Υπό π. Δημητρίου Χ. Σαββόπουλου
Η εικόνα αυτή βασίζεται στο Βιβλικό κείμενο της Γενέσεως Κεφ. 18. Διαβάζουμε εκεί τα εξής: «Ὤφθη δὲ αὐτῷ (στον Αβραάμ), ὁ Θεὸς πρὸς τῇ δρυΐ τῇ Μαμβρῇ, καθημένου αὐτοῦ ἐπὶ τῆς θύρας τῆς σκηνῆς αὐτοῦ μεσημβρίας. ἀναβλέψας δέ τοῖς ὀφθαλμοῖς αὐτοῦ εἶδε, καὶ ἰδοὺ τρεῖς ἄνδρες εἱστήκεισαν ἐπάνω αὐτοῦ· καὶ ἰδὼν προσέδραμεν εἰς συνάντησιν αὐτοῖς ἀπὸ τῆς θύρας τῆς σκηνῆς αὐτοῦ καὶ προσεκύνησεν ἐπὶ τὴν γῆν. καὶ εἶπε· Κύριε, εἰ ἄρα εὗρον χάριν ἐναντίον σου, μὴ παρέλθῃς τὸν παῖδά σου· ληφθήτω δὴ ὕδωρ, καὶ νιψάτωσαν τοὺς πόδας ὑμῶν, καὶ καταψύξατε ὑπὸ τὸ δένδρον· καὶ λήψομαι ἄρτον, καὶ φάγεσθε, καὶ μετὰ τοῦτο παρελεύσεσθε εἰς τὴν ὁδὸν ὑμῶν, οὗ ἕνεκεν ἐξεκλίνατε πρὸς τὸν παῖδα ὑμῶν. καὶ εἶπαν· οὕτω ποίησον, καθὼς εἴρηκας.» (Γεν.18:1-5).
Μετάφραση: Ο Θεός φανερώθηκε στον Αβραάμ που ήταν κοντά στη δρυ του Μαμβρή και καθόταν στην θύρα της σκηνής του κατά τον Νότο. Σήκωσε τα μάτια του ο Αβραάμ και είδε ξαφνικά τρεις άνδρες να στέκονται απέναντί του.
Αμέσως έτρεξε προς συνάντησή τους από τη θύρα της σκηνής του, και τους προσκύνησε έως στο έδαφος. Και είπε: Κύριε, εάν τυχόν βρήκα χάριν ενώπιόν σου, σε παρακαλώ μη καταφρονήσεις τον δούλο σου· ας μου επιτραπεί, λοιπόν, να φέρω νερό (και οι δούλοι μου) να νίψουν τα πόδια σας, και να δροσισθείτε κάτω από το δένδρο. Εγώ δε θα ετοιμάσω και θα σας φέρω φαγητό, για να φάγετε, έπειτα δε θα συνεχίσετε τον δρόμο σας, από τον οποίον παρεκκλίνατε έως εμένα, τον δούλον σας, δια να μου κάμετε την τιμήν να σας περιποιηθώ. Εκείνοι δε είπαν· κάμε όπως είπες.
