ΣΤΟΙΧΕΙΩΔΗΣ & ΜΕΣΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΤΟ "ΒΥΖΑΝΤΙΟ" (ΡΩΜΑΝΙΑ)

Καθ' ὄλη τήν διάρκεια τῆς Αὐτοκρατορίας (4ος-15ος αιώνας), ὁ ἀναλφαβητισμός ἦταν πολύ περιορισμένος. Ὅπως γράφει ὁ Robert Browning «Ἡ γνώση ἀνά­γνω­­σης καί γραφῆς πρέπει νά ἦταν πλατιά διαδεδομένη σέ σύγ­κρι­ση μέ τή δυτική Εὐρώπη καί δέν περιοριζόταν στούς κληρικούς ἤ πρα­γματικά στούς ἄντρες. Τά κορίτσια ὄχι σπάνια φοιτοῦσαν στό σχο­λεῖο». [«Ἡ Βυζαντινή Αὐτοκρατορία» σελ. 109].

• Προπαιδεία (6 ἕως 12 ἐτῶν)

Ἡ «Προπαιδεία» -δηλαδή ἡ στοιχειώδης Παιδεία- παρεχόταν δω­ρεᾶν ἀπό κλη­ρικούς καί ἰδιῶτες διδα­σκά­λους μέ ἐπίκεντρο τοπι­κές Μονές ἤ «Παι­δευτήρια». Οἱ μαθητές ἦσαν ἀπό 6 ἕως 12 ἐτῶν. Οἱ Διδά­σκα­λοι, ἀπεκαλοῦντο καί παι­δα­γωγοί ἤ γραμματισταί. Ὅπως γράφει ὁ Steven Ru­n­ci­man: «Τό πρῶτο πρᾶγμα πού διδασκόταν ἕνα παιδί, ὅταν γι­νό­ταν ἕξη χρονῶν, ἦταν ἡ γραμματική καί τό “ἑλληνίζειν τήν γλῶσσαν”... ἐξυπακουό­ταν ἐπίσης μία γνώση τῶν κλασικῶν, καθώς καί σχόλια στούς κλασι­κούς, ἰδίως στόν Ὅμηρο, πού τά ἔργα του τά μάθαιναν ἀπ΄ ἔξω…» [«Βυζαντινός Πολιτισμός» σελ. 251]. Καί ὅπως τονίζει ὁ Charles Diehl «ἡ ἑλληνική λογοτεχνία ἦταν ἡ βάση τῆς βυ­ζαντινῆς παιδείας» («Ἱστορία τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας», Τόμος Β’ σελ. 297).

• Ἐγ­κύ­κλιος Σοφία (12 ἕως 18 ἐτῶν)

Ἀκολουθοῦσε ἡ «Παιδεία» ἤ «Ἐγ­κύ­κλιος Σοφία» -δηλαδή ἡ Μέ­ση Παιδεία- ἡ ὁποία γινόταν σέ ἰδιω­τικά σχο­λεί­α μέ διδάσκαλο τόν «Μαΐστορα» καί μαθητές ἀπό 12 ἕως 18 ἐτῶν. Σέ αὐτήν διδα­σκό­ταν καί ἡ «θύραθεν παιδεία» (κο­σ­μική) καί τά «θεία μαθή­μα­τα». Ὁ διδασκόμενος κύκλος ἀπαρτιζόταν ἀπό τίς «ἑ­π­τά “ἐλευθέ­ριες τέχνες” τῆς ἀρχαιότητας». [Judith Herrin «Τί εἶναι τό Βυζάντιο» σελ. 188]. Περιελάμβανε δη­λαδή: Γραμ­μα­τική, Ρη­το­ρι­κή καί Φιλοσοφία, ἐνῶ δι­δα­σκό­ταν ἡ μαθημα­τι­κή «τετρα­κτύς»: Ἀριθμητική, Γεωμετρία, Μου­­­σική καί Ἀστρο­νο­μία. Ὅ­πως ἐπι­σημαίνει ὁ R, J. H. Jen­kins «Ὁ νέος πού διέ­θε­τε ἱκανότητες καί μέ­σα, παραδινόταν νωρίς στόν γραμματικό καί στά δεκατέσ­σερά του χρό­νια εἶχε κιόλας μυηθεῖ στίς λεπτότητες τῆς ἀρχαίας γραμ­μα­τικῆς καί τῶν ἀριστουργημάτων τῆς ἀρχαίας λο­γοτεχνίας. Ὕστερα πήγαινε στό δάσκαλο τῆς ρητορικῆς καί ἀπό ἐκεῖ στούς κα­θη­γητές τῆς φιλοσοφίας, τῶν μαθηματικῶν ἤ τῆς φυ­σικῆς». [Πανεπιστημίου τοῦ Καίμπριτζ: «Ἡ Ἱστορία τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρ­α­το­ρίας», Μέρος Β’ «Διοίκηση, Ἐκκλησία, Πολιτισμός», σελ. 682].

