Σαράντος Ι. Καργάκος
Η ΦΑΙΝΟΜΕΝΙΚΗ παθητική ἀποδοχή τοῦ κτυπήµατος στήν Τήνο, δημιούργησε τήν ἐντύπωση στοὺς Ἰταλοὺς πώς ὁ ἑλληνικός λαός καί ἡ ἡγεσία του θά δεχθοῦν παθητικά, χωρίς οὐσιαστική ἀντίσταση, τήν ὑποταγή. Χρειαζόταν, ὅμως, ἕνα ἀκόμη ξεγέλασµα, ἕνα προπαγανδιστικό τέχνασμα γιά νά φανεῖ πώς ὁ ἐχθρός εἶναι ἕνας ἄκακος ἀμνός κι ἔρχεται στόν τόπο µας µέ ἀγαθό σκοπὀ, ὡς φορέας ἑνός μεγάλου πολιτισμοῦ.
Ἔτσι τό Σάββατο τῆς 26ης Ὀκτωβρίου στήν ἰταλική πρεσβεία δινόταν µεγάλη δεξίωση στήν ὁποία παρίστατο ἡ ἀφρόκρεμα τῆς ἀθηναϊκῆς κοινωνίας, τῆς ἰταλικῆς παροικίας καὶ µερικοί δεύτερης γραμμῆς Ἕλληνες ὑπουργοί καί διπλωμάτες. Περί τίνος γεγονότος, ὅμως, ἐπρόκειτο; Πρός τί ἡ δεξίωση τῆς ἰταλικῆς πρεσβείας τήν προπαραµονή τῆς ἐπιδόσεως τοῦ ἰταλικοῦ τελεσιγράφου; Ἡ Ἰταλία ἐφάρμοζε, παράλληλα πρὸς τὴ μέθοδο τοῦ «μαστιγίου», καί τήν τακτική τοῦ «καρότου». Στή Λευκὴ Βίβλο πού ἔβγαλε ἡ Ἑλλάς τό 1940 καί περιελάμβανε µόνον ἐπίσημα κείµενα, ὑπάρχει µία χαρακτηριστική φράση: «Όπως εἰς ὅλας τάς τραγωδίας, ἔπρεπε νά ἐμφιλοχωρήσῃ, πρὀ τοῦ φρικτοῦ τέλους, καί µία φαιδρά σκηνή. Ἐπωφελής ἐννοεῖται διά τούς Ἰταλούς. Καὶ, διά τό ἐνδεχόμενον ἑλληνικῆς ἀντιστάσεως, ἔπρεπε ἡ στιγµή τῆς ἰταλικῆς ἐπιθέσεως νά εὕρῃ τήν Ἑλλάδα τελείως ἀνύποπτον». Τὸ «ἀνύποπτον» αὐτό προσπαθοῦσε, ἴσως καί ἐν ἀγνοίᾳ του, πάντως µέ ἐντολή τῆς κυβερνήσεώς του, νά καλλιεργήσει ὁ Ἰταλός πρεσβευτής Γκράτσι, ἐπωφελούμενος ἀπό τό γεγονός ὅτι τό µελοδραματικό τμῆμα τοῦ Βασιλικοῦ Θεάτρου ἐπρόκειτο νά ἀνεβάσει τήν «Μαντάμ Μπαττερφλάυ» τοῦ Ἰταλοῦ μουσουργοῦ Πουτσίνι.
Ὁπωσδήποτε καί ὁ τότε διευθυντής τοῦ Βασιλικοῦ Θεάτρου Κωστῆς Μπαστιᾶς ἐργαζόταν συστηματικά γιά τή σύσφιξη τῶν ἑλληνοϊταλικῶν πολιτιστικῶν σχέσεων. Στό ἀρχαῖο θέατρο τῶν Συρακουσῶν εἶχαν ἀρχίσει, ὑπό τήν καθοδήγηση τοῦ Ἑτόρε Ῥομανιόλι, νά παίζονται ἀρχαῖες τραγωδίες. Τήν πολιτιστική αὐτή προσἑγγιση προωθοῦσε καί ὁ Γκράτσι πού ἤθελε γιά τή συγκεκριμένη παράσταση νά δελεάσει τόν πρωθυπουργό, πού, ὡς Ἑπτανήσιος, ἦταν φίλος τῆς ὅπερας. Ὁ πρεσβευτής ὑποσχόταν στὀν Μεταξᾶ ὅτι µετά τήν ἐπίσημη πρώτη θά ὀργάνωνε ἑορταστική δεξίωση τήν ὁποία θά τιμοῦσε ὁ γυιός τοῦ μεγάλου συνθέτη πού θά ἐρχόταν εἰδικά ἀπό τήν Ἰταλία.
