ΟΚΤΩΗΧΟΣ: το αναγνωστικό της Τουρκοκρατίας

ΤΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ της εκκλησίας ήταν το βασικό αναγνωστικό υλικό για την εκπαίδευση, όπου και όπως γινόταν, κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας. Το κυριότερο από αυτά τα βιβλία ήταν η Οκτώηχος (ή Παρακλητική) του Ιωάννη Δαμασκηνού, το βιβλίο που χρησιμοποιήθηκε ως το κατ' εξοχήν αναγνωστικό και με το οποίο ολόκληρες γενιές έμαθαν να γράφουν και να διαβάζουν.
Γράφει ο λόγιος Λαρισαίος Ιωάννης γύρω στα 1800:
 «Και αφού τα παιδιά των με πολλούς κόπους εξοδεύουν
4-5 χρόνια εις τα κοινά, καθώς τα λέγουν, γράμματα, έως να
μάθουν το Οκτωήχι και το Ψαλτήρι, και να φθάσουν έως τον
Άγι-Απόστολον… μονόφορα (μονομιάς) τα ξεσχολούν».

ΑΥΤΗ Η ΧΡΗΣΗ της Οκτωήχου δικαιολογεί και τη μεγάλη εκδοτική της διάδοση (κυκλοφόρησαν τουλάχιστον 90 εκδόσεις της από διάφορα τυπογραφεία της Βενετίας).
Δικαιολογεί όμως και άλλη μία πολύ συγκινητική λεπτομέρεια. Στην πρώτη σελίδα της τυπωνόταν πάντα η αλφάβητος, ελληνική και λατινική, όπως και διάφοροι συνδυασμοί φθόγγων, ως υλικό αναφοράς για τους μαθητές.
Αυτή η εκδοτική παράδοση συνεχίστηκε επί μακρόν, ακόμα και όταν η εκπαίδευση πήρε νέα θεσμικά χαρακτηριστικά.

Στην εικόνα, η πρώτη σελίδα από την Οκτώηχο του 1830 (Ἐν Βενετίᾳ. Παρὰ Νικολάῳ Γλυκεῖ τῷ ἐξ Ἰωαννίνων). [πηγή εικόνας: Ανέμη]

 Στην 5η αράδα βλέπουμε ζεύγη γραμμάτων που προκύπτουν λαμβάνοντας το πρώτο αλφαβητικά και το δεύτερο αντιστρόφως αλφαβητικά (αω, βψ κ.λπ.). Ένα είδος άσκησης για καλύτερη εκμάθηση της αλφαβήτου.

Κέντρο Λεξικολογίας