Καθαρά λοιπόν μας επισημαίνει το κείμενο, ότι ο Θεός φανερώθηκε στον Αβραάμ σαν τρεις άνδρες, τους οποίους και προσκύνησε έως εδάφους και στη συνέχεια ομιλώντας σαν να ήταν ένας τους προσκαλεί σε γεύμα, παρακαλώντας τους μάλιστα να τους πλύνει τα πόδια. Παραδόξως δε παρατηρούμε ότι οι ενικοί προς τον Θεό εναλλάσσονται με πληθυντικούς. Το ίδιο επαναλαμβάνεται και πιο κάτω: «Ἐξαναστάντες δὲ ἐκεῖθεν οἱ ἄνδρες κατέβλεψαν ἐπὶ πρόσωπον Σοδόμων καὶ Γομόῤῥας. Ἁβραὰμ δὲ συνεπορεύετο μετ᾿ αὐτῶν συμπροπέμπων αὐτούς. ὁ δὲ Κύριος εἶπεν· οὐ μὴ κρύψω ἐγὼ ἀπὸ Ἁβραὰμ τοῦ παιδός μου, ἃ ἐγὼ ποιῶ.» (Γεν.18:16-17)
«εἶπε δὲ Κύριος· κραυγὴ Σοδόμων καὶ Γομόῤῥας πεπλήθυνται πρός με, καὶ αἱ ἁμαρτίαι αὐτῶν μεγάλαι σφόδρα, καταβὰς οὖν ὄψομαι, εἰ κατὰ τὴν κραυγὴν αὐτῶν τὴν ἐρχομένην πρός με συντελοῦνται, εἰ δὲ μή, ἵνα γνῶ. καὶ ἀποστρέψαντες ἐκεῖθεν οἱ ἄνδρες ἦλθον εἰς Σόδομα. Ἁβραὰμ δὲ ἔτι ἦν ἑστηκὼς ἐναντίον Κυρίου.» (Γεν. 18:20-22)
Βλέπουμε και εδώ ότι ενώ οι άνδρες είναι τρείς φαίνεται σαν να μιλά ένας και ο Αβραάμ ενώ βλέπει τρείς, κατά θεία παρόρμηση απευθύνεται σ΄ αυτούς σαν να ήταν ένας! Μιλά λοιπόν εδώ η Αγία Γραφή για αποκάλυψη του Τριαδικού Θεού με τρεις υποστάσεις ως μορφές ανδρών.
Επί τροχάδην μόνο για την ιστορία να αναφέρουμε ότι :Η Φιλοξενία του Αβραάμ» ως απεικόνιση εμφανίζεται από αρχαιοτάτων χρόνων 4ο, 5ο και 6ο αιώνα μ.Χ. (α) Σε κατακόμβη της Via Latina (Γ’ ή Δ’ αιώνας). (β) Στη Santa Maria Maggiore της Ρώμης (432–440 μ.Χ.) και (γ) το 547 μ.Χ. στον Άγιο Βιτάλιο της Ραβέννα. [1]
Υπάρχουν τρείς διαφορετικές εκδοχές ή ερμηνείες για την συγκεκριμένη εικόνα.
1ον. Ότι οι τρείς εμφανισθέντες άνδρες στον Αβραάμ είναι συμβολική φανέρωση του Τρισυποστάτου Θεού: Πατρός, Υιού και Αγίου Πνεύματος.
2ον. Ότι οι τρεις άνδρες είναι μία συμβολική φανέρωση τριών αγγέλων που δηλώνει την τριαδικότητα του Ενός Θεού.
3ον. Ότι ο ένας άνδρας είναι ο Λόγος του Θεού και οι άλλοι δύο απλώς άγγελοι.
Ωστόσο, η γενική Παράδοση μέσα από την εκκλησιαστική Υμνολογία και τους αγίους Πατέρες, για πάνω από χίλια χρόνια μιλά για συμβολική φανέρωση του Τρισυπόστατου Θεού.
Α΄ Οι Τριαδικοί Ύμνοι της Κυριακής, υπό του υμνογράφου Μητροφάνη Σμύρνης (μέσα Θ΄αι.), σύγχρονου του Μεγάλου Φωτίου. (Ενδεικτικά μόνο οι κατωτέρω).
»Σύ πάλαι σαφώς τώ Αβραάμ, ώς ώφθης τρισυπόστατος μοναδικός τε φύσει Θεότητος, θεολογίας τό ακραιφνέστατον, τυπικώς ενέφηνας, καί πιστώς υμνούμεν σε, τόν μονάρχην Θεόν και τρισήλιον» [2]
»Μέτοικος υπάρχων ο Αβραάμ, κατηξιώθη τυπικώς υποδέξασθαι, ενικόν μέν Κύριον, έν τρισίν υποστάσεσιν, υπερούσιον, ανδρικαίς δέ μορφώσεσιν» [3]
»Ιερομύστης Αβραάμ γενόμενος ιεροτύπως τό πρίν, τον ποιητήν πάντων, καί Θεόν καί Κύριον, τρισί μέν υποστάσεσιν, υπεδέξατο χαίρων, τών δέ τριών υποστάσεων, κράτος ενιαίον εγνώρισε» [4]
Η εκκλησιαστική Υμνολογία όχι μόνο σε αυτά αλλά και σε άλλα ακόμη τροπάρια [5] κηρύττει ότι »εφάνη τώ Αβραάμ Θεός Τρισυπόστατος».
