ὅθεν ἀμφοτέρων κοσμιότης κοσμία ὡράθης, Μητρόθεε, κοσμιότητι Τόκου σου·

  Μια σπάνια έκπληξη, ένα ανεκτίμητο μαργαριτάρι περιμένει εκείνον που "ανύποπτος" ακούσει ένα "Θεοτοκίο" (τροπάριο προς τιμήν της Θεοτόκου) στον Όρθρο τού αγ. Βλασίου.

  Στο τροπάριο αυτό, που χαρακτηρίζεται από πυκνότητα νοημάτων και σύνταξης, κυριαρχεί η λέξη "κόσμος" και παράγωγα/σύνθετά της. Όπως είναι εύκολα κατανοητό, επειδή η συγκεκριμένη λέξη είναι τεράστιας θεολογικής σημασίας αλλά και διατρέχει όλη την υπερτρισχιλιετή πορεία της ελληνικής γλώσσας, για μια απλώς ικανοποιητική (δεν λέμε πλήρη...) κατανόηση του εν λόγω τροπαρίου χρειάζεται η σύνταξη ειδικής πολυσέλιδης μελέτης. Εμείς εδώ (που ακόμα προσπαθούμε να "συνέλθουμε" από τον καταιγισμό των νοημάτων…) θα καταθέσουμε απλώς κάποια βοηθητικά στοιχεία για μια πρώτη "συνάντηση" με το κείμενο, το οποίο έχει ως εξής:

"Διὰ κόσμον, Παρθένε, τὸν κοσμικόν, καὶ ταγμάτων τῶν ἄνω
καλλωπισμόν, ἐν κόσμῳ ἐκύησας τὸν τοῦ κόσμου Κοσμήτορα· πρὸ γὰρ τούτου, Κόρη, ὑπῆρχον ἀκόσμητα, ὡς βροτῶν μὴ βλέπειν δυναμένων τὸν Κύριον· ὅθεν ἀμφοτέρων κοσμιότης κοσμία ὡράθης, Μητρόθεε, κοσμιότητι Τόκου σου· τὸν γὰρ κόσμον ἐκόσμησας, κόσμῳ τῷ ἀρχαίῳ δι' αὐτοῦ, καὶ Ἀγγέλων πάντα τὸν διάκοσμον κατακοσμεῖς ὑπερκάλως ἐν σοί, κοσμοσώτειρα".

 Η λέξη "κόσμος" έχει πολλές σημασίες ήδη από την αρχαιότητα. Σημαίνει "τάξη", "αρμονία", "ευταξία", σε αντίθεση προς το χάος, την αταξία, την ακαταστασία. Σημαίνει επίσης "στολίδι", "κόσμημα", "κάλλος" (το οποίο προκύπτει από τα προηγούμενα: "τάξη", "αρμονία" κ.λπ.). Κατ’ επέκταση, σημαίνει το "σύμπαν" (λόγω της τάξης και της αρμονίας που το χαρακτηρίζει), ειδικότερα δε τη γη και όσα υπάρχουν πάνω σ’ αυτήν, και ιδιαίτερα τους ανθρώπους, την ανθρωπότητα. Όμως, ο κόσμος, εκτός από τάξη και ομορφιά, χαρακτηρίζεται και από φθορά, αρρώστια, θάνατο, κάτι που θεολογικά έχει τη σημασία του, συγκρινόμενο αντιστικτικά προς την Ανάσταση του Χριστού και τη συντριβή του θανάτου που αυτή φέρει, όπως και την "καινήν ( = "καινούργια") κτίσιν" (Β΄ Κορ. 5:17), που προκύπτει ως αποτέλεσμά της, καθώς "ἰδοὺ γέγονε καινὰ τὰ πάντα" ( = "να, έχουν γίνει όλα καινούργια", στον ίδιο στίχο τής Β΄ Προς Κορινθίους).

"Κοσμικός" είναι ο γήινος, εκείνος που βρίσκεται/ανήκει στον παρόντα κόσμο. (Ως "ἅγιον κοσμικόν" αναφέρεται το επίγειο θυσιαστήριο στο Εβρ. 9:1).
"Κοσμήτωρ" (ανάμεσα σε άλλες σημασίες) είναι αυτός που καλλωπίζει, ο διακοσμητής, αλλά και ο αρχηγός, ο ηγεμόνας.
"Ἀκόσμητος" (ανάμεσα σε άλλες σημασίες) είναι εκείνος που δεν είναι στολισμένος.
"Κοσμιότης" ("κοσμιότητα" στα Νέα Ελληνικά) είναι (ανάμεσα σε άλλες σημασίες) η ευπρέπεια, η σωφροσύνη, η φρόνιμη διαγωγή.
"Κόσμιος" (θηλ. "κοσμία") είναι (ανάμεσα σε άλλες σημασίες) ο καλός, ο άψογος, ο ευπρεπής, ο φρόνιμος.

Όπως έχουμε αναφέρει και σε παλαιότερη ανάρτησή μας, "τόκος" (από το ρήμα "τίκτω" = "γεννώ") είναι ο τοκετός, η γέννηση, αλλά και το αποτέλεσμα του τοκετού, δηλ. το τέκνο (από την ίδια ρίζα και αυτό!). 

Στη γλώσσα της υμνογραφίας, η λέξη "τόκος", αναφερόμενη στη Θεο-τόκο, μπορεί να σημαίνει είτε τον τοκετό της, είτε το αποτέλεσμα του τοκετού της, δηλ. το τέκνο της Χριστό.

"Διάκοσμος" είναι (ανάμεσα σε άλλες σημασίες) η διάταξη, η παράταξη.

"Κοσμοσώτειρα" είναι εκείνη που σώζει τον κόσμο. (Είναι γνωστή και η βυζαντινή μονή, με τον ομώνυμο ναό, της Θεοτόκου Κοσμοσώτειρας στις Φέρες του Έβρου).

Μια πρώτη απόδοση λοιπόν του εν λόγω Θεοτοκίου θα μπορούσε να είναι η εξής:
"Παρθένε, για τον στολισμό της γης, και για τον καλλωπισμό των άνω ταγμάτων (των αγγελικών δυνάμεων), κυοφόρησες (γέννησες) στον κόσμο τον Διακοσμητή του κόσμου. Διότι πριν από Αυτόν, Κόρη, ήταν αστόλιστα (ο κόσμος και οι ουράνιες δυνάμεις), αφού οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να δουν τον Κύριο. Έτσι, και για τα δύο [και για τους ανθρώπους και για τους αγγέλους] αποκαλύφθηκες, Μητέρα του Θεού, ως ευπρεπής σωφροσύνη, με το άψογο Τέκνο σου (ή: "με τον άψογο τοκετό σου", αν γραφεί η λέξη "τόκος" με μικρό "τ"). Διότι, μέσω Αυτού, στόλισες τον κόσμο με την αρχική ομορφιά [της Δημιουργίας] και καταστολίζεις με την παρουσία σου όλες τις αγγελικές δυνάμεις με υπερβολικό κάλλος, εσύ που σώζεις τον κόσμο".

Andreas Moratos