Στέκεται στα σοβαρά το επιχείρημα ότι αυτό εδώ είναι σάτιρα και όχι προσβολή; θα χαχανίζατε αν επρόκειτο για τον παππού σας;
Σχετικά με την καταδίκη του δημιουργού της σελίδας «Γέροντας Παστίτσιος» βγήκαν -πάλι- διάφοροι να μιλήσουν για «Ιράν». Δεν υπήρχε αμφιβολία ότι θα έβγαιναν. Ας υιοθετήσουμε την κοινωνιολογική προσέγγιση της θρησκείας, όπως την αντιλήφθηκε ο πατέρας της κοινωνιολογίας, ο Emile Durkheim.
Ο Durkheim παρατήρησε ότι οι Γάλλοι σύγχρονοί του βγήκαν στον δρόμο να διαμαρτυρηθούν για την υπόθεση Dreyfus. Τότε συνειδητοποίησε ότι ο λόγος που έβγαλε έξω τόσο κόσμο ήταν η προσβολή ενός ιερού. Το ιερό που προσεβλήθη ήταν η ελευθερία του λόγου. Ο Durkheim ήταν άθρησκος. Συνεπής άθρησκος. Όχι όμως αδιάφορος στο φαινόμενο της θρησκείας. Πολλοί συνδέουν τα δύο. Και νομίζουν πως αθεΐα (αθρησκία) σημαίνει να λοιδωρείς σε κάθε ευκαιρία τη θρησκεία του διπλανού σου. Συνήθως η λοιδωρία εξαντλείται στον διπλανό σου. Δεν επεκτείνεται στον παραδιπλανό σου… Για παράδειγμα: ο Έλληνας άθρησκος είναι πιθανό να λοιδωρήσει τον Χριστιανό γείτονά του και την πίστη του, όμως την ίδια ώρα θα σεβαστεί τον μουσουλμάνο πιο πέρα. Θα θεωρήσει ελευθερία του λόγου την προσβολή των Χριστιανών από έναν τρίτο , ενώ ίσως θα ερεθιστούν οι ευαίσθητες χορδές του για τα ανθρώπινα δικαιώματα αν γινόταν κάτι αντίστοιχο που θα προσέβαλλε τους Μουσουλμάνους, τους Εβραίους ή τους Βουδιστές κλπ. Όχι όμως, το θέμα μου δεν είναι η υποκρισία και τα διπλά μέτρα και σταθμά. Επιστρέφω λοιπόν στον Durkheim. Ως κοινωνιολόγος, εξέτασε το φαινόμενο της θρησκείας. Μελέτησε για πολλά χρόνια την πιο απλή θρησκεία που βρήκε στη γη: τους ιθαγενείς της Αυστραλίας. Το συμπέρασμά του ήταν εντυπωσιακό! Κάθε κοινωνία έχει ανάγκη από κάτι ιερό. Αυτό το ιερό είναι συνήθως συνυφασμένο με τη θρησκεία. Απαραίτητο συστατικό της συνοχής της κοινωνίας είναι το να μην παραβιάζεται αυτό το ιερό.
Υπάρχουν σύμβολα και αντικείμενα, τα οποία εκφράζουν αυτό το ιερό. Κατά μία διάσημη φράση του, ο Γάλλος κοινωνιολόγος είπε «Ο Θεός είναι η πεμπτουσία της κοινωνίας». Εφόσον ο Θεός εκφράζει το Ιερό, η κοινωνία συνέχεται μέσω αυτού του ιερού. Το ένα αντικατοπτρίζει το άλλο. Το αν η κότα έκανε το αβγό ή το αβγό την κότα επίσης δεν είναι το θέμα. Η ουσία είναι ότι υπάρχει συσχέτιση μίας κοινωνίας και των εκφράσεών της (της συμπεριφοράς των μελών της, των συλλογικών προτεραιοτήτων, της «ιεράρχησης των αναγκών» της) με τη συγκεκριμένη υπερφυσική προσέγγιση η οποία διαμόρφωσε ή χάραξε την ίδια αυτή κοινωνία, ή έστω της άφησε ένα μεγάλο αποτύπωμα. Η συσχέτιση αυτή είναι υπαρκτή, όμως ίσως αφανής στην πρώτη ματιά. Το ιερό λοιπόν συνέχει την κοινωνία. Η προσβολή του ιερού είναι διαλυτικός παράγοντας της κοινωνίας.
