Όταν η μεσαιωνική Κέρκυρα υποδεχόταν το λείψανο τ’ Αγίου Νικολάου («της Πέτρας»)

Γράφει ο Ηλίας Αλεξόπουλος

ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ, άνοιξη. Απρίλης. Κατά μία παλαιότερη, διαδεδομένη εκδοχή, του 1085 (Αγιούς, σελ. 442) ή του 1087. Επί Αυτοκρατορίας, Αλεξίου Α’ Κομνηνού και Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, Νικολάου Γ’ του Γραμματικού. Κατά μια δεύτερη, αργότερα: επί Αλεξίου Β’ Κομνηνού (1181-1183). Όπως και να ‘χει, μιλάμε για μια περίοδο θερμή…

ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ μεταξύ των Εκκλησιών, βαστάει ήδη απ’ το 1054. Το μεγαλύτερο τμήμα της Μικρασίας, μετά την ήττα του Ρωμανού Δ’ στο Μαντζικέρτ (Αρμενία, 1071), έχει περάσει στα χέρια των Σελτζούκων. Μαζί, και η Ιερουσαλήμ (1076). Η επιχείρηση εξισλαμισμού των άλλοτε χριστιανικών εδαφών, εξελίσσεται ραγδαία. Μαζί, κι εκεί. Στην ένδοξη Λυκία. Στο νοτιοδυτικό άκρο του χάρτη της μικρασιατικής χερσονήσου. Και τη μικρή πόλη των Μύρων. Με θησαυρό πανάκριβο, επτά αιώνων, «τα μυροβολούντα λείψανα» του άλλοτε Επισκόπου τους κι Αγίου Νικολάου. Στη βασιλική, που είχαν κτίσει προς τιμήν του.

ΣΥΓΧΥΣΗ. Και φόβος. Και μέσα σε τούτη την κατάσταση, έμποροι και ναυτικοί από το Μπάρι (υπό την κυριαρχία, πια, των Νορμανδών), που βρίσκονται στην περιοχή για προμήθεια σιταριού, αποσπούν από τους Ορθοδόξους Μοναχούς τα άγια λείψανα. Κατά μία εκδοχή, με τη συναίνεσή τους. Προς διάσωση. Κατά μια δεύτερη, δίχως. Κατά μια τρίτη, μέσω «σκηνοθετημένης κλοπής για την αποφυγή πανικού, λόγω του τουρκικού κινδύνου» (πατήστε ΕΔΩ)˙ ουδείς γνωρίζει με ασφάλεια το ακριβές «μερίδιο» των κινήτρων (θρησκευτικά, οικονομικά, πολιτικά).

ΗΤΑΝ, λέει, τρία τα πλοία που ξεκίνησαν πίσω, για το Μπάρι. Με σειρά ενδιάμεσων σταθμών, γι’ ανεφοδιασμό. Μικρασία, Αιγαίο, Πελοπόννησος, Ιόνιο… Ζάκυνθος, Κεφαλονιά, έξω απ’ τη Λευκάδα. Και μετά…

ΠΕΝΤΕ / έξι αιώνες έπειτα, στα 1672, ο Μάρμορας θα κατέγραφε, πρώτη φορά, με ιστορικό περίβλημα ό,τι ως τότε επέμενε να διατηρείται ακμαίο μονάχα εντός των κήπων της προφορικής παράδοσης (σελ. 198): «… έφθασε στις ακτές της Κέρκυρας πλοίο, που μετέφερε το σώμα του Αγίου Νικολάου, Επισκόπου των Μύρων της Λυκίας… με προορισμό του Μπάρι…» Με ειδική μνεία στην υποδοχή του ιερού λειψάνου από κλήρο και λαό: «Ο Αρχιεπίσκοπος Γεώργιος και ο Κλήρος, έσπευσαν να προσκυνήσουν τα ιερά λείψανα, με τέτοια αφοσίωση, που πολλοί παρέλειψαν ακόμη και να φάνε…».

Σε ανάμνηση και δόξα του γεγονότος, το 1719 συντέθηκε και τυπώθηκε στη Βενετία, σχετική Ακολουθία (η αρχαιότερη γνωστή, με σειρά ανατυπώσεων) από τον ιερέα Βίκτορα Κλαπατζαρά.

Ο ΜΑΡΜΟΡΑΣ δεν αναφέρει ακριβή χρονολογία. Τη δίδει απλά, μετά τη επίθεση των Νορμανδών του Ροβέρτου Γυισκάρδου στο νησί (1081-‘82). Το γεγονός, ωστόσο, πως ο Παπαγεωργίου (σελ. 20) αναφέρει Μητροπολίτη Κέρκυρας για την περίοδο 1084 – 1100 ή 1107 τον Νικόλαο, παρέχοντας την πρώτη γνωστή περίπτωση Μητροπολίτη Γεωργίου (Χωνιάτης) μόνο στα μέσα του 12ου αι. («αλλ’ άγνωστον κατά ποια έτη ακριβώς»), φαίνεται να «δένει» με την χρονική τοποθέτηση του γεγονότος, όχι τον 11ο, αλλά τον 12ο αι. (ο Σουρτζίνος, σελ. 212, μιλάει ευθέως επί Γεωργίου Χωνιάτη).
Πηγή: dikonima.gr

ΑΥΤΟ που, κατά παράδοση, παγιώθηκε γρήγορα, ως εορτάζουσα ημέρα, ήταν η ημερομηνία: 20ή Μαϊου – δίχως ν’ αποκλείεται σύνδεση με τους, την ίδια ημέρα, εορτασμούς για την παράδοση του νησιού στους Ενετούς (1386).