Β΄. Οι Πατερικές μαρτυρίες που συμφωνούν.
Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός (+749 μ.Χ.) γράφει, »Η Αγία καί ομοούσιος Τριάς ουχί ακατάληπτος καί αχώριστος καί αδιαίρετος εστί καί τοίς σωματικοίς οφθαλμοίς αθεώρητος; Και πώς ηυδόκησεν έν τή σκηνή του Αβραάμ φιλοξενηθήναι;» [6]
Ο Άγιος Αθανάσιος ο Μέγας (+373 μ.Χ.) στον γ’ διάλογο του περί Αγίας Τριάδος με έναν οπαδό του Μακεδονίου, γράφει ότι ο Αβραάμ ανεγνώρισε τις τρείς Υποστάσεις του Θεού και τους τρεις άνδρες ονομάζει »Κύριον». Ο Λώτ ομοίως αναγνωρίζοντας στα πρόσωπα των δύο ανδρών που τον επισκέφθηκαν τις δύο Υποστάσεις του Τριαδικού Θεού, και όχι απλώς αγγέλους, και αυτός »Κύριον» τις ονομάζει. Δηλαδή και ο Αβραάμ και ο Λώτ αναγνωρίζοντας το τρισυπόστατο του Ενός Θεού ο μεν Αβραάμ τους τρείς άνδρες τους προσφωνεί στον ενικό αριθμό ονομάζοντας τους »Κύριο» και ο Λώτ αναγνωρίζοντας τις δύο Υποστάσεις, τους δύο άνδρες τους προσφωνεί επίσης στον ενικό αριθμό »Κύριον». [7]
Ο μεγάλος θεολόγος και μοναχός του 15ου αιώνος, Ιωσήφ ο Βρυέννιος, διδάσκαλός του Αγίου Μάρκου του Ευγενικού, αναφερόμενος στον Άγιο Αθανάσιο τον Μέγα, γράφει, »Αθανάσιος δέ ό πολύτλας έν τε τώ πρώτω καί δευτέρω βιβλίω τών αυτού θεολογικών ούτω δίεισι, «τών τριών καθισάντων επί τού Αβραάμ, δηλονότι τού μέν Υιού εκ δεξιών, τού δέ Πατρός έξ ευωνύμων εκάθισε τό Πνεύμα τό Άγιον». [8] Αλλού γράφει: «Καί ώδε μέν διά λόγων ημίν εγνώρισεν εαυτόν τρισυπόστατον είναι ο μόνος Θεός, διά δέ ποικίλων εμφανειών, ώς όταν ώφθη όλη η αυτή Τριάς η Αγία εν είδει αγγέλων τώ πατριάρχη Αβραάμ εν τή δρυί τή Μαμβρή, πάλιν ηνίκα εφάνη ιδίως έκαστον τών ταύτης προσώπων τώ μέν Δανιήλ, ως παλαιός ημερών», [9]
Την εμφάνιση των τριών Προσώπων της Αγίας Τριάδος στον Πατριάρχη Αβραάμ βεβαιώνει και ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς (+1359 μ.Χ.) Γράφει: «Τον ένα Θεόν σαφώς τρισυπόστατον εθεάσατο μήπω κηρυττόμενον ούτως, ώφθη γάρ αυτώ ο Θεός πρός τή Δρυί τή Μαμβρή, καί αναβλέψας είδε καί ιδού τρείς άνδρες και προσέδραμεν αυτοίς». Ιδού τόν οφθέντα ένα Θεόν τρείς εώρα. Ώφθη γάρ αυτώ, φησίν, ο Θεός και ιδού τρείς άνδρες καί τρισί προσδραμών αύθις ώς ενί ωμίλει…»,[10] Λέγει ο Άγιος πως ο Ένας Θεός εφάνη στον Αβραάμ στη δρύ του Μαμβρή, ως τρείς άνδρες και πηγαίνοντας κοντά τους ο Αβραάμ τους μίλησε ως να είναι ένας.
