Θεοφάνης Πόπα-Ένας σύγχρονος ιεραπόστολος υπό το καθεστώς Χότζα

Ένα ενδιαφέρον ιστορικό ντοκουμέντο - για τη ζωή και τη δράση του θεολόγου - αρχαιολόγου Θεοφάνη Πόπα, ό όποιος έζησε υπό το καθεστώς του Έμβέρ Χότζα, αποτε­λείτο βιβλίο του εκπαιδευτικού Βασιλείου Κασκαντάμη: «Θεοφάνης Πόπα: "Ενας σύγχρονος ιερα­πόστολος», πού κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Ή "Ελαφος».
 Ό Θεοφάνης Πόπα έζησε τον ανεπανάληπτο σε σκληρότητα θρησκευτικό διωγμό πού υπέστη ή Όρθόδοξη Εκκλησία της Αλβανίας (1945-1991). 'Ηταν ό τελευταίος θεολόγος της Όρθόδοξης Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Αλβανίας προ του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Ό Πόπα ήταν αρχαιολόγος του Έμβέρ Χότζα και συνέβαλε στο να διασωθούν πολλοί βυζαντινοί ναοί της Αλβα­νίας μέχρι σήμερα. Με την ιδιότητα του αυτή αγωνίστηκε για τη διάσωση κάθε αντικειμένου πού είχε σχέση με τη θρησκευτική παράδοση της χώρας του, αν και υπήρχαν αντίθετες τάσεις.   Συγκέντρωσε τις εικόνες σε Μουσεία, εργάστηκε κρυφά ως ιεραπόστολος κοντά στο λαό του Θεού σε εποχές διωγμού. 
«Ο Θεοφάνης Πόπα διατή­ρησε μυστική την κρυπτοχριστιανική του ιδιότη­τα και δούλευε Ιεραποστολικά για να μη σβήσει ή  φλόγα της πίστεως σε πλήθος συνανθρώπων του με κίνδυνο της ζωής του. Ή πίστη του έδωσε αγωνιστικότητα, ή θρησκεία ιδανικά και όλα τα χρόνια έμεινε ανυποχώρητος», αναφέρει ό συγ­γραφέας κ. Κασκαντάμης οτή συνέντευξη πού μας παραχώρησε.

Ο Θεοφάνης Πόπα στην είσοδο ναού

  Ό Θ. Πόπα γεννήθηκε στις 3 Νοεμβρίου 1914 στο Έλβασάν από Όρθόδοξη οικογένεια. Με υποτροφία της Σερβικης Όρθοδόξου Εκκλησίας παρακολούθησε μαθήματα στην Ιε­ρατική Σχολή Κεττίγνης. Το 1937 έλαβε υποτροφία άπό τον Αρχιεπίσκοπο Βησσαρίωνα Τζουβάνη για να συνεχίσει τις σπουδές του στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Έκτοτε παρέμεινε στην Αθήνα κα'ι έζησε δλα τα γεγονότα των ιταλικών προκλήσεων κατά της Ελλάδος. Όταν ό χιτλερικός στρατός κατέλαβε την Ελλάδα, ό Πόπα επέστρεψε στην Κορυτσά, και διορίσθηκε καθηγητής. Από το 1945 έως το 1947 εργάστηκε στο Γραφείο Προσωπικού της Μητροπόλεως Τιράνων. Το 1948 εργάστηκε ως μεταφραστής στα Σερβοκροατικά στο Υπουργείο Οικονομικών. Στή συνέχεια δούλεψε στο Ινστιτούτο της Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Τιράνων. Το 1950 αναγνωρίζεται από τη διοίκηση της Εκκλησίας ό διορισμός του στο Ίνστιτούτο και του επιτρέπεται να εισέρχεται σε ναούς και μονές για επιστημονική εργασία. Απολύθηκε όμως και το 1951 διορίστηκε στο υπουργείο Βιοενέργειας.
 «Οι τακτικές απολύσεις και επαναδιορισμοί κρύβουν τακτική φυχρού πολέμου.Ο Θ. Πόπα είχε ψυχολογήσει την κρατούσα κατάσταση καιΜίμενε αγωνιζόμενος», σημειώνει ό κ. Κασκαντάμης.

