Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΕΚΚΟΣΜΙΚΕΥΣΕΩΣ

Εἰσήγηση τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Κερκύρας, Παξῶν καί Διαποντίων Νήσων

κ. Νεκταρίου στό ΙΕ Ἱερατικό Συνέδριο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως

Ἀγαπητοί μου πατέρες καί ἀδελφοί,

«Ἡμεῖς οἱ ἁμαρτωλοί καί ἀνάξιοι δοῦλοι σου, οἱ καταξιωθέντες λειτουργεῖν τῷ ἁγίῳ σου θυσιαστηρίῳ, οὐ διά τάς δικαιοσύνας ἡμῶν, οὐ γάρ ἐποιήσαμέν τι ἀγαθόν ἐπί τῆς γῆς, ἀλλά διά τά ἐλέη σου καί τούς οἰκτιρμούς σου, οὕς ἐξέχεας πλουσίως ἐφ’ ἡμᾶς, θαρροῦντες προσεγγίζομεν τῷ ἁγίῳ σου θυσιαστηρίῳ» (ἀπό τήν εὐχή τῆς ἀναφορᾶς τῆς θείας λειτουργίας τοῦ Μεγάλου Βασιλείου). Ὁ λόγος αὐτός τοῦ μεγάλου Πατρός τῆς Ἐκκλησίας μας ἀποτυπώνει τήν κλήση μας ἀπό τόν Θεό καί τίς προϋποθέσεις τῆς ὑλοποιήσεώς της. Κληθήκαμε καί ἀξιωθήκαμε, παρότι ἁμαρτωλοί καί ἀνάξιοι, νά λειτουργοῦμε ὄχι στό θυσιαστήριο, ἀλλά τό θυσιαστήριο. Δέν εἶναι τόπος ἡ λειτουργία, ἀλλά τρόπος. Κληθήκαμε, ἁμαρτωλοί ὄντες. Στερούμαστε δηλαδή τῆς πνευματικῆς καί σωματικῆς καθαρότητος, καθότι «συνδεδεμένοι ταῖς σαρκικαῖς ἐπιθυμίαις καί ἡδοναῖς», γιά νά δικαιούμεθα νά εἴμεθα λειτουργοί τοῦ θυσιαστηρίου. Ποιός ἀπό ἐμᾶς μπορεῖ νά καυχηθεῖ ὅτι ἀξίζει νά ἵσταται ένώπιον τοῦ Θεοῦ καί νά μπορεῖ νά Τόν ἀτενίζει πρόσωπο πρός πρόσωπο καί μάλιστα νά προσφέρει τόν Ἴδιο στούς ἀνθρώπους; Ποιός ἀπό ἐμᾶς δέν πρέπει νά φρίττει καί νά τρέμει μπροστά στόν Ὑψηλό Θεό; Ποιός ἀπό ἐμᾶς μπορεῖ νά ἰσχυριστεῖ ὅτι ἡ κλήση του εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς δικαιοσύνης μας, δηλαδή ὅτι δικαιούμαστε ἐπειδή ἔχουμε καλά ἔργα, ἐπειδή ἡ πίστη μας εἶναι ἄψογος, ἐπειδή ὡς ἄνθρωποι εἴμαστε σέ θέση νά τηρήσουμε τά ὅσα ζητᾶ ὁ Θεός ἀπό ἐμᾶς, νά λάβουμε ὡς ἀνταμοιβή τό δικαίωμα τῆς λειτουργίας; «Οὐ γάρ ἐποιήσαμέν τι ἀγαθόν ἐπί τῆς γῆς». Κάθε ἔργο μας εἶναι ἀνάξιο λόγου. Ἄν τό ἐξετάσουμε, πάντοτε θά βλέπουμε ἕνα ἴχνος ματαιοδοξίας, αὐταρέσκειας, πλεονεξίας, ἄγνοιας τοῦ βαθύτερου νοήματος σ’ αὐτό. Ὁ τέλειος Θεός ὅμως δέχεται ἐμᾶς τούς ἀτελεῖς. Μᾶς ἐλεεῖ καί μᾶς εὐσπλαχνίζεται καί μάλιστα πλουσιοπάροχα. Δέν μᾶς ἀπορρίπτει, ἀλλά μᾶς ἀγαπᾶ τόσο, ὥστε νά μᾶς ἀναθέτει ἔργο οὐράνιο ἐπί τῆς γῆς. Νά μᾶς προκρίνει ἀντί τῶν ἁγίων ἀγγέλων. Καί νά μᾶς καλεῖ, μέ θάρρος, τό ὁποῖο πηγάζει ἐκ τῆς ἀγάπης Του, νά προσεγγίζουμε τό ἅγιο θυσιαστήριο.

