Ο σταυρός του καλού ληστή

Στη "Βασιλική του Τιμίου Σταυρού στην Ιερουσαλήμ" (Basilica di Santa Croce in Gerusalemme) που είναι εκκλησία της Ρώμης και μία από τις 7 μεγάλες εκκλησίες της ίδιας πόλης φυλάσσεται στην αίθουσα των ιερών λειψάνων (La Cappella delle Reliquie) και τμήμα του σταυρού του καλού ληστή.

PARS CRVCIS BONI LATRONIS (= Μέρος του σταυρού του καλού ληστή).
Τμήμα του σταυρού (μάλλον το patibulum), πάνω στον οποίον σταυρώθηκε και πέθανε
ο καλός ληστής, με το καθιερωμένο όνομα Δυσμάς από την απόκρυφη καινοδιαθηκική παράδοση.
Basilica di Santa Croce in Gerusalemme, Ρώμη (η φωτογραφία του 2003).

Ο σταυρός του καλού ληστή (αριστερά).
Basilica di Santa Croce in Gerusalemme, Ρώμη (η φωτογραφία σύγχρονη).

Ο Τίμιος Σταυρός, καθώς και αυτοί των δύο ληστών, ανευρέθησαν από την Αγία Ελένη στα Ιεροσόλυμα τον 4ο αιώνα. Σύμφωνα με τοπική παράδοση, το τμήμα του σταυρού του καλού ληστή προέρχεται από το Παλάτι της Αγίας Ελένης στη Ρώμη.

Στο εσωτερικό της "Βασιλικής του Τιμίου Σταυρού στην Ιερουσαλήμ" (Ρώμη).
Στο ημιθόλιο παράσταση της ανεύρεσης του Τιμίου Σταυρού και των σταυρών των δύο ληστών από την Αγία Ελένη.

Σύμφωνα με τα ευαγγέλια της Καινής Διαθήκης, ο Χριστός συσταυρώθηκε με δύο ληστές, γεγονός που σύμφωνα με τον Μάρκο εκπλήρωσε την προφητεία του Ησαΐα (διὰ τοῦτο αὐτὸς κληρονομήσει πολλοὺς καὶ τῶν ἰσχυρῶν μεριεῖ σκῦλα, ἀνθ᾿ ὧν παρεδόθη εἰς θάνατον ἡ ψυχὴ αὐτοῦ, καὶ ἐν τοῖς ἀνόμοις ἐλογίσθη· καὶ αὐτὸς ἁμαρτίας πολλῶν ἀνήνεγκε καὶ διὰ τὰς ἁμαρτίας αὐτῶν παρεδόθη(Ησαΐας 53, 12). Ως φαίνεται, μαζί με το πλήθος των αρχιερέων, γραμματέων, πρεσβυτέρων, φαρισαίων, υπηρετών τους κτλ, και οι δύο ληστές αρχικά, ένα βήμα πριν τον θάνατό τους, χλεύαζαν τον Χριστό (καὶ οἱ λῃσταὶ οἱ συσταυρωθέντες αὐτῷ ὠνείδιζον αὐτόν, καὶ οἱ συνεσταυρωμένοι αὐτῷ ὠνείδιζον αὐτόν), αλλά ο Λουκάς μας δίνει περισσότερες λεπτομέρειες, όπως και την τελική μετάνοια του ενός εξ αυτών (καὶ ἡμεῖς μὲν δικαίως· ἄξια γὰρ ὧν ἐπράξαμεν ἀπολαμβάνομεν· οὗτος δὲ οὐδὲν ἄτοπον ἔπραξε). 

Ο τυπικός ρωσικός σταυρός.
Το υποπόδιο, η κάτω οριζόντια κεραία,
σύμφωνα με μία θεωρία, γέρνει προς τα άνω (από δεξιά)
δηλώνοντας την άνοδο της ψυχής του καλού ληστού στον Παράδεισο.

Ας δούμε τις πηγές:

Τότε σταυροῦνται σὺν αὐτῷ δύο λῃσταί, εἷς ἐκ δεξιῶν καὶ εἷς ἐξ εὐωνύμων. Οἱ δὲ παραπορευόμενοι ἐβλασφήμουν αὐτὸν κινοῦντες τὰς κεφαλὰς αὐτῶν καὶ λέγοντες· ὁ καταλύων τὸν ναὸν καὶ ἐν τρισὶν ἡμέραις οἰκοδομῶν! σῶσον σεαυτόν· εἰ υἱὸς εἶ τοῦ Θεοῦ, κατάβηθι ἀπὸ τοῦ σταυροῦ. ὁμοίως δὲ καὶ οἱ ἀρχιερεῖς ἐμπαίζοντες μετὰ τῶν
γραμματέων καὶ πρεσβυτέρων καὶ Φαρισαίων ἔλεγον· ἄλλους ἔσωσεν, ἑαυτὸν οὐ δύναται σῶσαι· εἰ βασιλεὺς ᾿Ισραήλ ἐστι, καταβάτω νῦν ἀπὸ τοῦ σταυροῦ καὶ πιστεύσομεν ἐπ᾿ αὐτῷ· πέποιθεν ἐπὶ τὸν Θεόν, ρυσάσθω νῦν αὐτόν, εἰ θέλει αὐτόν· εἶπε γὰρ ὅτι Θεοῦ εἰμι υἱός. τὸ δ᾿ αὐτὸ καὶ οἱ λῃσταὶ οἱ συσταυρωθέντες αὐτῷ ὠνείδιζον αὐτόν (Κατά Ματθαίον, 27, 38 – 44).

Καὶ σὺν αὐτῷ σταυροῦσι δύο λῃστάς, ἕνα ἐκ δεξιῶν καὶ ἕνα ἐξ εὐωνύμων αὐτοῦ. καὶ ἐπληρώθη ἡ γραφὴ ἡ λέγουσα· καὶ μετὰ ἀνόμων ἐλογίσθη. Καὶ οἱ παραπορευόμενοι ἐβλασφήμουν αὐτὸν κινοῦντες τὰς κεφαλὰς αὐτῶν καὶ λέγοντες· οὐά, ὁ καταλύων τὸν ναὸν καὶ ἐν τρισὶν ἡμέραις οἰκοδομῶν! σῶσον σεαυτὸν καὶ κατάβα ἀπὸ τοῦ σταυροῦ. ὁμοίως δὲ καὶ οἱ ἀρχιερεῖς ἐμπαίζοντες πρὸς ἀλλήλους μετὰ τῶν γραμματέων ἔλεγον· ἄλλους ἔσωσεν, ἑαυτὸν οὐ δύναται σῶσαι. ὁ Χριστὸς ὁ βασιλεὺς τοῦ ᾿Ισραὴλ καταβάτω νῦν ἀπὸ τοῦ σταυροῦ, ἵνα ἴδωμεν καὶ πιστεύσωμεν αὐτῷ. καὶ οἱ συνεσταυρωμένοι αὐτῷ ὠνείδιζον αὐτόν (Κατά Μάρκον, 15, 27 – 32).
Καὶ ὅτε ἀπῆλθον ἐπὶ τὸν τόπον τὸν καλούμενον Κρανίον, ἐκεῖ ἐσταύρωσαν αὐτὸν καὶ τοὺς κακούργους, ὃν μὲν ἐκ δεξιῶν ὃν δὲ ἐξ ἀριστερῶν.
…
Εἷς δὲ τῶν κρεμασθέντων κακούργων ἐβλασφήμει αὐτὸν λέγων· εἰ σὺ εἶ ὁ Χριστός, σῶσον σεαυτὸν καὶ ἡμᾶς. ἀποκριθεὶς δὲ ὁ ἕτερος ἐπετίμα αὐτῷ λέγων· οὐδὲ φοβῇ σὺ τὸν Θεόν, ὅτι ἐν τῷ αὐτῷ κρίματι εἶ; καὶ ἡμεῖς μὲν δικαίως· ἄξια γὰρ ὧν ἐπράξαμεν ἀπολαμβάνομεν· οὗτος δὲ οὐδὲν ἄτοπον ἔπραξε. καὶ ἔλεγε τῷ ᾿Ιησοῦ· μνήσθητί μου, Κύριε, ὅταν ἔλθῃς ἐν τῇ βασιλείᾳ σου. καὶ εἶπεν αὐτῷ ὁ ᾿Ιησοῦς· ἀμὴν λέγω σοι, σήμερον μετ᾿ ἐμοῦ ἔσῃ ἐν τῷ παραδείσῳ(Κατά Λουκάν, 23, 33 και 39 – 43).

ὅπου αὐτὸν ἐσταύρωσαν, καὶ μετ' αὐτοῦ ἄλλους δύο ἐντεῦθεν καὶ ἐντεῦθεν, μέσον δὲ τὸν ᾿Ιησοῦν (Κατά Ιωάννην, 19, 18).

Σύγχρονη ρωσική εικόνα του καλού ληστή.
Από κάτω γράφει: Σταθείτε άνθρωποι! Σκεφτείτε το καλά!
Ακόμη και μεις, οι εγκληματίες, σας λέμε ότι υπάρχει Θεός!

Τίποτα περισσότερο δεν είναι γνωστό για αυτούς τους ληστές. Αλλά ήσαν λησταί και όχι κλέπται, και ανήκαν στις παράνομες σπείρες οι οποίες λυμαίνονταν τότε και αργότερα την Παλαιστίνη (Λῃστηρίων δὲ ἡ Ἰουδαία πλέως ἦν <Ιωσ. Αρχ. XVII. 10, §8>, Ἀφικομένου δὲ εἰς τὴν Ἰουδαίαν Φήστου συνέβαινεν τὴν Ἰουδαίαν ὑπὸ τῶν λῃστῶν κακοῦσθαι τῶν κωμῶν ἁπασῶν ἐμπιπραμένων τε καὶ διαρπαζομένων. καὶ οἱ σικάριοι δὲ καλούμενοι, λῃσταὶ δέ εἰσιν οὗτοι, τότε μάλιστα ἐπλήθυον χρώμενοι ξιφιδίοις παραπλησίοις μὲν τὸ μέγεθος τοῖς τῶν Περσῶν ἀκινάκαις, ἐπικαμπέσι δὲ καὶ ὁμοίαις ταῖς ὑπὸ Ῥωμαίων σίκαις καλουμέναις, ἀφ᾽ ὧν καὶ τὴν προσηγορίαν οἱ λῃστεύοντες ἔλαβον πολλοὺς ἀναιροῦντες. ἀναμιγνύμενοι γὰρ ἐν ταῖς ἑορταῖς, καθὼς καὶ πρότερον εἴπομεν, τῷ πλήθει τῶν πανταχόθεν εἰς τὴν πόλιν ἐπὶ τὴν εὐσέβειαν συρρεόντων οὓς βουληθεῖεν ῥᾳδίως ἀπέσφαττον, πολλάκις δὲ καὶ μεθ᾽ ὅπλων ἐπὶ τὰς κώμας τῶν ἐχθρῶν ἀφικόμενοι διήρπαζον καὶ ἐνεπίμπρασαν <Ιωσ. Αρχ. XX. 8, §10>). Εναντίον αυτών των ληστών κάθε Ρωμαίος επίτροπος έπρεπε να διεξάγει συνεχή πόλεμο (εἰς δὲ τὴν λοιπὴν Ἰουδαίαν Φήλικα κατέστησεν ἐπίτροπον. οὗτος τόν τε ἀρχιλῃστὴν Ἐλεάζαρον ἔτεσιν εἴκοσι τὴν χώραν λῃσάμενον καὶ πολλοὺς τῶν σὺν αὐτῷ ζωγρήσας ἀνέπεμψεν εἰς Ῥώμην: τῶν δ᾽ ἀνασταυρωθέντων ὑπ᾽ αὐτοῦ λῃστῶν καὶ τῶν ἐπὶ κοινωνίᾳ φωραθέντων δημοτῶν οὓς ἐκόλασεν, ἄπειρόν τι πλῆθος ἦν <Ιωσ. B. J. ΙΙ. 13, §2>). 

Η παραβολή του καλού Σαμαρείτη δείχνει πόσο κοινό ήταν να επιτίθενται και να λεηλατούν τους ταξιδιώτες, ακόμη και στη λεωφόρο από την Ιερουσαλήμ για την Ιεριχώ (ἄνθρωπός τις κατέβαινεν ἀπὸ ῾Ιερουσαλὴμ εἰς ῾Ιεριχώ, καὶ λῃσταῖς περιέπεσεν· οἳ καὶ ἐκδύσαντες αὐτὸν καὶ πληγὰς ἐπιθέντες ἀπῆλθον ἀφέντες ἡμιθανῆ τυγχάνοντα <Κατά Λουκάν 10, 30>). Ήταν απαραίτητη η ένοπλη αστυνομία για να τους αντιμετωπίσουν (ὡς ἐπὶ λῃστὴν ἐξεληλύθατε μετὰ μαχαιρῶν καὶ ξύλων <Κατά Λουκάν 22, 52>). Συνήθως, όπως στην περίπτωση του Βαραββά, η άγρια ζωή του ληστή συνδεόταν με έναν φανατικό ζήλο για την ελευθερία, ο οποίος μετέτρεπε την επιδρομή σε μια λαϊκή εξέγερση (ἦν δὲ ὁ λεγόμενος Βαραββᾶς μετὰ τῶν συστασιαστῶν δεδεμένος, οἵτινες ἐν τῇ στάσει φόνον πεποιήκεισαν <Κατά Μάρκον 15, 7>). Για τέτοια εγκλήματα οι Ρωμαίοι είχαν μόνον μία καταδίκη. Η ποινή ήταν άμεση σταύρωση ληστή και επαναστάτη.

Ο σταυρός του καλού ληστή, όπως εκτίθεται τώρα, στην προθήκη του Πάθους του Χριστού
στην αίθουσα των ιερών λειψάνων, Basilica di Santa Croce in Gerusalemme, Ρώμη.

Μόνο από τα λεγόμενα Απόκρυφα της Καινής Διαθήκης ("ευαγγέλιο του Νικόδημου" και τις αποκαλούμενες "Πράξεις Πιλάτου") πληροφορούμαστε τα ονόματα των δύο συσταυρωθέντων ληστών (καὶ Δυσμᾶς καὶ Γέστας οἱ δύο κακοῦργοι συσταυρωθήτωσάν σοι και αλλού ὄνομα αὐτῷ ᾖν Γίστας. ὁ δὲ ἐκ δεξιῶν ἐσταυρωμένος ὀνόματι Δυσμᾶς). 

Δυσμάς λεγόταν λοιπόν ο ένας, Γέστας ο άλλος (όπως έχουν πλέον καθιερωθεί, αφού σε άλλες απόκρυφες πηγές αναφέρονται με άλλα ονόματα). O Γέστας είναι ο χλευαστής. O Δυσμάς, μία ανάσα πριν από το τέλος, προλαβαίνει να μετανοήσει και να πει το "μνήσθητί μου, Κύριε". 

Από άλλο απόκρυφο κείμενο, την "Υφήγησις Ιωσήφ του από Αριμαθαίας", που παρά τον τίτλο του γράφτηκε μετά τον 11ο αιώνα, μαθαίνουμε και το "ποιόν" των δύο ληστών. O μεν Γέστας "Ο πρώτος, όνομα αυτώ Γέστας, οδοιπορούντας εν φόνω μαχαίρας απέκτεινεν, άλλους δε γυμνώσει υπέβαλεν, γυναίκας δε εκ των σφυρών κατά κεφαλής κρεμνών τους μασθούς εξέκοπτεν, νηπίων μελών αιμοπότης υπήρχεν, θεόν μη εγνωκώς πώποτε, νόμοις μη ακολουθών, βίαιος τυγχάνων εξ αρχής εις τας τοιαύτας πράξεις

 ("Ο πρώτος, ονόματι Γέστας, σκότωνε με μαχαίρι οδοιπόρους, άλλους τους γύμνωνε, κρεμούσε γυναίκες από τα σφυρά με το κεφάλι προς τα κάτω για να κόψει τους μαστούς τους, έκοβε τα μέλη νηπίων κι έπινε το αίμα τους κι ούτε για μια στιγμή δεν είχε γνωρίσει τον Θεό, ενώ δεν ακολουθούσε τους ανθρώπινους νόμους κι ήταν βίαιος από την αρχή κιόλας σ' αυτές τις ενέργειές του"), και ο δε Δυσμάς (που εδώ ονομάζεται Δημάς), 

"Η δε του ετέρου αιτία τοιαύτη ην. Δημάς εκαλείτο, Γαλιλαίος μεν ην τω γένει, πανδοχείον δε είχεν· πλουσίων πειρατηρίοις εκέχρητο, πτωχοίς δε ευ εποίει· κλέπτης μεν ως Τωβίτ, νεκρούς γαρ πτωχούς έθαπτεν, ληστεύειν επεχείρει το των Ιουδαίων πλήθος, αυτόν τον νόμον εν Ιερουσαλήμ συλήσας και την του Καϊάφα θυγατέρα γυμνώσας, ιεράτιδα υπάρχουσαν του αγιάσματος, αυτήν την του Σολομώντος παρατεθείσαν μυστικήν παρακαταθήκην τω τόπω αφελόμενος. τοιαύται υπήρχον αυτού αι πράξεις 

( Η κατηγορία εναντίον του άλλου υπήρξε η ακόλουθη: Ονομαζόταν Δήμας, και ήταν στην καταγωγή του Γαλιλαίος. Μάλιστα υπήρξε ιδιοκτήτης πανδοχείου. Πειρατής και ληστής στους πλούσιους, ευεργετούσε τους φτωχούς. Ήταν κλέφτης μεν όπως ο Τωβίτ, αλλά έθαβε τους φτωχούς, όταν πέθαιναν. Δοκίμασε να ληστέψει το πλήθος των Ιουδαίων, που συνέρρεε στα Ιεροσόλυμα κλέβοντας ο ιερόσυλος ως και τα βιβλία του νόμου, ενώ γύμνωσε και τη θυγατέρα του Καϊάφα, που ήταν ιέρεια στον ναό, και αφαίρεσε ακόμη και τη μυστική παρακαταθήκη του Σολομώντος, που ο ίδιος την είχε βάλει στον τόπο εκείνο. Τέτοιες ήταν οι πράξεις του".

Ο σταυρός του καλού ληστή.

Σημείωση της λειψανοθήκης: ο μισός (;) σταυρός του καλού ληστή σώζεται (σωζόταν;) στην Ιερά Μονή Σταυροβουνίου Κύπρου (δες πχ εδώ), αλλά σύμφωνα με τη Ρωσική Βικιπαίδεια (εδώ), ο σταυρός του καλού ληστού κλάπηκε από τους Μαμελούκους το 1426, επανεμφανίστηκε στην Ιερά Μονή θαυματουργικά μερικά χρόνια αργότερα και ξαναχάθηκε.

leipsanothiki.blogspot.com