Συνήθειες από το βυζαντινό τραπέζι

Συνήθειες από το βυζαντινό τραπέζι-Βυζαντινό Μουσείο Ιωαννίνων - Αίθουσα Γ - 16ος αιώνας

  Εικόνα του 16ου αιώνα από την Περιφερειακή Ενότητα Άρτας. Απεικονίζονται οι Άγγελοι Κυρίου που επισκέφτηκαν τον Αβραάμ στη δρυ του Μαμβρή (Γέν. 18, 1-15) να δέχονται τη φιλοξενία του γενάρχη καθισμένοι στο πλούσιο τραπέζι. Πίσω το γηραιό ζεύγος, Αβραάμ και Σάρα, διακονεί με σεβασμό τους θεϊκούς απεσταλμένους κομίζοντας εδέσματα σε βαθιά σκουτέλια (πήλινο βαθύ πιάτο).

 Στην εικονογραφική διατύπωση του θέματος της «Φιλοξενίας του Αβραάμ», άξια προσοχής είναι η λεπτομέρεια της απεικόνισης των μαχαιριών πάνω στο τραπέζι. Παραδείγματα βυζαντινών κοχλιαρίων (κουταλιών), μαχαιριών και πιρουνιών, πολυάριθμες αναπαραστάσεις σκηνών γευμάτων στη βυζαντινή τέχνη και μια σειρά γραπτών πηγών, καθιστούν φυσικό να υποθέσουμε ότι πράγματι τα μαχαιροπήρουνα χρησιμο-ποιούνταν στο βυζαντινό τραπέζι.

Κατά την περίοδο της Ύστερης Αρχαιότητας, δηλαδή από τον 4ο έως τον 7ο αιώνα μ.Χ., τα τεκμήρια για τη χρήση μαχαιροπίρουνων στο βυζαντινό τραπέζι είναι κατεξοχήν αρχαιολογικά, με ελάχιστες αναφορές στις γραπτές πηγές. Τα εκατοντάδες αργυρά κοχλιάρια που έχουν σωθεί, μαρτυρούν την τακτική χρήση των αντικειμένων αυτών, τουλάχιστον στις οικίες των αρχόντων της εποχής, για τη λήψη τροφής.

Τα κύρια γεύματα των Βυζαντινών ήταν το πρόγ(ε)υμα ή πρόφαγον, το άριστον ή μεσημβρινόν (γεύμα) καθώς και ο δείπνος ή το δείπνον, που ήταν και το σημαντικότερο.

  Ο συνδυασμός του μαχαιριού με το πιρούνι μαρτυρείται για πρώτη φορά στην τέχνη κατά το πρώτο μισό του 10ου αιώνα, ενώ ο αριθμός των σχετικών απεικονίσεων αυξάνεται στους δύο αιώνες που ακολουθούν. Τα πρωτοβυζαντινά πιρούνια ήταν κατασκευασμένα από άργυρο ή κράμα χαλκού και διέθεταν δύο ή τρία δόντια. Τα λίγα στοιχεία που έχουμε στη διάθεση μας δεν επιτρέπουν να γνωρίζουμε πόσο διαδεδομένη ήταν η χρήση τους. Αξιοσημείωτη όμως είναι η ποικιλία μεγεθών και τύπων που μαρτυρούν πιθανές επαφές με τη σασανιδική αργυροχοΐα (Δυναστεία της Περσικής Αυτοκρατορίας, 224 μ.Χ. έως το 651).

  Σε μεσοβυζαντινές απεικονίσεις (8ος-12ος αι.), το πιρούνι σε συνδυασμό με το μαχαίρι αποδίδεται κατά κανόνα στους πιο σημαντικούς από τους συνδαιτυμόνες, γεγονός που φαίνεται να υποδηλώνει ότι η χρήση των μαχαιροπίρουνων θεωρούνταν σύμβολο υψηλής κοινωνικής θέσης και πλούτου. Από την άλλη, η ανακάλυψη πιρουνιών από κράμα χαλκού και από σίδηρο σε βυζαντινά αρχαιολογικά στρώματα αποτελεί ένδειξη ότι η χρήση τους δεν περιοριζόταν απαραίτητα στα μέλη των ανώτερων κοινωνικών τάξεων. Δεν γνωρίζουμε όμως αν οι συνδαιτυμόνες έπαιρναν μαζί τους στο τραπέζι το προσωπικό τους μαχαίρι, όπως συνέβαινε αυτή την περίοδο στη δυτική Ευρώπη, ή αν οι οικοδεσπότες ήταν αυτοί που προμήθευαν με μαχαίρια τους καλεσμένους τους.

  Η συμβολική απεικόνιση της Αγίας Τριάδας, με το βιβλικό θέμα της "Φιλοξενίας του Αβραάμ", με ευχαριστιακό και σωτηριολογικό περιεχόμενο, επικρατεί στη βυζαντινή τέχνη. Στις φορητές εικόνες εμφανίζεται από τον 14ο αιώνα και μετά. Η απεικόνισητου θέματος στην εικόνα που παρουσιάζεται, ακολουθεί τύπο που έχει αποκρυσταλλωθεί κατά την παλαιολόγεια περίοδο και εντάσσεται στο καλλιτεχνικό ρεύμα ζωγραφικής γνωστό ως «Σχολή Βορειοδυτικής Ελλάδας» ή «Τοπική Ηπειρωτική Σχολή».

πηγή

Βασιλική Δήμου, αρχαιολόγος

Εικόνα "Η Φιλοξενία του Αβραάμ" (Ν. Άρτας), 16ος αι.

Διαστάσεις: ύψος: 0,37μ., πλάτος: 0,68μ., πάχος:0,02μ.

Αρ. Ευρετηρίου: ΑΚ ΑΡΤ133

αδημοσίευτη

Parani, Μ. 2010. «Byzantine Cutlery: An Overview.» ΔΧΑΕ , Περίοδος: Δ΄, Τόμος:ΛΑ΄:139-164.

Ροδοπαίος, Ν. Ε. 2015.«Απεικονίσεις τροφίμων και διατροφικών συνηθειών στη μνημειακή ζωγραφική και τις φορητές εικόνες από τον 10ο έως και τον 14ο αιώνα.» Αδημοσίευτη Διδακτορική Διατριβή, Θεσσαλονίκη.