Η παλαιοχριστιανική εκκλησία του Αγίου Θωμά Βρυσακίου και η άγνωστη ιστορία του Εθνομάρτυρος Μιχαήλ Λίμπονα.Θησείον, Αθήναι

Της Αικ.Γ.Δασκαλοπούλου

Περιοχή: Οδός Βρυσακίου-Θησείο-Αθήνα

Τύπος: Βασιλική

Χρονολογία: Άγνωστη, ίσως 3ος-4ος αι. μ.κ.ε.

Τα ερείπια του ναού του Αγίου Θωμά ευρίσκονται επί της οδού Βρυσακίου εις το Θησείον, εντός της "Αυλής των Θαυμάτων" του Μουσείου Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού.
Προφανώς ταυτίζονται με τον ναόν του Αγίου Θωμά της συνοικίας Ευρυσακίου (ή Βρυσακίου κατά παραφθορά της ονομασίας), όστις κατεδαφίσθη εν έτει 1834 από τον πρίγκιπα Κατακουζηνόν.
Η συνοικία συνδέεται με τις αθηναϊκές οικογένειες Παλαιολόγων-Παχυμέρη καθώς και του εθνομάρτυρος Μιχαήλ Λίμπονα.
Η θέσις σημειώνεται εις τα τοπογραφικά σχεδιάσματα των Αθηνών της περιόδου 1456-1687, τουτέστιν την εποχήν της Τουρκοκρατίας.
Πρόκειται περί ενός ιδιαιτέρως ενδιαφέροντος ερειπιώνος, εφ΄ όσον διεπιστώθη ότι υπήρξε χώρος συνεχούς λατρείας από τα παλαιοχριστιανικά έτη έως την όψιμην μεταβυζαντινή εποχήν.

Τέσσερις φάσεις χαρακτηρίζουν τα ερείπια των κτηρίων:
η πρώτη φάσις, υστερορωμαϊκή ή παλαιοχριστιανική, έφερε εις το φως κτήριον με σπαράγματα ψηφιδωτού δαπέδου,
η δεύτερη φάσις λείψανα βασιλικής του 7ου-8ου αιώνος,
η τρίτη φάσις μεσοβυζαντινή βασιλικήν (9ου-10ου αι.και εις χρήσιν μέχρι την εποχήν της Τουρκοκρατίας), ενώη τέταρτη φάσις ανάγεται εις τον 17ο αιώνα!

Η σύνδεσις των ναϊκών καταλοίπων με αθηναϊκές οικογένειες αριστοκρατών, αλλά και με την θυσίαν ενός εκλεκτού Αθηναίου (Λίμπονος) του οποίου η οικία ευρίσκετο εντός του χώρου του σημερινού μουσείου, πληροφορούν δι’ αυτόν τον τόπον λατρείας, εντός της καρδιάς της μεσαιωνικής και άγνωστης Αθήνας.

Ο εθνομάρτυρ Μιχαήλ Λίμπονας
Ο εθνομάρτυρ Μιχαήλ Λίμπονας ήτο Αθηναίος Λόγιος κατά την Τουρκοκρατίαν.
Δραστηριοποιήθη εν Βενετία, όπου και απέκτησε σημαντικό πλούτον.
Εξελέγη εν έτει 1661 προϊστάμενος της ελληνικής κοινότητος Βενετίας ενώ αργότερον επέστρεψε εν Αθήναις.
Ενθάδε, οι γέροντες του ανάθεσαν εμπιστευτική αποστολήν, να μεταβεί εν Κωνσταντινουπόλει ομού με άλλους άρχοντες Αθηναίους και να παραπονεθεί διά την βάναυσην μεταχείρισιν των Ελλήνων από τους Τούρκους και δη τον Βοεβόδα Αθηνών.
Εν Κωνσταντινουπόλει κατάφερε να τον δεχθεί ο Αρχιευνούχος, όστις μετά από την ακρόασιν παρεχώρησε προνόμια εις τους Αθηναίους.

Ο Λίμπονας επέστρεψε εν Αθήναις και τοιουτοτρόπως οι Τούρκοι κατεδικάσθησαν να επιστρέψουν τα κακώς εισπραχθέντα και να σταματήσουν την καταπίεσιν.
Εν συνεχεία, όμως, δημιουργήθησαν εκ νέου προβλήματα μεταξύ των Ελλήνων και των Οθωμανών με αποτέλεσμα ο Λίμπονας να επαναλάβει την αποστολήν του εν τη Βασιλεύουσα, κατορθώνοντας να παραλάβει έγγραφον που παραχωρούσε εις τους Έλληνες τα προνόμια, το οποίον μάλιστα διεβίβασε στρατιωτικός μαντατοφόρος.
Ο Λίμπονας απεβίωσε μαρτυρικώς εις την περιοχήν του Βρυσακίου εις τις 23 Δεκεμβρίου του 1678, όταν Τουρκικός όχλος (όστις είχε ήδη ξεσηκωθεί από τα προνόμια άτινα χορηγήθησαν εις τους Χριστιανούς των Αθηνών) τού επετέθη και τον κατακρεούργησε ή συμφώνως με άλλες πηγές τον εκρέμασε.
Οι άρχοντες των Αθηνών της εποχής, απέστειλαν τα οστά και τις σάρκες του νεκρού Λίμπονος εν Κωνσταντινουπόλει.

Ο Αρχιευνούχος όταν πληροφορήθη τι συνέβη, εξαγριώθη και επέβαλε φοβερές ποινές κατά των Τούρκων υπαλλήλων των Αθηνών.
Τον θάνατον του Λίμπονος εθρήνησε ο ιερεύς Αντώνιος Μπουμπούλης εις το γνωστόν του ποίημα (3).

 Βιβλιογραφία και πηγές:
1. Αρχαιολογικό Δελτίο 24 (1969), Χρονικά, σ. 95, Αρχαιολογικό Δελτίο 29 (1973-74), σ. 184-192, Καμπούρογλου Δ., Αι παλαιαί Αθήναι, Αθήναι 1922, σ. 148-151, Mommsen A., Athenae Christianae, Lipsiae 1868, no. 104.
2. Καμπούρογλου, Δ., "Ιστορία των Αθηναίων", Αθήνα 1889, σσ. 52-55.
3. Επιτύμβιον Μιχαήλου Λύμπονα Αθηναίου, https://grammateion.gr/.../grammateion_8_2019_29-32_0.pdf