Την εποχή του Durkheim, η Γαλλία είχε αντικαταστήσει τη θρησκεία στη θέση του ιερού με την ελευθερία του λόγου. Ενδεχομένως, ορισμένοι αναγνώστες αυτή τη στιγμή ίσως σκέφτονται «ωραία, ας το κάνουμε κι εμείς». Καλώς ή κακώς όμως τα πράγματα δεν είναι τόσο εύκολα. Το συλλογικό υποσυνείδητο των Γάλλων έχει εντελώς διαφορετικές προσλαμβάνουσες από το αντίστοιχο των Ελλήνων. Η Ιερά Εξέταση, οι διώξεις της Καθολικής Εκκλησίας, οι τόσοι αιώνες του Μεσαίωνα, δεν απαντώνται στη δική μας ιστορία και παράδοση. Δεν δημιούργησαν ποτέ αντίστοιχα ιστορικά απωθημένα. Μισόν αιώνα μετά τη Γαλλική Επανάσταση, οι Έλληνες απελευθέρωσαν την πατρίδα τους και οι ίδιοι οι αγωνιστές -αν διαβάσει κανείς τα απομνημονεύματά τους- ήταν ιδιαίτερα πιστοί Χριστιανοί. Οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι που απελευθέρωσαν την Ελλάδα έγραφαν από τα πρώτα Συντάγματα, και ανελλιπώς μέχρι σήμερα- ότι το ίδιο το Σύνταγμα είναι γραμμένο «Εις το όνομα της Aγίας και Ομοουσίου και Αδιαιρέτου Τριάδος». Οι ίδιοι αυτοί αγωνιστές που απελευθέρωσαν την Ελλάδα όριζαν στα ίδια αυτά πρώτα Συντάγματα ως εξής: «Οσοι αυτόχθονες κάτοικοι της Επικρατείας της Ελλάδος πιστεύουσιν εις Χριστόν, εισίν Έλληνες». Αμέσως αποκαλύπτεται το αυτονόητο: ότι οι προσλαμβάνουσες είναι τόσο διαφορετικές στους δύο λαούς, ώστε ακόμα κι αν ίσχυε η θεωρία του Durkheim για το τι συνιστά ιερό για τους Γάλλους, το συλλογικό υποκείμενο των Ελλήνων βρίσκεται μάλλον στον αντίποδα.
Αν θέλεις λοιπόν να αντικαταστήσεις το ιερό σε μία κοινωνία, πρέπει να βρεις κάτι άλλο να το αντικαταστήσεις. Ειδάλλως το κρατάς και το σέβεσαι. Διότι χωρίς αυτό, αφαιρούνται οι θεμέλιοι λίθιοι της κοινωνίας. Για να ξεφύγω λίγο από τα ελληνικά πράγματα, άρα να αφαιρέσω τυχόν συναισθηματικές αντιδράσεις στα γραφόμενά μου, θα κλείσω με το εξής. Ο Samuel Huntington στο περίφημο βιβλίο του «Σύγκρουση των Πολιτισμών» αναφέρει κάπου το εξής: μπορεί οι Σουηδοί να είναι σήμερα ένας από τους λιγότερο θρησκευόμενους λαούς στον πλανήτη, αλλά είναι αδύνατον να τους κατανοήσεις αν δεν μελετήσεις σε βάθος τον Λουθηρανισμό»
Ανδρέας Σταλίδης/ΠΗΓΗ
Σχετικά με την καταδίκη του δημιουργού της σελίδας «Γέροντας Παστίτσιος» βγήκαν -πάλι- διάφοροι να μιλήσουν για «Ιράν». Δεν υπήρχε αμφιβολία ότι θα έβγαιναν. Ας υιοθετήσουμε την κοινωνιολογική προσέγγιση της θρησκείας, όπως την αντιλήφθηκε ο πατέρας της κοινωνιολογίας, ο Emile Durkheim.
Ο Durkheim παρατήρησε ότι οι Γάλλοι σύγχρονοί του βγήκαν στον δρόμο να διαμαρτυρηθούν για την υπόθεση Dreyfus. Τότε συνειδητοποίησε ότι ο λόγος που έβγαλε έξω τόσο κόσμο ήταν η προσβολή ενός ιερού. Το ιερό που προσεβλήθη ήταν η ελευθερία του λόγου. Ο Durkheim ήταν άθρησκος. Συνεπής άθρησκος. Όχι όμως αδιάφορος στο φαινόμενο της θρησκείας. Πολλοί συνδέουν τα δύο. Και νομίζουν πως αθεΐα (αθρησκία) σημαίνει να λοιδωρείς σε κάθε ευκαιρία τη θρησκεία του διπλανού σου. Συνήθως η λοιδωρία εξαντλείται στον διπλανό σου. Δεν επεκτείνεται στον παραδιπλανό σου… Για παράδειγμα: ο Έλληνας άθρησκος είναι πιθανό να λοιδωρήσει τον Χριστιανό γείτονά του και την πίστη του, όμως την ίδια ώρα θα σεβαστεί τον μουσουλμάνο πιο πέρα. Θα θεωρήσει ελευθερία του λόγου την προσβολή των Χριστιανών από έναν τρίτο , ενώ ίσως θα ερεθιστούν οι ευαίσθητες χορδές του για τα ανθρώπινα δικαιώματα αν γινόταν κάτι αντίστοιχο που θα προσέβαλλε τους Μουσουλμάνους, τους Εβραίους ή τους Βουδιστές κλπ. Όχι όμως, το θέμα μου δεν είναι η υποκρισία και τα διπλά μέτρα και σταθμά. Επιστρέφω λοιπόν στον Durkheim. Ως κοινωνιολόγος, εξέτασε το φαινόμενο της θρησκείας. Μελέτησε για πολλά χρόνια την πιο απλή θρησκεία που βρήκε στη γη: τους ιθαγενείς της Αυστραλίας. Το συμπέρασμά του ήταν εντυπωσιακό! Κάθε κοινωνία έχει ανάγκη από κάτι ιερό. Αυτό το ιερό είναι συνήθως συνυφασμένο με τη θρησκεία. Απαραίτητο συστατικό της συνοχής της κοινωνίας είναι το να μην παραβιάζεται αυτό το ιερό.
