Ταμεῖο ᾿Εξαγορᾶς Αἰχμαλώτων

᾿Ανάμεσα στοὺς αἰχμαλώτους τῶν ᾿Αλγερινῶν κουρσάρων περιλαμβάνονταν καὶ πολλοὶ "Ελληνες. Φαίνεται ὅτι ὁ ἀριθμός τους ἦταν μεγάλος. Γιατί ὁ πατριάρχης Αλεξανδρείας Ματθαῖος εἶχε ὀργανώσει ἀποστολὲς μοναχῶν στὸ Αλγέρι καὶ τὴν Τρίπολη γιὰ συμπαράσταση, ψυχική παραμυθία τῶν χριστιανῶν σκλάβων καὶ μεσολάβηση γιὰ τὴν ἐξαγορά τους.
Τὸ πρόβλημα τῆς ἐξαγορᾶς τῶν αἰχμαλώτων ὑπῆρχε καὶ ἐπὶ Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας. Εἰδικὴ ὀργάνωση μὲ πόρους, δίκτυα πληροφοριῶν, ἐπαφές, ἀποστολὲς καὶ συναντήσεις, εἶχε ἀναλάβει τὴν παράδοση τῶν λύτρων καὶ τὴν ἀπελευθέρωση τῶν σκλάβων.

Κατὰ τὴν περίοδο τῆς τουρκοκρατίας τὴν ἀπελευθέρωση τῶν αἰχμαλώτων εἶχαν ἀναλάβει οἱ κοινότητες, ἡ κοινωνικὴ ἀλληλεγγύη καὶ κυρίως οἱ οἰκογένειες τῶν σκλαβωμένων.

Στὰ νησιὰ τῶν Κυκλάδων εἶχε ἐπιβληθῆ ἀπὸ τὴν περίοδο τῆς φραγκοκρατίας εἰδικὴ συνεισφορὰ γιὰ τὸ Ταμεῖο ᾿Εξαγορᾶς Αἰχμαλώτων, τὸ λεγόμενο «τουρκοτέλι». Στὴ Ζάκυνθο, ἐπίσης, ιδρύθηκε τὸ 1560 ταμεῖο γιὰ τὴν ἀπελευθέρωση τῶν σκλαβωμένων (τὸ 1661 στὴν Κέρκυρα). Οἱ πόροι τοῦ ταμείου (τὰ σκλαβιάτικα) ἦταν οἱ τόκοι κεφαλαίων ποὺ συγκεντρώνονταν ἀπὸ διάφορες πηγές: κληροδοτήματα, δωρεές, ἐλεημοσύνες. Κατὰ τὴ σύνταξη τῶν διαθηκῶν οἱ συμβολαιογράφοι ἦταν ὑποχρεωμένοι νὰ ρωτήσουν τὸν διαθέτη ἂν ἐπιθυμοῦσε νὰ κληροδοτήση κάτι γιὰ τὸ Ταμεῖο τῶν Σκλάβων. "Όλα τὰ καράβια ποὺ ἄραζαν στὸ λιμάνι τῆς Ζακύνθου κατέβαλλαν εἰδικὸ τέλος γιὰ τὸ Ταμεῖο.

Οἱ εὐκατάστατες οἰκογένειες ἐκάλυπταν τὰ λύτρα ἀπὸ τὴν περιουσία τους. Οἱ ἄπορες ὅμως, ζητοῦσαν τὴ συνδρομὴ τῆς Κοινότητας. Τις περισσότερες φορὲς οἱ γονεῖς συνωμολογοῦσαν δάνεια. Κι' ὅταν ἐλευθερωνόταν ὁ αἰχμάλωτος συγκέντρωνε τὸ ποσὸ ζητιανεύοντας χρόνια ὁλόκληρα στις περιοχὲς τοῦ τουρκοκρατούμενου ἑλληνισμοῦ, ξυπόλητος καὶ φορτωμένος τῆς ἁλυσίδες τῆς σκλαβιᾶς του στὰ κουρσάρικα κάτεργα.
Μερικοί, ἐφοδιασμένοι μὲ πιστοποιητικὰ τῶν ἐκκλησιαστικῶν ᾿Αρχῶν, ἔφθαναν ὡς τὴ Βόρεια Εὐρώπη καὶ τὴν ᾿Αγγλία γιὰ συνεισφορές.

Στὰ ἀρχεῖα τῶν ἀγγλικῶν ἱδρυμάτων τῶν ἀρχῶν τοῦ ΙΖ΄ αἰώνα ὑπάρχουν πλῆθος καταχωρήσεις μὲ εἰσφορὲς καὶ ἐράνους Ἑλλήνων γιὰ τὴν ἀπελευθέρωση συγγενών τους.

῾Ο Γερμανὸς ἑλληνιστὴς Μαρτῖνος Κρούσιος τοῦ πανεπιστημίου τῆς Τυβίγγης ἀναφέρεται σὲ πολλὲς περιπτώσεις Ελλήνων ποὺ ταξίδευαν ὡς τὴ Γερμανία γιὰ νὰ συγκεντρώσουν τὰ λύτρα τῆς ἐλευθερίας τους".
Τὸν Ἰανουάριο τοῦ 1589 ἔφθασε στὴν Τυβίγγη ὁ Κύπριος Στέφανος Λάσκαρης μὲ συστατικὰ γράμματα τοῦ πατριάρχη Ἱερεμία :
«'Ηγνόει ὁ δυστυχὴς ἀνάγνωσιν. Εζήτει λύτρον ἵνα ἀπαλλαγῆ τῆς εἰς κάτεργα μακρᾶς καταδίκης. Εἶδον τὰ σφυρὰ αὐτοῦ ὑπὸ κλοιὸν λίαν βεβλαμμένα καὶ τοὺς ὀδόντας ἀπεσπασμένους»,
Τὸν Ἰούλιο τοῦ ἴδιου χρόνου ὁ Κρούσιος συναντᾶ στὴν Τυβίγγη ἕνα γέροντα ἀπὸ τὰ Γιάννενα, τὸν Νικόλαο Στεφάνου :
«'Αξιολύπητος γέρων πολιός, ἐτῶν ἑξήκοντα ἐνός. Οὗτος συνέλεγεν ἔρανον πρὸς ἀπελευθέρωσιν τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ, τοῦ πρὸς πατρὸς θείου καὶ ἀδελφοῦ τῆς ἑαυτοῦ συζύγου, οι διανύσαντες προγενεστέραν τινά αἰχμαλωσίαν εἶχον ἀπαχθῆ καὶ αὖθις ἐν ᾧ ἔπλεον εἰς Βενετίαν, αἰχμάλωτοι εἰς Τρίπολιν τῆς Βαρβαρίας».

῾Ο Κρούσιος ἀναφέρει καὶ τὴν περίπτωση δύο Κερκυραίων θυμάτων τῶν πειρατῶν. Ὁ ἕνας ἀπ' αὐτοὺς «έπασχε τοὺς ὀφθαλμούς, ἐμβληθέντων εἰς τοὺς ρώθωνας αὐτοῦ ἔξους καὶ αἰθάλης. Ὁ ἀριστερὸς βραχίων αὐτοῦ εἶχε διατρηθῆ διὰ βέλους καθὼς ἐβλέπομεν».

"Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα", Κυριάκος Σιμόπουλος εκδ. Στάχυ.