Ο Θεοφάνης Πόπα ανέρχεται επικίνδυνη σκάλα για να ερευνήσει ασκητήριο

 Τό Φεβρουάριο του 1967 το κομμουνιστικό καθεστώς του Έμβέρ Χότζα ανακηρύσσει την Αλβανία ως την πρώτη άθεϊστική χώρα του κόσμου. Οί ιερείς φυλακίστηκαν, διώχθηκαν ή άποσχηματίοθηκαν. Ο ναοί μετατράπηκαν σε δημόσιους χώρους, σε κέντρα διασκέδασης, ακόμα και σέ σταύλους. Απαγορεύθηκαν όλες οι θρησκευτικού περιεχομένου εκδηλώσεις. Κειμήλια απαράμιλλης τέχνης και μέγιστης ιστορικής άξιας καταστράφηκαν. Οί χριστιανοί υποχρεώθηκαν μεταξύ άλλων- να παραδίδουν σε επιτροπές και σε στρατιωτικά στρατόπεδα τις εικόνες τους χωρίς νά υπάρχει σχέδιο αξιοποίησης τους.


  Ό Θ. Πόπα κατάφερε να διασώσει περισσότερες από 6.500 εικόνες μεταβυζαντινής εποχής, (οι όποιες φυλάχθηκαν στους Ιερούς ναούς Ζωοδόχου Πηγης και Αγίου Γεωργίου Κορυτσάς και σε τζαμιά και σε αποθήκες. 
   Υπό την πίεση της διεθνούς κοινής γνώμης, τό καθεστώς αποφάσισε τη δεκαετία του 1980 να δημιουργήσει Βυζαντινό Μουσείο και ανέθεσε στόν Θ. Πόπα την επίβλεψη.
   Ό Πόπα πρόσφερε μια ασυνήθιστη συμβολή γιά τήν προστασία του πολιτισμού μας καθώς και για τη συλλογή και τη διατήρηση των εικό­νων, αυτής της σπάνιας περιουσίας, ή οποία μαρτυρεί για το Χριστιανισμό, την πίστη και την ευλάβεια του λάου.Το πολυσχιδές επιστημονικό του έργο ανα­γνωρίσθηκε από τους Ευρωπαίους συναδέλ­φους του. 
   Ό Θ. Πόπα όμως διώχθηκε όσο λίγοι από το καθεστώς του Ε. Χότζα και στις 31 Δε­κεμβρίου του 1985 έκοιμήθη.Ό Θεοφάνης Πόπα έζησε και δούλεψε σε όλη τη ζωή του για τον Θεό σε μία δύσκολη περίοδο. 
   Πολλοί του έλεγαν ότι μοχθούσε αδίκως. Οι άνθρωποι πού τον αγαπούσαν, του έλεγαν ότι από αυτή την προσπάθεια δεν κέρδιζε τίποτα.Του έλεγαν αυτό, διότι δεν καταλάβαιναν ότι το να «χάσεις» «εν Χριστώ» είναι το μεγαλύτερο κέρδος -και μάλιστα το μοναδικό. Τίποτα δεν χά­νεται από τον Θεό. Γι αυτό και ό Θεοφάνης όχι μόνο δεν έχασε και δεν μόχθησε αδίκως, αλλά κέρδισε πολύ. Κέρδισε τον Θεό. Με πολύ κόπο, αγώνες και προσευχές, εκείνος έμεινε σε όλη τη ζωή του κοντά στον Θεό, βοηθώντας και τους άλλους δια της μαρτυρίας κάι του έργου του. 
Ενα μέρος από τις εικόνες πού διέσωσε ό Θ. Πόπα παρουσιάστηκε στην έκθεση πού οργά­νωσε πρόσφατα το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτι­σμού Θεσσαλονίκης «Όρθόδοξες Εικόνες από την Αλβανία».