Ο μαθητής του Αγίου Γρηγορίου του Δεκαπολίτου, Όσιος Ιωσήφ ο Υμνογράφος (+886 μ.Χ.) γράφει: «Κατείδες ως θέμις, ανθρώπω ιδείν τήν Τριάδα καί ταύτην εξένισας, ώς φίλος γνησιώτατος, παμμάκαρ Αβραάμ». Δηλαδή λέγει ότι ο Αβραάμ είδε και εφιλοξένησε την Τριάδα ως φίλος γνησιώτατος. [11]
Ο Άγιος Συμεών Θεσαλονίκης (+1429) γράφει: «Αλλά καί ο Αβραάμ, πρότερον απ’ αυτόν τόν Μωυσήν, υποδεξάμενος τους τρείς άνδρας εν τή δρυί του Μαμβρή τόν ενΤριάδι Θεόν εικόνισεν, ό οποίος εφαίνετο είς άνδρας μέν τρείς, διά τό ιδιάζον των υποστάσεων, εκηρύττετο δέ είς Θεός από τον Αβραάμ, διά τό ενιαίον της φύσεως, διά τών οποίων καί τό μοναδικόν ομού, καί τό τριαδικόν εσημαίνετο τής Τριάδος», [12]
Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης γράφει στο Ιερόν Πηδάλιον: «Συμπεραίνεται ότι ό Άναρχος Πατήρ πρέπει να ζωγραφίζεται καθώς εφάνη είς τόν προφήτην Δανιήλ ως παλαιός ημερών … εί γάρ μή εζωγραφούμεν αυτόν ολοτελώς, διατί να ζωγραφούμεν τόσον τον Πατέρα, όσον καί τό Πνεύμα τό άγιον έν είδει Αγγέλων, ανδρών νέων, καθώς εφάνησαν είς τον Αβραάμ, …» [13] Γράφει δηλ. ο Άγιος, ότι πρέπει να ζωγραφίζουμε τον Πατέρα όπως εφάνη στον Προφήτη Δανιήλ ως Παλαιός των Ημερών. Και ότι αν δεν πρέπει να τον ζωγραφίζουμε καθόλου, όπως κάποιοι φρονούν, τότε λέγει ο Άγιος, γιατί ζωγραφίζουμε τον Πατέρα και το Άγιον Πνεύμα ως Αγγέλους, νέους άνδρες, όπως εφάνησαν στον Αβραάμ;
Άρα και επισήμως στο Ι. Πηδάλιον η Εκκλησία υποστηρίζει ότι στον Αβραάμ εφάνη η Αγία Τριάς και όχι μόνο ο Λόγος με δύο αγγέλους. Διότι το Ι. Πηδάλιο εξετάστηκε από Αγίους, τον Αθανάσιο Πάριο και τον Μακάριο Νοταρά αλλά και από την Σύνοδο του Πατριαρχείου της Κων/πόλεως το οποίο έδωσε την επίσημη έγκρισή το 1802. Η γνώμη του Αγίου Νικοδήμου δεν είναι προσωπική, αλλά εκφράζει τη γενική Παράδοση της Εκκλησίας, όπως είδαμε από την εκκλησιαστική Υμνολογία και από Αγίους διαφόρων εποχών.
Α. Το πρόβλημα της παρερμηνείας των τριών Προσώπων προκύπτει από την ΜΒ΄ ομιλία του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, ο οποίος ερμηνεύοντας το σχετικό κεφάλαιο της Γενέσεως, ερμηνεύει ότι ο μεν Κύριος στον οποίο απευθύνεται ο Αβραάμ ήταν ο Θεός και Λόγος του Θεού, οι δε δύο άλλοι άνδρες, ότι ήταν άγγελοι, τους οποίους και απέστειλε στη συνέχεια στα Σόδομα για να τιμωρήσουν τους ασεβείς. Ουδέποτε όμως ίσχυσε η γνώμη ενός Αγίου μέσα στην Εκκλησία, έναντι της συμφωνίας των πολλών.
Β. Άλλη επίσης παρερμηνεία γίνεται λόγω του πολυσήμαντου όρου «άγγελος», όπως τον συναντάμε πολλάκις μέσα στην Αγία Γραφή, αλλά με διαφορετικές έννοιες. Πιο συγκεκριμένα στο 19ο Κεφάλαιο της «Γενέσεως», βλέπουμε τη συνέχεια της φιλοξενίας του Αβραάμ και τα δύο εκ των προσώπων που του παρουσιάσθηκαν, να πηγαίνουν προς συνάντηση του ανιψιού του Λώτ στα Σόδομα. Διαβάζουμε: «Ἦλθον δὲ οἱ δύο ἄγγελοι εἰς Σόδομα ἑσπέρας· Λὼτ δὲ ἐκάθητο παρὰ τὴν πύλην Σοδόμων. ἰδὼν δὲ Λώτ, ἐξανέστη εἰς συνάντησιν αὐτοῖς καὶ προσεκύνησε τῷ προσώπῳ ἐπὶ τὴν γῆν.» (Γεν. 19:1).
Η έννοια των αγγέλων εδώ είναι με τη σημασία των Θείων Προσώπων ως αγγελιοφόρων. Δεν είναι το μόνο εδάφιο όπου τα Θεία Πρόσωπα ή και αυτός ο Θεός αποκαλύπτονται ως «άγγελοι» με την ευρύτερη σημασία ως αγγελιοφόροι που φέρουν κάποιο μήνυμα. (Βλ. Γεν.16:10-13, Γεν. 22:11-12, Εξ. 3:2,4,6). Ας θυμηθούμε και το προφητικό: «παιδίον ἐγενήθη ἡμῖν, υἱὸς καὶ ἐδόθη ἡμῖν, οὗ ἡ ἀρχὴ ἐγενήθη ἐπὶ τοῦ ὤμου αὐτοῦ, καὶ καλεῖται τὸ ὄνομα αὐτοῦ μεγάλης βουλῆς ἄγγελός, θαυμαστὸς σύμβουλος, Θεὸς ἰσχυρός, ἐξουσιαστής, ἄρχων εἰρήνης, πατὴρ τοῦ μέλλοντος αἰῶνος·» (Ησαΐα. 9:6), που αναφέρεται στον ενανθρωπίσαντα Υιό και Λόγο του Θεού.
Πιο κάτω βλέπουμε πάλι, να εναλλάσσονται ο ενικός με τον πληθυντικό των Θείων προσώπων, όπως και ανωτέρω με τον Αβραάμ: «εἶπε δὲ Λὼτ πρὸς αὐτούς· δέομαι κύριε, ἐπειδὴ εὗρεν ὁ παῖς σου ἔλεος ἐναντίον σου καὶ ἐμεγάλυνας τὴν δικαιοσύνην σου, ὃ ποιεῖς ἐπ᾿ ἐμὲτοῦ ζῆν τὴν ψυχήν μου, ἐγὼ δὲ οὐ δυνήσομαι διασωθῆναι εἰς τὸ ὄρος, μήποτε καταλάβῃ με τὰ κακὰ καὶ ἀποθάνω.» (Γεν.19:18-19). Στη συνέχεια: «καὶ εἶπεν αὐτῷ· ἰδοὺ ἐθαύμασά σουτὸ πρόσωπον καὶ ἐπὶ τῷ ῥήματι τούτῳ… οὐ γὰρδυνήσομαι ποιῆσαι πρᾶγμα, ἕως τοῦ ἐλθεῖν σε ἐκεῖ.» (Γεν.19:21-22). Βλέπουμε τον Λωτ να βλέπει δύο πρόσωπα και να απευθύνεται σαν να ήταν ένα. Ομοίως τα δύο πρόσωπα να απευθύνονται στον Λώτ σε ενικό ενώ είναι δύο. Οι δύο «άγγελοι» επειδή είχαν σκοπό να καταστρέψουν τα Σόδομα «ἐξήγαγον αὐτοὺς ἔξω καὶ εἶπαν· σῴζων σῷζε τὴν σεαυτοῦ ψυχήν· μὴ περιβλέψῃ εἰς τὰ ὀπίσω» (Γεν.19:17). Τέλος όλως παραδόξως γράφεται: «καὶ Κύριος ἔβρεξεν ἐπὶ Σόδομα καὶ Γόμοῤῥα θεῖον, καὶ πῦρ παρὰ Κυρίου ἐξ οὐρανοῦ» (Γεν.19:24). Δηλ. ότι ο Κύριος έβρεξε εκ μέρους του Κυρίου, πάνω στα Σόδομα και Γόμορρα θειάφι και έριξε φωτιά από τον ουρανό!