Υπάρχουν σύμβολα και αντικείμενα, τα οποία εκφράζουν αυτό το ιερό. Κατά μία διάσημη φράση του, ο Γάλλος κοινωνιολόγος είπε «Ο Θεός είναι η πεμπτουσία της κοινωνίας». Εφόσον ο Θεός εκφράζει το Ιερό, η κοινωνία συνέχεται μέσω αυτού του ιερού. Το ένα αντικατοπτρίζει το άλλο. Το αν η κότα έκανε το αβγό ή το αβγό την κότα επίσης δεν είναι το θέμα. Η ουσία είναι ότι υπάρχει συσχέτιση μίας κοινωνίας και των εκφράσεών της (της συμπεριφοράς των μελών της, των συλλογικών προτεραιοτήτων, της «ιεράρχησης των αναγκών» της) με τη συγκεκριμένη υπερφυσική προσέγγιση η οποία διαμόρφωσε ή χάραξε την ίδια αυτή κοινωνία, ή έστω της άφησε ένα μεγάλο αποτύπωμα. Η συσχέτιση αυτή είναι υπαρκτή, όμως ίσως αφανής στην πρώτη ματιά. Το ιερό λοιπόν συνέχει την κοινωνία. Η προσβολή του ιερού είναι διαλυτικός παράγοντας της κοινωνίας.
Την εποχή του Durkheim, η Γαλλία είχε αντικαταστήσει τη θρησκεία στη θέση του ιερού με την ελευθερία του λόγου. Ενδεχομένως, ορισμένοι αναγνώστες αυτή τη στιγμή ίσως σκέφτονται «ωραία, ας το κάνουμε κι εμείς». Καλώς ή κακώς όμως τα πράγματα δεν είναι τόσο εύκολα. Το συλλογικό υποσυνείδητο των Γάλλων έχει εντελώς διαφορετικές προσλαμβάνουσες από το αντίστοιχο των Ελλήνων. Η Ιερά Εξέταση, οι διώξεις της Καθολικής Εκκλησίας, οι τόσοι αιώνες του Μεσαίωνα, δεν απαντώνται στη δική μας ιστορία και παράδοση. Δεν δημιούργησαν ποτέ αντίστοιχα ιστορικά απωθημένα. Μισόν αιώνα μετά τη Γαλλική Επανάσταση, οι Έλληνες απελευθέρωσαν την πατρίδα τους και οι ίδιοι οι αγωνιστές -αν διαβάσει κανείς τα απομνημονεύματά τους- ήταν ιδιαίτερα πιστοί Χριστιανοί. Οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι που απελευθέρωσαν την Ελλάδα έγραφαν από τα πρώτα Συντάγματα, και ανελλιπώς μέχρι σήμερα- ότι το ίδιο το Σύνταγμα είναι γραμμένο «Εις το όνομα της Aγίας και Ομοουσίου και Αδιαιρέτου Τριάδος». Οι ίδιοι αυτοί αγωνιστές που απελευθέρωσαν την Ελλάδα όριζαν στα ίδια αυτά πρώτα Συντάγματα ως εξής: «Οσοι αυτόχθονες κάτοικοι της Επικρατείας της Ελλάδος πιστεύουσιν εις Χριστόν, εισίν Έλληνες». Αμέσως αποκαλύπτεται το αυτονόητο: ότι οι προσλαμβάνουσες είναι τόσο διαφορετικές στους δύο λαούς, ώστε ακόμα κι αν ίσχυε η θεωρία του Durkheim για το τι συνιστά ιερό για τους Γάλλους, το συλλογικό υποκείμενο των Ελλήνων βρίσκεται μάλλον στον αντίποδα.
Αν θέλεις λοιπόν να αντικαταστήσεις το ιερό σε μία κοινωνία, πρέπει να βρεις κάτι άλλο να το αντικαταστήσεις. Ειδάλλως το κρατάς και το σέβεσαι. Διότι χωρίς αυτό, αφαιρούνται οι θεμέλιοι λίθιοι της κοινωνίας. Για να ξεφύγω λίγο από τα ελληνικά πράγματα, άρα να αφαιρέσω τυχόν συναισθηματικές αντιδράσεις στα γραφόμενά μου, θα κλείσω με το εξής. Ο Samuel Huntington στο περίφημο βιβλίο του «Σύγκρουση των Πολιτισμών» αναφέρει κάπου το εξής: μπορεί οι Σουηδοί να είναι σήμερα ένας από τους λιγότερο θρησκευόμενους λαούς στον πλανήτη, αλλά είναι αδύνατον να τους κατανοήσεις αν δεν μελετήσεις σε βάθος τον Λουθηρανισμό»
Ανδρέας Σταλίδης/ΠΗΓΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου