«Έκθεσις περί της βασιλείου τάξεως»

 Η «Έκθεσις περί της βασιλείου τάξεως» ή, πιο σύντομα, «Περί βασιλείου τάξεως» (λατιν. De ceremoniis aulae Byzantinae) είναι ένα διάσημο σύγγραμα του 10ου αιώνα που γράφτηκε από τον Κωνσταντίνο Ζ΄ Πορφυρογέννητο (905-959). Πρόκειται για μια πολύτιμη πηγή ιστορικών και πολιτισμικών πληροφοριών για το Βυζάντιο, που εστιάζει στις τελετουργίες που σχετίζονται με την αυτοκρατορική αυλή, ενώ ταυτόχρονα παρουσιάζει την πολύπλευρη εικόνα της αυτοκρατορίας και των επαρχιών της. Σκοπός του έργου είναι να παρουσιαστούν λεπτομερώς οι διάφορες τελετές στις οποίες μετείχε ο αυτοκράτορας και οι αξιωματούχοι του παλατίου.

Ο τίτλος του έργου είναι συμβατικός και αποτελεί επινόηση του εκδότη, ο οποίος βασίστηκε στην φράση του προοιμίου «ἡ τῆς βασιλείου τάξεως ἔκθεσίς τε καὶ ὑποτύπωσις». Το έργο σήμερα διασώζεται με κενά σε έναν μόνο κώδικα, στην πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη της Λειψίας.

Η ‘Εκθεσις χωρίζεται στην έντυπη μορφή της σε δύο βιβλία. Από την διάρθρωση της ύλης της Εκθέσεως και από μια πρόχειρη σύγκριση επιμέρους κεφαλαίων προκύπτει το συμπέρασμα ότι πρόκειται για ένα συμπίλημα, στο οποίο έγιναν προσθήκες ή προσαρμογές των τελετών της αυτοκρατορικής εθιμοτυπίας.

Σχετικά με θέματα λατρείας ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα πρώτα 37 κεφάλαια του πρώτου βιβλίου στα οποία περιγράφονται οι πομπές και οι εθιμοτυπίες των θρησκευτικών γιορτών, από τις οποίες οι μεγαλύτερες ήταν της Ύψωσης του Σταυρού, των Χριστουγέννων, των Θεοφανίων, της Κυριακής των Βαΐων, της Μεγάλης Παρασκευής, του Πάσχα και της Ανάληψης, αλλά και κάποιες γιορτές αγίων όπως, για παράδειγμα, του Αγίου Δημητρίου και του Αγίου Βασιλείου.

Τα πρωτόκολλα αυτά καθόριζαν τους κανόνες για τις αυτοκρατορικές πομπές προς και από ορισμένους ναούς στην Κωνσταντινούπολη και το Μέγα Παλάτιον, για τις συγκεκριμένες στάσεις που γίνονταν κατά τις διαδρομές και για τις τελετουργικές πράξεις και επευφημίες από τους συμμετέχοντες μεταξύ των οποίων ήταν υπουργοί, μέλη της Συγκλήτου, ηγέτες των Βενέτων και των Πρασίνων στις αρματοδρομίες του Ιπποδρόμου, που έπαιζαν σημαντικό ρόλο στις εθιμοτυπίες της Αυλής.

Σε επόμενα κεφάλαια περιγράφονται διοικητικές εθιμοτυπίες όπως ο διορισμός λειτουργών, η περιβολή των διαφόρων αξιωματούχων, η υποδοχή πρέσβεων, οι αναγορεύσεις αυτοκρατόρων, ο διορισμός του προέδρου της Συγκλήτου κλπ.

Τα κεφάλαια 52-54 του 2ου βιβλίου της Εκθέσεως προέρχονται από ένα άλλο έργο, επίσης σχετικό με την αυτοκρατορική εθιμοτυπία, το «Κλητορολόγιον του Φιλοθέου», που γράφτηκε το 899.

___

Εικόνα: Ο Χριστός ευλογεί τον Κωνσταντίνο Ζ'

Ελεφαντόδοντο (Μουσείο Pushkin), 945

πηγή