Ὁ Μεταξᾶς συγκατένευσε στό νά γίνει ἡ ἑορτή, ἐφόσον θά
παρἰστατο ἕνας Πουτσίνι, ὄχι ὅμως στό νά παραβρεθεῖ στἡ δεξίωση ὁ ἴδιος.
Ἡ παράσταση ἐδόθη, ἦταν ἐξαιρετικά ἐπιτυχής καί ἀκολούθησε ἡ δεξίωση στήν πρεσβεία, ὅπου προσκλήθηκαν καί οἱ καλλιτέχνες. Ἡ ἑορτή, γράφει αὐτόπτης µάρτυς, ἦταν περίλαμπρη. Δέν εἶχε, ὅμως, τή συνήθη αἴγλη, διότι ἐλάχιστοι Ἕλληνες εἶχαν τή δύναμη νά ὑπερνικήσουν τήν ἀηδία τους καὶ νά προσέλθουν. «Εἰς δέ τόν διάκοσµον, τόν φωτισµόν, τό κυλικεῖον, εἶχε δοθεῖ εἰδικός τόνος φασιστικῆς µεγαλοπρεπείας». Κι ἀκόμη: «Εἰς τό κέντρον μιᾶς τεραστίας τραπέζης καταφόρτου ἀπό τά κρύσταλλα καί τὰ ἀσημικά μέ τά ποτά καί τά ἐδέσματα, ἕνα πελώριον γλύκισμα εἶχε ἐπάνω του σακχαροπήκτους ἀδελφωμένας, τήν ἑλληνικήν καὶ τήν ἰταλικήν σηµαίαν. Ἕνα ἀφελές, δῆθεν, τοπικόν χρῶμα ἐδίδετο ἀπό ὁμάδα µαγείρων µέ τούς λευκούς των σκούφους πού ἐμοίραζαν, ἀπό παμµεγέθεις χύτρας εὐγευστότατα μακαρόνια»! Καί µία φράση ἀκόμη: «Όλοι ἤθελαν νά φύγουν ἀπό τό περιβάλλον αὐτό τό ὄζον ( =μυρίζον) θεάτρου, φάρσας µαζί καί τραγωδίας...».
Καί τήν ὥρα πού ὁ Γκράτσι, φιλομειδής καὶ κοµψολόγος, περιφερόταν μεταξύ τῶν συνδαιτηµόνων, ἔφθανε στὸ πάνω πάτωμα κατά τμήματα, μέ κρυπτογραφικό κώδικα, τό ἰταμό ἰταλικό τελεσίγραφο, πού θά ὁλοκληρωνόταν σὲ ὅλη τή διάρκεια τῆς ἑπόμενης ἡμέρας (Κυριακή 27ης Ὀκτωβρίου). Ὁ Γκράτσι τό εἶχε καταλάβει ἀπό νωρίς· ἔπαιζε θέατρο καί πάντα φιλομειδής ἀποχαιρέτησε τοὺς Ἕλληνες καλεσμένους, Σέ λίγο ἡ Ἰταλία θά ἔδειχνε τά δόντια της. Ἀνάμεσα στούς προσκεκλημένους στή δεξίωση τῆς ἰταλικῆς πρεσβείας µετά τήν παράσταση τῆς «Μαντάμ Μπαττερφλάυ» τὸ Σάββατο τῆς 26ης Ὀκτωβρίου, ἦταν καί ὁ ὑφυπουργός Ἐξωτερικῶν Θ. Νικολούδης. Κατά τήν 1η µετά τά µεσάνυκτα, ὁ ὑφυπουργός κλήθηκε ξαφνικά στό τηλέφωνο. Ἐπέστρεψε µετά ἀπό λίγο γελαστός. Ὁ Γκράτσι τόν πλησίασε ἀνήσυχος, φοβούμενος µήπως εἶχε ἀντιληφθεῖ κάτι τό ὕποπτο. Ἀλλά ὁ Ἕλληνας ὑπουργός παρίστανε τόν ἀμέριμνο. Κι ὅμως εἶχε πληροφορηθεῖ ὅτι τό ἐπεισόδιο πού τόσο ἤθελε ὁ Μουσσολίνι εἶχε σκηνοθετηθεῖ καὶ ἀνεβεῖ στό θέατρο τῆς ἱστορίας. Τό πρακτορεῖο «Στέφανι» μόλις εἶχε προβεῖ σὲ δύο ἀνακοινώσεις πού εἶχε συλλάβει τὸ Ἀθηναϊκό Πρακτορεῖο.
Ἡ µία ἀνακοίνωση ἔλεγε:
«Ένοπλος ἑλληνική συμμορία ἐπετέθη σήµερον τήν πρωίαν διά πυροβολισμῶν καί