του Ιακώβ στον αληθινό Θεό, την πάλη του μ’ Αυτόν στο πρόσωπο του Αγγέλου, την κλίμακα που είδε και δήλωνε ότι ο αγώνας για να ανεβούμε στον Θεό είναι ισόβιος και αδιάλειπτος, καθώς και ότι οι κόποι της παρούσας ζωής μένουν εδώ, ενώ η σχέση με τον Θεό μας αναβιβάζει στην βασιλεία των ουρανών, δεν είδαν την υπομονή του στην αδικία, την προθυμία του να μετοικήσει από τον τόπο της Επαγγελίας αρχικά, αλλά και να μεταβεί στην Αίγυπτο αργότερα, να εξέλθει δηλαδή της ανέσεως και των βεβαιοτήτων του, υπακούοντας στο θέλημα του Θεού, την απόφασή του να εργαστεί σκληρά διότι έτσι θέλησε ο Θεός και την έξοδό του από αυτόν τον κόσμο με την πίστη ακμαία. Οι Σαμαρείτες είναι περήφανοι για το πηγάδι που τους άφησε. Για τα υλικά στοιχεία, για την επιβίωση που εξασφαλίζουν χάρις στο πηγάδι του προπάτορός τους και δυσκολεύονται να συζητήσουν για τον τρόπο φανέρωσης της ταυτότητάς του, που ήταν ανοιχτή στο θέλημα του Θεού και έτοιμη να αποδεχτεί κάθε μήνυμα που ο ουρανός του έστελνε.
Ο Χριστός, απαντώντας στην Σαμαρείτιδα, της τονίζει ότι ο τρόπος εγκλωβισμού της στην ταυτότητα των συμβόλων και της αδυναμίας της να ανοιχτεί στην ταυτότητα της εμπιστοσύνης στον αληθινό Θεό, της παράδοσης της ύπαρξης στο θέλημά Του, αλλά και της κατανόησης και βίωσης της σχέσης με τον Θεό όχι στην προτεραιότητα της επιβίωσης, δηλαδή της πρόταξης του παρόντος κόσμου και χρόνου και των σχημάτων τους, δεν είναι ο αυθεντικός. Η σχέση της Σαμαρείτιδας, όπως και των συμπατριωτών της με τον Θεό περνά μέσα από την σχέση τους με τον Θεάνθρωπος Κύριο, με το Πρόσωπο Εκείνο που νοηματοδοτεί την ζωή σε μιαν άλλη κοινωνία, η οποία ξεδιψά την ύπαρξη όχι μόνο με τον λόγο, αλλά και την μετοχή στην αγάπη που ο Χριστός φέρνει. Κι αυτή η μετοχή εκφράζεται συνεχώς με το μυστήριο της Ευχαριστίας, την μετοχή μας στο Σώμα και το Αίμα του, με το μυστήριο της αγάπης η οποία «πάντα στέγει, πάντα πιστεύει, πάντα ελπίζει, πάντα υπομένει» (Α’Κορ. 13, 7) στην σχέση με τον πλησίον, που δεν ξεχωρίζει φίλο κι εχθρό, ομοϊδεάτη και αντίθετο, δικό μας και ξένο.
Την ανοιχτή ταυτότητα την ζούμε στην Εκκλησία, όταν έχουμε αυθεντική σχέση με τον Χριστό. Και τότε η εκκλησιαστική μας ζωή και μαρτυρία είναι μία συνεχής πρόσκληση επανα-ανακάλυψης της Αλήθειας, δηλαδή του Προσώπου του Χριστού. Με αρχές και δόγματα και, ταυτόχρονα, με ετοιμότητα να ακούσουμε, να μοιραστούμε, να φωτίσουμε, όχι εμμονικά κλεισμένοι στην αυτάρκειά μας, αλλά με την χαρά του διαλόγου. Με δεδομένη την σταθερότητα της πίστης έως θανάτου, αλλά και με την δεκτικότητα να είμαστε πρόσωπα που ακούμε και μοιραζόμαστε, πέρα από φόβους. Η αλήθεια δεν νοθεύεται όταν την μοιραζόμαστε. Άλλωστε δεν είμαστε μόνοι μας σ’ αυτόν τον αγώνα. Κι αυτό δηλώνει η πίστη μας στην Ανάσταση, ότι δηλαδή υπάρχει ο Χριστός που μας βοηθά να νικήσουμε τους φόβους μας, ακόμη και για τον θάνατο!
Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να δούμε την ταυτότητά μας ως ανοιχτή. Ας απαντήσουμε έτσι στους κάθε λογής εκσυγχρονιστές ότι η πίστη είναι πέρα από χρονικά σχήματα, καθώς καλύπτει την βαθύτερη ανάγκη του ανθρώπου για νόημα ζωής, για «ύδωρ ζων». Οι εκσυγχρονισμοί μένουν στα πηγάδια αυτής της ζωής. Η πίστη είναι η οδός που νοηματοδοτεί το σήμερα μέσα από το παρόν της Βασιλείας των ουρανών, δηλαδή διά του Χριστού. Ας αφυπνιστούμε λοιπόν και ας μην φοβηθούμε!
«Ἰησοῦς Χριστὸς χθὲς καὶ σήμερον ὁ αὐτὸς καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας.» (Ἐβρ. ιγ΄8)
ΑπάντησηΔιαγραφήἈγαπητέ ἀρθρογράφε, Χριστός Ἀνέστη!
Ἐπιτρέψτε μου ὀλίγα σχόλια ἐπί τοῦ ἄρθρου σας καθόσον ἡ Ὀρθόδοξη Πίστη δέν εἶναι ἰδεολογία γιά νά ἀλλάζει καί νά συμμορφώνεται μέ τίς ἀπαιτήσεις καί τίς ἀξιώσεις τῶν ἀνθρώπων τῆς κάθε ἐποχῆς ὅσο κι ἄν αὐτή (ἡ ἐποχή) ἀποκαλεῖται σύγχρονη. (Ἄλλωστε τό «τώρα» εἶναι σύγχρονο σέ κάθε ἐποχή).
Ἡ Ὀρθόδοξη Πίστη εἶναι βίωμα, εἶναι τρόπος ζωῆς πού παρέχει τήν σωτηρία διά Ἰησοῦ Χριστοῦ καί αὐτά πού ἀναφέρονται ὡς <>, γιά τούς πιστούς Χριστιανούς εἶναι «χαρές καί ἔπαινοι» καί σαφέστατα δείγματα τῆς ὀρθῆς ἐν Χριστῶ Ίησοῦ πορείας των.
Σ αὐτό τό σημείο ἄς μήν ξεχνᾶμε τούς μακαρισμούς τοῦ Κυρίου:«μακάριοί ἐστε ὅταν ὀνειδίσωσιν ὑμᾶς»( Ματθ. ε΄ 11).
Ὅσο δέ γιά τήν ὀχύρωση <> προτροπήν τοῦ Ἀποστόλου Παύλου ἔχουν οἱ πιστοί καί τηροῦν: «ἀδελφοί, στήκετε, καὶ κρατεῖτε τὰς παραδόσεις» (Β΄ Θεσ. β΄15).
Καί τό ὅτι τηροῦν τίς παραδόσεις τους, δέν σημαίνει ὅτι ἐμφοροῦνται ἀπό φόβο μή <> ἀλλά προσέχουν μήν ἀλλοιωθεῖ ἡ Πίστη τους καί χάσουν τήν δυνατότητα σωτηρίας πού τούς παρέχει.
Ἄλλωστε αὐτός εἶναι καί ὁ λόγος αὐτῆς τῆς Ἀποστολικῆς προτροπῆς καί παραίνεσης πού σέ ἀλλο σημεῖο ἀναφέρει τό ἐξῆς βαρυσήμαντο: «ἀλλὰ καὶ ἐὰν ἡμεῖς ἢ ἄγγελος ἐξ οὐρανοῦ εὐαγγελίζηται ὑμῖν παρ᾿ ὃ εὐηγγελισάμεθα ὑμῖν, ἀνάθεμα ἔστω.» (Γαλ. α΄8 )
Ὅσο γιά τή <> αὐτή προκύπτει καί ὑφίσταται ἐξ ὁλοκλήρου ἀπό τήν δεκτικότητα τού ἄλλου.
