Ο τραγικός θάνατος των παπάδων του Αιβαλιού(Ηλίας Βενέζης)

«6 Σεπτ.1922. Τα πρώτα τμήματα του τουρκικού στρατού ήλθαν από τη Σμύρνη για να καταλάβουν το Αίβαλή. ...Το ίδιο βράδυ κηρύχτηκε ό στρατιωτι­κός νόμος.

 

Ύστερα βγήκε ή φοβερή δια­ταγή: «Να παρουσιασθούν όλοι οι άνδρες από 18-45 χρονών». Τους μάζε­ψαν, τους δέσαν, τους μεταφέρανε έξω από την πόλη καί τους σκότωσαν στα μεταλλεία του Φρένελι καί στις χαράδρες...Από αυτή την ομαδική στρατολογία καί σφαγή είχαν εξαιρέσει τα σινάφια: τους επαγγελματίες, τους φουρναραίους, τους χτίστες, τους μαραγκούς. Αυτούς τους πήγαν σ'ένα λόφο λεγόμενο «Μπογιά" καί τους σκότωσαν με τσεκού­ρια. Ένας μόνο γλύτωσε καί είπε το τι έγινε. 

Τέλος πιάσαν τον Δεσπότη καί τους παπάδες... Ήμουν με την προτε­λευταία αποστολή σκλάβων πού οι Τούρκοι όδηγούσανε στο εσωτερικό της Ανατολής.Γυμνοί,πεινασμένοι,διψα­σμένοι,καταματωμένοι,είχαμε φθάσει στην Πέργαμο. Μας ρίξαν σε μιαν απο­θήκη.Την άλλη μέρα άνοιξε ή πόρτα καί μπήκε ένα νέο κοπάδι σκλάβων.
Ήταν οι παπάδες του Άιβαλιού:άλλοσούσουμοι,καταματωμένοι,με ξε­σκισμένα ράσα, πεινασμένοι, ξυπόλυτοι, άγριοι άπ' τη μαρτυρική πορεία.

Ό Κυδω­νιών Γρηγόριος,αν καί είχε ξεκινήσει μα­ζί τους, δεν έφτασε στην Πέργαμο. Έξω άπ' το Άϊβαλή,οί Τούρκοι τον ξεχωρίσανε μαζί με μερικούς άλλουςκαί τον παραδώσανε σ'ένα απόσπασμα εκτελεστι­κό πού είχε, εκτός άπ' τα όπλα, καί φτυά­ρια. Οί άλλοι παπάδες συνεχίσανε το δρόμο.
Σάν πέρασε λίγη ώρα, άκούσανε πίσω τους ντουφεκιές.Το απόσπασμα ενώθηκε μαζί τους αργότερα. Ένας Τούρκος του αποσπάσματος είπε: "Τον Δεσπότη τον θάψαμε ζωντανό.Οί ντου­φεκιές ήταν για τους άλλους".

Άπ' την Πέργαμο συνεχίσαμε τη μαρτυρική πο­ρεία προς το εσωτερικό της Ανατολής.Έξω άπ' την Πέργαμο σκότωσαν τον γερο-παπά της ενορίας μας,πού δεν μπο­ρούσε να βάδιση.Τον παραδώσανε στον όχλο - στους πολίτες καί στα παιδιά - πού παρακολουθούσαν τη θλιβερή θεωρία. Κι ό όχλος τον σκότωσε μπρος στα μάτια μας με λιθοβολισμό.Φτάσαμε στο Κιρκαγάτς. Εκεί,τη νύχτα, οί Τούρκοι ξεχώρι­σαν τους παπάδες καί τους πήραν δεμέ­νους να τους πάνε στο 'Αξάρι. Μάθαμε αργότερα πώς τους σκότωσαν όλους στο δρόμο.Από τους 3.000 άνδρες πού πιάσανε οί Τούρκοι στο 'Αϊβαλή, σώθηκαμε καί φτάσαμε, ύστερα από δεινά πολ­λά, στην Ελλάδα είκοσι τρεις ψυχές (αριθμός 23).

Ένα πλήθος χάθηκε άπ' το μαχαίρι του Τούρκου στίς χαράδρες του Σίπιλου της Μαγνησίας.Εγώ ό ίδιος δούλεψα μήνες αργότερα, ως σκλάβος των Τούρ­κων, σε τούτη την αγγαρεία για να μετα­φέρουμε τα κόκκαλα των σφαγμένων καί να τα κρύψουμε στο βάθος χαράδρας,επειδή τα νερά τα είχαν κατεβάσει προς τη σιδηροδρομική γραμμή. Υπήρχαν, μες στους σκελετούς, πολλά παιδιά καί γυ­ναίκες: δεμένα χέρι - χέρι, με σύρμα. Το θέαμα πλάι στη σιδηροδρομική γραμμή
ήταν άκομψο. Καί επρόκειτο να έρθη μια διεθνής επιτροπή υπό τον Ισπανό στρα­τηγό Ντελάρα, για να δη πώς διαβιούμε στα Εργατικά Τάγματα. Δεν έπρεπε να δη την εικόνα καί να σχηματίσει κακή ιδέα
για τους Τούρκους».

Από το βιβλίο του ακαδημαικού Ηλία Βενέζη- «Μικρασία, Χαίρε» (έκδ. Εστίας)