ΟΣΟΝ ΑΦΟΡΑ στο σημείο άφιξης, η παράδοση υπήρξε πολύ συγκεκριμένη: το λιμάνι τ’ Άη Νικόλα. Στα «λουτρά» (Φαληράκι) – δημοσίευμα της εφημ. «Ενημέρωση» που εντοπίστηκε στο διαδίκτυο, δίχως υπογραφή, σημειώνει πως τα πλοία, «πιθανότατα αγκυροβόλησαν διαδοχικά σε τρία σημεία: στο Καρδάκι για ύδρευση (σ.σ. τεκμήριο τα υπολείμματα παλαιού ναού του Αγ. Νικολάου στο δυσπρόσιτο πια σπήλαιο του Καρδακίου), στη βορειοανατολική ακτή της πόλης (σ.σ. Λουτρά) και κάπου στην περιοχή της Κουλούρας (σ.σ. όπου επίσης εκκλησία του Αγ. Νικολάου, στην είσοδο τ’ αρχοντικού “των Κουαρτάνων”)». Με τη σημείωση, πως «έναπόθεσαν το ιερό λείψανο στη στεριά, για τριήμερο προσκύνημα» (Αγιούς, σελ. 442). Συγκεκριμένα, πάνω σε πλάκα. Ή πέτρα. Εξ ου κι όταν αργότερα οι Κερκυραίοι, έχτισαν στο συγκεκριμένο σημείο εκκλησία – αφιέρωμα στον Άγιο, η λαϊκή σοφία τη διέσωσε ως εξής: «ο Άγιος Νικόλαος της Πέτρας» ή «της Πλάκας» (Σουρτζίνος, σελ. 213). Το «των Λουτρών» θα κόπιαζε πολύ αργότερα˙ αρχές 19ου αι., όταν κατασκευάστηκαν στα πέριξ τα πρώτα δημόσια Λουτρά, που γνώρισε ποτέ ο τόπος.

Ο ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ (σελ. 206), αφού δίδει ακόμη μια παλαιά ονομασία του ναού («“του Κατσίνα”, από του πρώτου κτήτορος αυτού»), μιλά για «εκ των παλαιοτέρων ναών της πόλεως, οικοδομηθείς κατά την εν αυτώ σωζομένην επιγραφήν τω αφοθ’, ήτοι 1579». Φαίνεται, ωστόσο, να προϋπήρχε, παλαιότερος ναός, κρίνοντας, τόσο απ’ την προϋπαρξη της γειτονικής πύλης του Αγ. Νικολάου, ιδίως, δε, απ’ τη σημείωση της Καμονάχου (σελ. 7) για εκκλησιά που καταστράφηκε κατά την οθωμανική πολιορκία του 1537 «και που ονομαζόταν “Άγιος Νικόλαος εις το Παραθαλάσσιον”», ιδιοκτησίας του βαρώνου Μιχαήλ Τρών – όπως και η ευρύτερη περιοχή.

ΟΠΩΣ ΠΡΟΣΘΕΤΕΙ, μετά το 1543 κι έως τις αρχές του 19ου αι., η γη πέρασε στην ιδιοκτησία της οικογένειας Σαχλίκη, η οποία, «ανήγειρε και πάλι την εκκλησία του Αγίου Νικολάου», η οποία διέθετε καλή κτηματική περιουσία στην εξοχή. Να αφορά ετούτη η οικοδόμηση την επιγραφή περί 1579; Συνυπολογίζοντας και τη σημείωση Σουρτζίνου (σελ. 213) για νέα, ενδιάμεσα, ολοσχερή καταστροφή της στην πολιορκία του 1571, το πλέον πιθανό…

Κατά συνήθη γραφή, η ύπαρξη του σημερινού ναού του Αγ. Νικολάου Λουτρών (δημοτικής, πλέον, δικαιοδοσίας) ουσιαστικά οφείλεται στην κρητικής καταγωγής οικογένεια Παστού, που ανέλαβε τα έξοδα ανέγερσής του.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΚΑΙ ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Αndrea Marmora, «Della historia di Corfu…», α’ έκδ. Βενετία, 1672 (libr. Quat.).

• Αγνώστου, «Οι Άγιοι Νικόλαοι της 20ής Μαϊου στα Ιόνια Νησιά», εφημ. «Ενημέρωση», φ. 6/12/2009.

• Μαρία Καμονάχου, «Τα λουτρά του Αγίου Νικολάου», Κέρκυρα, 2008.

• Αντώνιος Αγιούς, «Οδοιπορικό στην παλιά Κέρκυρα», β’ έκδ., Κέρκυρα, 2009.

• Γεώργιος Σουρτζίνος, «Τοπωνύμια, Γλωσσικές μαρτυρίες στην ιστορική διαδρομή της Κέρκυρας», β’ έκδ., Ιστορική – Λαογραφική Ετ. Κέρκυρας, 2008.

• Ιστοσελίδες: nautilia.gr, diakonima.gr, choratouaxoritou.gr, orthodoxianewsagency.gr.

.https://corfustories.com/.../otan-i-mesaioniki-kerkyra.../