Καί βέβαια, ἐάν ἄλλο εἶναι ὁ διάλογος μέ τόν κόσμο καί ἄλλο ἡ προσαρμογή στόν κόσμο, πρός τί ἄραγε συμβάλλουν οἱ πιστοί στήν <>;
Θεόδωρος Σ.
π.Γεώργιε, Χριστός Ἀνέστη.
ΑπάντησηΔιαγραφήἘπειδή στό σχόλιο δέν ἐμφαίνονται τά περικλειόμενα μέσα σέ < > καί δυσχεραίνεται τό νόημά του σᾶς τό ξαναστέλνω.
Εὐχαριστῶ. Θ.Σ.
«Ἰησοῦς Χριστὸς χθὲς καὶ σήμερον ὁ αὐτὸς καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας.» (Ἐβρ. ιγ΄8)
Ἀγαπητέ ἀρθρογράφε, Χριστός Ἀνέστη!
Ἐπιτρέψτε μου ὀλίγα σχόλια ἐπί τοῦ ἄρθρου σας καθόσον ἡ Ὀρθόδοξη Πίστη δέν εἶναι ἰδεολογία γιά νά ἀλλάζει καί νά συμμορφώνεται μέ τίς ἀπαιτήσεις καί τίς ἀξιώσεις τῶν ἀνθρώπων τῆς κάθε ἐποχῆς ὅσο κι ἄν αὐτή (ἡ ἐποχή) ἀποκαλεῖται σύγχρονη. (Ἄλλωστε τό «τώρα» εἶναι σύγχρονο σέ κάθε ἐποχή).
Ἡ Ὀρθόδοξη Πίστη εἶναι βίωμα, εἶναι τρόπος ζωῆς πού παρέχει τήν σωτηρία διά Ἰησοῦ Χριστοῦ καί αὐτά πού ἀναφέρονται ὡς «κατηγορίες», γιά τούς πιστούς Χριστιανούς εἶναι «χαρές καί ἔπαινοι» καί σαφέστατα δείγματα τῆς ὀρθῆς ἐν Χριστῶ Ίησοῦ πορείας των.
Σ αὐτό τό σημείο ἄς μήν ξεχνᾶμε τούς μακαρισμούς τοῦ Κυρίου:«μακάριοί ἐστε ὅταν ὀνειδίσωσιν ὑμᾶς»( Ματθ. ε΄ 11).
Ὅσο δέ γιά τήν ὀχύρωση «πίσω από την ταυτότητά μας, πίσω από τις παραδόσεις μας» προτροπήν τοῦ Ἀποστόλου Παύλου ἔχουν οἱ πιστοί καί τηροῦν: «ἀδελφοί, στήκετε, καὶ κρατεῖτε τὰς παραδόσεις» (Β΄ Θεσ. β΄15).
Καί τό ὅτι τηροῦν τίς παραδόσεις τους, δέν σημαίνει ὅτι ἐμφοροῦνται ἀπό φόβο μή «χάσουν την θέση τους στην κοινωνία» ἀλλά προσέχουν μήν ἀλλοιωθεῖ ἡ Πίστη τους καί χάσουν τήν δυνατότητα σωτηρίας πού τούς παρέχει.
Ἄλλωστε αὐτός εἶναι καί ὁ λόγος αὐτῆς τῆς Ἀποστολικῆς προτροπῆς καί παραίνεσης πού σέ ἀλλο σημεῖο ἀναφέρει τό ἐξῆς βαρυσήμαντο: «ἀλλὰ καὶ ἐὰν ἡμεῖς ἢ ἄγγελος ἐξ οὐρανοῦ εὐαγγελίζηται ὑμῖν παρ᾿ ὃ εὐηγγελισάμεθα ὑμῖν, ἀνάθεμα ἔστω.» (Γαλ. α΄8 )
Ὅσο γιά τή «χαρά του διαλόγου» αὐτή προκύπτει καί ὑφίσταται ἐξ ὁλοκλήρου ἀπό τήν δεκτικότητα τού ἄλλου.
Καί βέβαια, ἐάν ἄλλο εἶναι ὁ διάλογος μέ τόν κόσμο καί ἄλλο ἡ προσαρμογή στόν κόσμο, πρός τί ἄραγε συμβάλλουν οἱ πιστοί στήν «ακαμψία διαλόγου με τον κόσμο»;
Θεόδωρος Σ.