"Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΙΚΡΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ"

Το περίφημο χειρόγραφο της Ιλιάδος με πολυάριθμα σχόλια, του 10ου αιώνα, σήμερα στη Βενετία

Στις αρχές του 9ου αιώνα συνέβη μια αλλαγή στον τρόπο γραφής που είχε τεράστιες συνέπειες στην παραγωγή των βιβλίων, και ό,τι αυτό σήμαινε. Μέχρι τότε τα βιβλία γράφονταν στη λεγόμενη μεγαλογράμματη γραφή, δηλαδή με όλα τα γράμματα κεφαλαία και χωρίς διαστήματα ανάμεσα στις λέξεις. Αυτός ο τρόπος είχε σημαντικά μειονεκτήματα: πρώτον, ήταν αργός. Χρειαζόταν πολύ χρόνος έτσι για να γραφεί ή να αντιγραφεί ένα βιβλίο. Δεύτερον, ήταν ακριβός. Με τη μεγαλογράμματη γραφή το κείμενο πιάνει πολύ χώρο, με αποτέλεσμα να χρειάζεται πολύ περισσότερη περγαμηνή (ειδικά επεξεργασμένο δέρμα), που ήταν εξαιρετικά ακριβή. Το αποτέλεσμα ήταν ότι τα βιβλία παράγονταν με αργούς ρυθμούς και κόστιζαν πολύ ακριβά.

Τότε λοιπόν υιοθετήθηκε ένας τρόπος γραφής, που ήταν γνωστός ήδη από τους γραμματείς και τους λεγόμενους ταχυγράφους, και που κατέληξε στη λεγόμενη μικρογράμματη γραφή. Στην ουσία είναι ο πρόδρομος της γραφής που χρησιμοποιούμε σήμερα, δηλαδή με τα πεζά («μικρά» σε αντίθεση με τα κεφαλαία) γράμματα.

Το παλιότερο σωζόμενο χειρόγραφο σε μικρογράμματη γραφή: Το Ευαγγέλιο (τετραβάγγελο) Ουσπένσκυ του 835, σήμερα στην Αγία Πετρούπολη. Αποτελείται από 344 περγαμηνά φύλλα, και γράφτηκε στην Κωνσταντινούπολη, μάλλον στή μονή του Στουδίου, από τον μοναχό Νικόλαο τον Κυδωνιέα

 Με τη μικρογράμματη γραφή εξαλείφονταν τα προηγούμενα μειονεκτήματα: η γραφή γινόταν με πολύ μεγαλύτερη ταχύτητα, άρα μειωνόταν πολύ ο χρόνος παραγωγής του βιβλίου, και το κείμενο έπιανε πολύ λιγότερο χώρο, άρα χρειαζόταν λιγότερη περγαμηνή, άρα ήταν πολύ φθηνότερο.

Χειρόγραφο του 6ου αιώνα σε μεγαλογράμματη γραφή

Η αλλαγή αυτή είχε επιπτώσεις που ήταν πολυσήμαντες. Η φθηνότερη και ταχύτερη παραγωγή βιβλίων σήμαινε ότι τα βιβλία τώρα μπορούσαν να γίνουν κτήμα πολύ περισσότερων ανθρώπων, με πολύ θετικά αποτελέσματα για το μορφωτικό τους επίπεδο. Αλλά η πραγματικά κοσμοϊστορικής σημασίας επίπτωση ήταν άλλη: με την επικράτηση της μικρογράμματης γραφής άρχισε μια συστηματική και τεραστίων διαστάσεων επιχείρηση αντιγραφής όλων των παλιών βιβλίων και έργων από την κεφαλαιογράμματη στη μικρογράμματη γραφή. Έτσι, σχεδόν όλα τα κείμενα της Αρχαιότητας (κλασικής, ελληνιστικής, ρωμαϊκής και ύστερης) που γνωρίζουμε σήμερα έχουν την αρχή τους σε ένα ή περισσότερα χειρόγραφα της μικρογράμματης γραφής που γράφτηκαν από αυτή την εποχή και μετά.

Επιπλέον, επειδή η αντιγραφή δεν ήταν μια μηχανική διαδικασία αλλά συνοδευόταν από μελέτη και σύγκριση με άλλα χειρόγραφα, άρχισαν να γίνονται διορθώσεις και σχόλια στα παλιά κείμενα, κι έτσι γεννήθηκε η επιστήμη της φιλολογίας.

ΠΗΓΗ