Καταθέτω αὐτές τίς μικρές ἑρμηνευτικές προεκτάσεις στόν πνευματικό λόγο τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρός ἡμῶν Βασιλείου τοῦ Μεγάλου, γιά νά ὑπενθυμίσω πρῶτα στόν ἑαυτό μου, ἀλλά καί σέ σᾶς, τούς ἄμεσους συνεργάτες καί συνοδοιπόρους μου, τό χρέος μας νά αἰσθανόμαστε ἀενάως εὐγνώμονες ἔναντι τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ γιά ὅ,τι μᾶς ἐδόθη. Γιά νά ἐνθυμούμεθα, καθώς ἔχουμε συναχθεῖ ἐπί τό ἀυτό, ὅτι ἡ Ἐκκλησία ἐν τῇ εὐχαριστίᾳ συγκροτεῖται καί ὑπάρχει ὡς σῶμα Χριστοῦ. Ὅτι ἡ λειτουργική ζωή εἶναι τό Α καί τό Ω τῆς ἐκφράσεως τῆς ἀγάπης μας πρός τόν Θεό, διότι σ’ αὐτήν συγκεφαλαιοῦται τό μυστήριο τῆς Θείας Οἰκονομίας, ἀναγνωρίζουμε ποιός εἶναι ὁ σκοπός τῆς ὑπάρξεώς μας, προσφέρουμε τόν κόσμο ὅλο καί ἀπολαμβάνουμε ὄχι ἁπλῶς τό ἀντίδωρο μιᾶς πρακτικῆς ἤ θεωρητικῆς ἀγάπης, ἀλλά τόν Ἴδιο τόν Θεάνθρωπο Κύριο, τό Σῶμα καί τό Αἷμα Του «εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν καί ζωήν αἰώνιον». Καί τήν ἴδια στιγμή βιώνουμε «τήν ἑνότητα τῆς πίστεως καί τήν κοινωνίαν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος» ὅλοι μαζί, γιά νά κατανοήσουμε τί σημαίνει «ἑαυτούς καί ἀλλήλους καί πᾶσαν τήν ζωήν ἡμῶν Χριστῷ τῷ Θεῷ παραθώμεθα». Διότι αὐτό εἶναι πού ἐλλείπει ἀπό τούς καιρούς μας. Τό «ὁμοῦ». Τό «μαζί». Ἡ ἐπιλογή νά προσφέρουμε τά πάντα τοῦ ἑαυτοῦ μας, ἀλλά καί «ἀλλήλους», ὁ ἕνας τόν ἄλλον ἐν ἀγάπῃ στόν Χριστό, ὡς ἀντίδοτο στόν ἀτομοκεντρισμό τοῦ καιροῦ μας. Στό ἄηθες ἦθος τοῦ ἐγωισμοῦ, ὁ ὁποῖος δέν ἐπιτρέπει στήν ἀγάπη νά γίνει κένωσις, ἔξοδος, μοίρασμα ζωῆς.