Ο κεκοιμημένος πια, και εκλεκτός θεολόγος και φιλόλογος Νικόλαος Σωτηρόπουλος, στο αντιαιρετικό σύγγραμμά του: «Αντιχιλιαστικόν Εγχειρίδιον» [14] σχολιάζει το εδάφιο ως εξής: Ενταύθα γίνεται διάκρισις Κυρίου από Κυρίου, Γιαχβέ από Γιαχβέ κατά το Εβραϊκόν. Ποιός ο πρώτος «Κύριος» ή Γιαχβέ, ο οποίος έβρεξε το θείον και το πυρ εξ ουρανού; Είναι οι δύο άνδρες ή άγγελοι (=αγγελιοφόροι), υπό τας μορφάς των οποίων είνε ο Υιός και το Άγιον Πνεύμα. Ο δε άλλος «Κύριος» ή Γιαχβέ, εκ μέρους του οποίου εγένετο η καταστροφή, είναι ο τρίτος των ανδρών, υπό την μορφήν του οποίου είνε ο Πατήρ. Ο Πατήρ απέστειλε τον Υιόν και το Άγιον Πνεύμα, ούτοι έβρεξαν πυρ και θείον εκ μέρους αυτού, ήτοι εξετέλεσαν την απόφασιν αυτού.
Το παρόν κείμενο παραδίδεται στον αναγνώστη, για να ξεκαθαρίσει κάποιες πλανεμένες αντιλήψεις, που υιοθετούνται δυστυχώς μέσα στους κόλπους της εκκλησίας μας από ορισμένους και καταφέρονται εναντίων των αγίων εικόνων (εν γνώσει ή αγνοία τους), με διάφορες υποθετικές ερμηνείες αλλότριες και ξένες προς την μακρόχρονη παράδοση της εκκλησίας μας και την σύμφωνη γνώμη των αγίων Πατέρων μας.
—————————————————————————
Παραπομπές & Υποσημειώσεις
[1] Γεωρ. Αντουράκη, «Θέματα Αρχαιολογίας και τέχνης» τομ. Α΄. Αθήνα 1997, σελ. 516.
[2] Ήχος α’, ωδή γ’, τροπ. α’, Παρακλητική, Κανόνας Μεσονυκτικού.
[3] ‘Ηχος γ’, ωδή ς’, τροπ. α’, Παρακλητική, Κανόνας Μεσονυκτικού.
[4] Ήχος πλ. δ’, ωδή α’, τροπ. γ’, Παρακλητική, Κανόνας Μεσονυκτικού.
[5] Επίσης τα εξής τροπάρια κατ’ ήχον: Ηχ.γ΄ ωδή γ΄, τροπ.γ΄- Ηχ.δ΄ ωδή γ΄, τροπ.β΄ – Ηχ.πλ.α΄ ωδή η΄, τροπ.α΄.
[6] P.G. τομ. 95, σελ. 328-329.
[7] ΒΕΠΕΣ, τόμ. 36, σελ. 96 και 99-100.
[8] Λόγος Β’ περί της Υπερουσίου Τριάδος, εκδ. Βασ. Ρηγοπούλου, Θεσ/νίκη 1991, τομ. Α’, σελ. 47.
[9] Βλέπε ανωτέρω τόμ. Α’, σελ. 262.
[10] Γρηγορίου Παλαμά, ΕΠΕ, Τομ. 9, σελ. 292.
[11] Τροπάριο της ε’ ωδής του Κανόνος των Προπατόρων, 11 Δεκεμβρίου.
[12] Λόγος »Κατά αθέων», κεφ. Θ’, Άπαντα Συμεών Θεσ/νίκης, εκδ. Βασ. Ρηγοπούλου, Θεσ/νίκη 1985, σελ. 10.
[13] Ι. Πηδάλιον, εκδ. Αστέρος 2003, υποσημείωσις είς τά προλεγόμενα τής Ζ’ Οικουμενικής Συνόδου, σελ. 320.
[14] Σελ. 34 (Αθήναι 1989).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου