Ερμηνευτική προσέγγιση του Απολυτίκιου της Αγίας Παρασκευής

Του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Μάνης κ. Χρυσοστόμου Γ´

Ένα από τα δυσκολότερα προς ερμηνεία Απολυτίκια της βυζαντινής υμνογραφίας είναι το Απολυτίκιο της Αγίας Παρασκευής της Οσιοπαρθενομάρτυρος.

Το Απολυτίκιο της Αγίας Παρασκευής, εν προκειμένω, φανερώνει όλην την αφιερωμένη στο Χριστό ενάρετη ζωή της, την καθόλου προετοιμασία της από την παρούσα βιοτή να εισέλθει και να κατοικήσει στον Παράδεισο. Η Αγία, πράγματι, από τα νεανικά της χρόνια καλλιέργησε τον εσωτερικό της κόσμο γι αὐτήν την είσοδο στην ουράνια πατρίδα, «ολοψύχως ποθήσασα τον Δεσπότην Χριστόν» (τροπ. Εσπερινού).

Ιδού, λοιπόν, το Απολυτίκιο της Αγίας Παρασκευής:
Την σπουδήν σου τη κλήσει κατάλληλον
εργασαμένη φερώνυμε,
την ομώνυμόν σου πίστιν εις κατοικίαν κεκλήρωσαι,
Παρασκευή αθληφόρε·
όθεν προχέεις ιάματα και πρεσβεύεις υπέρ των ψυχών ημών.

 Δηλαδή περιγραφικώς Αγία Παρασκευή, εσύ που φέρεις ένα όνομα ίσης αξίας με τον βίον σου και έλαβες ως βραβείο τον στέφανο της αθλήσεώς σου και όλους τους πνευματικούς σου αγώνες κατέστησες ανάλογο τον ζήλο σου για τον Χριστό και σύμφωνο προς το όνομά σου και έπειτα κληρονόμησες ως κατοικία τον Παράδεισο, στον οποίο πίστευες από εδώ την γη, τώρα πράγματι, ω Αγία Παρασκευή, χαρίζεις άφθονα τις ιάσεις και πρεσβεύεις στον Κύριο για την σωτηρία των ψυχών μας.

Όπως παρατηρούμε, πρόκειται γι’ ένα σύντομο επτάστιχο ποίημα, το οποίο επί αιώνες τώρα ψάλλεται στους ναούς μας, και έχει χαρακτηριστεί ως εξόχως δημοφιλές. Ο ιερός υμνογράφος μας είναι άγνωστος, ωστόσο διαπιστώνουμε ότι πρέπει να ήταν λίαν πεπαιδευμένος, κάτοχος της θύραθεν και χριστιανικής γραμματείας και δη βαθύς γνώστης της Καινής Διαθήκης. 

Η ερμηνευτική δυσκολία εδώ δεν είναι συντακτική, αλλά κυρίως νοηματική. Ο υμνογράφος χρησιμοποιεί εκτός από το όνομα της Αγίας, δύο επίθετα, ως κλητική προσφώνηση ήτοι: «φερώνυμε» και «αθληφόρε». Στεκόμαστε στο πρώτο επίθετο, το «φερώνυμε». Αυτή η λέξη είναι εμπνευσμένη από το όνομα της Αγίας, δηλαδή Παρασκευή που δηλώνει «προετοιμασία». 

Η λέξη αυτή κρύβει την όλη πνευματική εσωτερική προετοιμασία της Αγίας να αφιερωθεί στο Χριστό, να καταρτίσει τον εαυτό της με την απόκτηση των αρετών, ν’ αγαπήσει με όλη της την ύπαρξη τον Κύριον. Εδώ έχουμε μία ιδεώδη αντιστοιχία μεταξύ ονόματος και πράγματος, μεταξύ σημαίνοντος και σημαινομένου, όταν σημαίνον είναι το Παρασκευή και σημαινόμενο η προετοιμασία, η προπαρασκευή, η ετοιμασία για κάτι υψηλό. Το άλλο επίθετο «αθληφόρε» είναι γνωστό σε πολλά συναξάρια και τροπάρια αγίων και δηλώνει ότι η Αγία με τον αγώνα της και τον άθλο της, το μαρτύριό της, έλαβε το «βραβείον της άνω κλήσεως» (Φιλιππ. 3, 14) τον «αμαράντινον της δόξης στέφανον» (Α´ Πέτρ. 5, 4) και εισήλθε νικήτρια «εις την χαράν του Κυρίου» (Ματθ. 25, 21).

Στη συνέχεια, η μετοχή «εργασαμένη» στο δεύτερο στίχο, κρύβει και αυτή θεολογικό νόημα. Πρόκειται για την πνευματική εργασία της αγίας, προκειμένου να παραμείνει χριστιανή, να αποκτήσει την Χάριν του αγίου Πνεύματος και να γίνει ιεραπόστολος. Δηλαδή η αγία Παρασκευή αγωνίστηκε τον καλόν αγώνα της πίστεως, ως γράφει ο απ. Παύλος, και τω όντι, ο χριστιανικός αυτός αγώνας είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για την κληρονομία της «ητοιμασμένης βασιλείας» αληθώς και ουσιαστικώς. Έτσι η οσιοπαρθενομάρτυς απεδέχθη την θεία αυτή πρόσκληση της αγιότητος και το επέτυχε. Επέδειξε ζήλο και σπουδή και ακάματη εργασία προς επιτέλεσιν των θείων εντολών και αγίασε. 

Η χρήση του επιθέτου «κατάλληλος» που είναι ως προληπτικό κατηγορούμενο σημαίνει ότι: εργάστηκε ώστε να φέρει τον ζήλο της αντάξιο του ονόματός της, δηλαδή σπουδή–κλήσις, προετοιμασία–Παρασκευή, ζήλος–προσήλωσις. Έτσι ο υμνογράφος χρησιμοποιεί με την λέξη «κλήσις» όλες τις έννοιες πρόσκληση–επωνυμία–όνομα. Στη συνέχεια, η φράση «ομώνυμος πίστις» σημαίνει ότι η Αγία με τον αγώνα, την προετοιμασία και το μαρτύριό της κληρονόμησε ως αιώνια κατοικία την ομώνυμη πίστη της. Κατοικία σαφώς είναι ο Παράδεισος. Αξιώθηκε δηλαδή της «ουρανίου παστάδος», των «ουρανίων θαλάμων», της επουρανίου Βασιλείας του Θεού. Είναι ο τόπος τον οποίο «ητοίμασεν ο Θεός τοις αγαπώσιν αυτόν», (Α´ Κορ. 2, 9), καθ’ ότι «εν τη οικία του Πατρός μου μοναί πολλαί εισί» (Ιω. 14, 2), ως λέγει ο Κύριος.
Στο Απολυτίκιο είναι χαρακτηριστικό ότι η ουράνιος αυτή κατοικία ταυτίζεται με την πίστη, αυτή την πίστη στην οποία έμεινε σταθερή η αγία σ’ όλη της την επί γης ζωή της. Υπάρχει συνεπώς ο συνδυασμός κατοικία-πίστις, κατοικία-ουράνιος παστάς και περαιτέρω πίστις–Παρασκευή, πίστις–προετοιμασία.
Κατά συνέπειαν ως καταφαίνεται ο ιερός υμνογράφος γνωρίζει επισταμένως τους λόγους του Απ. Παύλου ότι «έστι δε πίστις ελπιζομένων υπόστασις, πραγμάτων έλεγχος ου βλεπομένων» (Εβρ. 11, 1) και «ουκ έχομεν ώδε μένουσαν πόλιν, αλλά την μέλλουσαν επιζητούμεν» (Εβρ. 13, 14).

Περατούται δε το Απολυτίκιο της Αγίας Παρασκευής με τα σπουδαία ρήματα «προχέεις» και «πρεσβεύεις», τα οποία είναι σε οριστική έγκλιση και όχι προστακτική, δηλωτικόν της ακραδάντου βεβαιότητος του υμνογράφου για την παρρησία και την δύναμη των πρεσβειών της αγίας προς τον Κύριο

romfea.gr