Ζοῦμε στούς καιρούς τῆς ἐκκοσμικεύσεως. Αὐτοί οἱ καιροί μᾶς ἔχουν ἐπηρεάσει. Διαβλέπουμε τά σημεῖα τους στήν κυριαρχία τῆς εἰκόνος, στήν χυδαιότητα τῶν ἠθῶν, στήν μετάλλαξη τῶν ἀξιῶν, στήν κρίση τῆς οἰκογένειας, στήν ἀλαζονεία τῆς τεχνολογίας, στήν αἴσθηση ὅτι δέν χρειαζόμαστε τόν Θεό. Διαβλέπουμε τά νέα δόγματα: «ἡ ἐπιστήμη ὡς θεότητα», «ἡ φιληδονία ὡς ὁδός εὐτυχίας», «ἡ ταχύτητα ὡς ἀπόδειξη δυνάμεως», «ὁ ἑαυτός μας ὡς τό κέντρο καί τό μέτρο τῶν πάντων», ἡ κενότητα τῶν λόγων, συνδυασμένη μέ τό πνεῦμα τῆς ἐπιδείξεως. Καί ὄχι μόνο. Ἡ αἴσθηση ὅτι δέν ὑπάρχει μεταθανάτια ζωή, ἀλλά τά πάντα σταματοῦν στήν πέτρα τοῦ μνήματος, ὁ περιορισμός τῆς θρησκευτικότητος στήν σφαῖρα τῆς ἰδιωτικῆς ζωῆς, ἡ ἀπαίτηση ἡ Ἐκκλησία νά ἀντιμετωπίζει τίς κοινωνικές καί βιοτικές ἀνάγκες, άλλά νά μήν ἔχει λόγο γιά τόν κόσμο καί τίς συμπεριφορές τῶν ἀνθρώπων, νά ἀποδεχτεῖ καινούς καί ταυτόχρονα κενούς νεωτερισμούς, ὅπως ὁ λεγόμενος «γάμος» τῶν ὁμοφυλοφίλων, «ἡ τεκνοθεσία» ἀπό αὐτούς, «οἱ ἔμφυλες ταυτότητες», ἡ ἀποκαθήλωση τῶν θρησκευτικῶν συμβόλων ἀπό τούς δημόσιους χώρους, ὁ συνταγματικός διαχωρισμός Κράτους καί Ἐκκλησίας, ὅλα αὐτά εἶναι στοιχεῖα τῆς ἐκκοσμικευμένης ἀντιλήψεως, ἡ ὁποία θέτει οὐσιαστικά τήν Ἐκκλησία ἐν διωγμῷ.

Πέρα ἀπό τήν σύνολη χριστιανική μας μαρτυρία, ἀντίβαρο σ’ αὐτό τό πνεῦμα τῆς ἐκκοσμικεύσεως δέν μπορεῖ παρά νά εἶναι ἡ λειτουργική μας ζωή. Ἀπό αὐτήν ξεκινᾶ ἡ ἀντίσταση στό ψευδές τό ὁποῖο παρουσιάζεται ὡς ἀληθινό. Στό ἐφήμερο τό ὁποῖο παρουσιάζεται ὡς αἰώνιο. Στό ἀτομικό τό ὁποῖο παρουσιάζεται ὡς τό σημαντικό. Στήν ἀπόρριψη τῆς συλλογικότητος ἡ ὁποία παρουσιάζεται ὡς μή ἀναγκαία.

Διότι στήν λειτουργική μας ζωή βιώνουμε τόν Χριστό ὡς Ὁδό, Ἀλήθεια καί Ζωή. Τόν Χριστό ὡς τόν Ἀναστάντα Θεάνθρωπο, ὁ Ὁποῖος μᾶς δίδει τήν ἀπάντηση στό τί κρατᾶ γιά πάντα. Στό ὅτι ὁ ἄνθρωπος ὑπάρχει γιά νά κοινωνεῖ τόν Χριστό ὁμοῦ μετά τοῦ συνανθρώπου του. Ὅτι δέν νοεῖται ἀνθρωπιά καί ἀλληλεγγύη ἐάν δέν μᾶς ἑνώνει ἡ μετοχή στόν «ἕνα ἄρτο καί στό ποτήριο» (εὐχή τῆς Ἁναφορᾶς τῆς Θείας Λειτουργίας τοῦ Μεγάλου Βασιλείου), διότι ὁ σταυρικός χαρακτήρας τῆς ἀγάπης δέν ἔχει ἰσχύ ἐάν δέν συναντᾶ Θεό καί πλησίον ταυτόχρονα. Ὅτι τελικά ἡ πίστη δέν εἶναι στοιχεῖο ἰδιωτικό, ἀλλά τοῦ δημοσίου βίου μας, διότι δημόσια καί ἀνοιχτά λατρεύουμε καί ὁμολογοῦμε «Ἕναν Θεό, Πατέρα Παντοκράτορα», «ἕναν Ἅγιον, ἕναν Κύριον Ἰησοῦν Χριστόν», «ἑνός Πνεύματος Ἁγίου Κοινωνίαν». Ἑπομένως στήν Ἐκκλησία παίρνουμε δύναμη καί ἀνατροφοδοτοῦμε τό ἦθος μας ὥστε νά μπορέσουμε νά παλέψουμε γιά τήν σωτηρία τόσο τήν δική μας, ὅσο καί τοῦ κόσμου.

Μεγάλο τό χρέος μας στούς καιρούς μας. Καί γι’ αὐτό ἡ λειτουργική ζωή ἡμῶν τῶν κληρικῶν χρειάζεται κάποιες προϋποθέσεις.

Πρώτη εἶναι ἡ ἀπόφασή μας νά εἶναι ἡ λειτουργία ἡ ζωή μας. Δέν νοεῖται ἱερέας πού νά μήν προσδοκᾶ τήν τέλεση τῆς Θείας Εὐχαριστίας. Δέν νοεῖται ἱερέας πού νά μήν ἐπιδιώκει συχνά νά λειτουργεῖ. Δέν νοεῖται ἱερέας πού νά μήν συγκεντρώνει νοῦ καί καρδιά στό τελεσιουργούμενο μυστήριο. Πού νά μήν προετοιμάζεται πνευματικά, διά τῆς εὐχαριστιακῆς νηστείας, διά τοῦ μυστηρίου τῆς προσωπικῆς μετανοίας, διά τοῦ κανόνος τῆς προσευχῆς, διά τῆς συγχωρήσεως οἱουδήποτε τόν ἔχει κουράσει, διά τῆς ἀγάπης πού καθιστᾶ τόν πλατυσμό τῆς καρδιᾶς στάση ζωῆς. Δέν νοεῖται ἱερέας πού νά μήν τελεῖ τόν ἑσπερινό ἀπό βραδύς πρίν λειτουργήσει. Πού δέν ἐγκρατεύεται. Πού δέν μελετᾶ, ἔστω καί γιά λίγο τό Εὐαγγέλιο τῆς Θείας Λειτουργίας. Πού δέν ἐντρυφᾶ στόν λόγο τοῦ κηρύγματος, γιά νά κατανοήσει ἡ λειτουργική ἡμέρα ποῦ εἶναι ἀφιερωμένη.

Δεύτερη προϋπόεθεση εἶναι ἡ προετοιμασία τοῦ ναοῦ μας. Ἰδιαιτέρως τοῦ ἁγίου βήματος. Ἡ καθαριότητα, ἡ τάξη καί ἡ εὐπρέπεια. Ὁ νοικοκυρεμένος ναός δείχνει νοικοκυρεμένη καρδιά καί ψυχή. Ἡ τάξη στήν ἐκκλησία δείχνει καί τήν τάξη τῆς καρδιᾶς μας. Ἡ δίψα γιά μετοχή στην θεία λατρεία συνδέεται μέ τήν δίψα ὁ χῶρος τοῦ Θεοῦ νά εἶναι ὅπως ταιριάζει στόν Θεό. Τά ἄμφιά μας νά εἶναι καθαρά καί σιδερωμένα. Τό ἅγιο ποτήριο, ἡ λαβίδα, τό ζέον, τό μᾶκτρο νά λάμπουν. Ὅπως ὅταν φιλοξενοῦμε στό σπίτι μας κάποιον ἄνθρωπο ἑτοιμάζουμε τό καλύτερο φαγητό καί στρώνουμε τό τραπέζι μέ τά πιό καθαρά καί ὡραῖα πιᾶτα καί σερβίτσια, ἔτι περισσότερο πρέπει νά εἶναι ὅλα ἕτοιμα στόν ναό μας.