• Διδακτέα ὕλη

Στήν διδακτέα ὕλη:

- ὁ Ἡσίοδος χρησίμευε γιά τήν με­λέτη τῆς γραμματικῆς,

- ὁ Δημοσθένης, ὁ Ἀφθόνιος Ἀντιοχεύς, ὁ Ἰσοκράτης, ὁ Λυσίας, ὁ Λιβάνιος στήν ρητορική,

- ὁ Ἀρι­στο­τέλης στήν λογική,

- ὁ Εὐκλείδης στά μαθηματικά,

- οἱ Πυθαγόρας, Διόφαντος καί Πτολεμαῖος στήν ἀριθμητική καί ἀστρονομία,

- οι Ἀρχιμήδης και Ἤρων Ἀλεξανδρεύς στην φυσική.

[Βλπ. Κίμωνος Ἐμμ. Πλακογιαννάκη, «Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος και Πολιτισμός των Βυζαντινών», σελ. 115-Sylvain Gouguenheim «Ἡ Δόξα τῶν Ἑλλήνων» σελ. 89-90 - Ἰωάννου Σπ. Παναγιωτακόπουλου «Οἱ βυζαντινές ρίζες τῆς Εὐρώπης καί ἡ θεωρία τῆς εὐρωπαϊκῆς ὀφειλῆς στό Ἰσλάμ»).

Ἀναφέρει ὁ Ἰωάννης Παναγιωτακόπουλος: «Ἐκτός ἀπό τόν Ὅμη­ρο, οἱ μαθητές διδάσκονταν ἕνα εὐρύ φάσμα τῶν ἀρχαίων ποιητῶν. Τόν Ἡσίοδο καί τόν Ὀππιανό, τούς λυ­ρικούς Πίνδαρο καί Ἀρ­χί­λοχο, τούς δραματικούς Αἰσχύλο, Σοφο­κλῆ καί Εὐριπίδη, τούς κω­μικούς Ἐπίχαρμο καί Ἀριστοφάνη.

Ἀπό τούς ἱστορικούς συγγρα­φεῖς μελετοῦσαν πρωτίστως τόν Ἡρό­δοτο, τόν Θουκυδίδη, τόν Ξενο­φόντα καί τόν Πλούταρχο. Ἐνῶ ἀπό τούς φιλοσόφους, παρότι ἡ ὕλη διέφερε ἀπό ἐποχή σέ ἐποχή, σέ γενικές γραμμές διδασκόταν ὁ Πλάτων, ὁ Ἀριστοτέλης, ὁ Πρόκλος, ὁ Ἰάμβλιχος, οἱ Στωικοί καί οἱ Νεοπλατωνικοί…

Στό μάθημα τῆς μουσικῆς μελετοῦσαν τόν Ἠφαι­στίωνα, προσωδία καί μετρική καθώς καί τά “ἁρμονικά” τοῦ Πτολεμαίου. Τέλος ὁλοκλήρωναν μέ στοιχεῖα βοτανικῆς, ζωολογίας καί ἰατρικῆς μέ τήν βοήθεια συγγραμμάτων τοῦ Ἀριστοτέλη, τοῦ Θεόφραστου, τοῦ Αἰλιανοῦ, τοῦ Διοσκουρίδη καί τοῦ Ἱπποκράτη». [Ἰωάννου Σπ. Παναγιωτακόπουλου «Οἱ βυζαντινές ρίζες τῆς Εὐρώπης καί ἡ θεωρία τῆς εὐρωπαϊκῆς ὀφειλῆς στό Ἰσλάμ»,].

• Σχολές & Παιδευτήρια

Τόν 7ο αἰώνα ὁ Ἡ­ρά­κλειος ἵδ­ρυσε τήν Σχολή Χαλκο­πρα­τείων ἐνῶ σχο­­λές ἱδρύ­θη­καν ἀργό­τε­ρα στήν Μονή Στουδίου, τήν Ἐκ­κλησία Ἁγίων Ἀ­πό­­στο­­λων καί τήν Ἐκ­κλη­σία Σαράντα Μα­ρτύ­ρων. Ἀπό τόν 10οαἰ­­ώ­να, τό Κρά­τος ἐπό­πτευε τά σχολεῖα μέ τόν «προ­κα­θήμενο τῶν παιδευ­τη­­ρίων», πού ἦταν εἶδος κυ­βε­ρνη­τικοῦ ἐπι­τρό­που.

Από τόν 11ο αἰώνα ἔ­χουμε αὔ­ξη­ση τῶν «ἐγκυ­κλί­ων παιδευ­τη­ρίων» ὑπό τήν ἐπο­πτεία τοῦ Πα­τρια­ρχείου, ὅπως: Τό Παι­­­δευτή­ρι­ον τῆς Δια­κο­νίσ­σης, οἱ Σχο­­λές Ἁγίου Θεο­δώρου καί Ἁγί­ου Πέ­­τρου κ.ἄ.

πηγή