Τρίτη προϋπόθεση εἶναι ἡ συμμετοχή τῶν πιστῶν τῆς ἐνορίας μας. Ἡ θεία λειτουργία εἶναι ἔργον τοῦ λαοῦ. Αὐτό σημαίνει ὅτι ὁ πιστός προσφέρει τό πρόσφορο, τό νάμα, τό λάδι, τό νερό, τό κερί, τό λιβάνι, τό κάρβουνο, τά ὀνόματα, ὅ,τι δύναται, γιά νά λάβει ὡς ἀντίδωρο τόν Θεάνθρωπο Χριστό. Δέν λειτουργοῦμε γιά τόν ἑαυτό μας, ἀλλά γιά τόν λαό μας. Ὁφείλουμε λοιπόν νά καλλιεργοῦμε τό ἦθος τῆς συλλογικότητος στό ποίμνιό μας. Νά μᾶς βλέπουν νά ἑτοιμαζόμαστε καί νά τούς παροτρύνουμε νά μᾶς συνοδεύουν στήν χαρά τῆς φανερώσεως τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ ἐν τῷ κόσμῳ. Καί νά τούς καθοδηγοῦμε ὥστε νά μεταλαμβάνουν συχνά τῶν ἀχράντων μυστηρίων. Ὄχι ἅπαξ τοῦ ἑνιαυτοῦ, ἀλλά συχνά, ὥστε νά κατανοοῦν ὅτι ἡ λειτουργική ζωή εἶναι μετοχή καί ὄχι θέαμα ἤ ἀκρόαμα.

Ἀποφασίσαμε νά ἀφιερώσουμε τό φετινό ἱερατικό μας συνέδριο στήν λειτουργική ζωή καί διακονία, μέ ἀφορμή τήν Θεία Λειτουργία τοῦ ἐν ἁγίοις Πατρός ἡμῶν Βασιλείου τοῦ Μεγάλου. Διαπιστώνουμε καί ἀπό τίς λειτουργικές μας ἐπισκέψεις καί ἀπό συζητήσεις μέ τούς ἱεροκήρυκες καί τούς συνεργάτες μας, ἀλλά καί ἀκούγοντας κάποιους ἀπό ἐσᾶς νά λειτουργοῦν, ὅτι αὐτή ἡ θεία λειτουργία, ἐπειδή τελεῖται μόνο δέκα φορές τόν χρόνο, παρουσιάζει δυσκολίες, τόσο σέ ὅ,τι ἀφορᾶ στήν κατανόηση τῶν λεγομένων, ὅσο καί στήν ἐκφορά τοῦ λόγου, ἀλλά καί στό τυπικό τελέσεως της, ἰδίως γιά τούς ἱεροψάλτες. Ὅμως τά βιώματα τοῦ μεγάλου Πατρός τῆς Ἐκκλησίας καί ἡ θεολογία, ἰδίως τῆς εὐχῆς τῆς Ἀναφορᾶς, προϋποθέτουν κάποια μετοχή, κάποια ἑρμηνεία, κάποια συνείδηση τοῦ τί λέγεται καί τί τελεῖται. Καταλαβαίνοντας τίς δυσκολίες παρακαλέσαμε καί προσκαλέσαμε τόν κ. Νικόλαο Ξιώνη, καθηγητή τῆς Δογματικῆς στό τμῆμα Ποιμαντικῆς καί Κοινωνικῆς Θεολογίας τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, λίαν ἀγαπητό σέ μᾶς, καθότι τυγχάνει παιδιόθεν πνευματικό μας τέκνο, νά ἔρθει καί νά μᾶς μιλήσει, ἐπισημαίνοντας δογματικά μηνύματα καί ἀλήθειες, μέ σκοπό καί τήν ἐν Χριστῷ κατήχησή μας. Ζητήσαμε ἀκόμη ἀπό τόν Γενικό Ἀρχιερατικό μας Ἐπίτροπο π. Θεμιστοκλῆ Μουρτζανό, νά σχολιάσει καί αὐτός ὁρισμένα στοιχεῖα τόσο τελετουργικά, ὅσο καί ἱστορικά καί πρακτικά ὥστε καί ἐμεῖς καί ὁ λαός μας νά ὠφεληθοῦμε. Τούς εὐχαριστῶ καί τούς δύο ἐκ τῶν προτέρων ὁλοκαρδίως.

Θέλω ὅμως νά εὐχαριστήσω γιά τήν παρουσία σας καί ὅλους ἐσᾶς, πατέρες καί ἀδελφοί, πού εἶστε συνοδοιπόροι στόν ἀγῶνα γιά τόν ἁγιασμό καί τόν ἐπανευαγγελισμό τοῦ λαοῦ μας καί νά εὐχηθῶ καλή κι εὐλογημένη νά εἶναι ἡ νέα ἱεραποστολική χρονιά! Καλή ἐπιτυχία στίς ἐργασίες τοῦ συνεδρίου μας! Καλή φώτιση!

Κέρκυρα, 19 Σεπτεμβρίου 2017