Με μια τέτοια τραγική απογοήτευση έχουμε δει πολιτικά πρόσωπα της ελληνικής επικράτειας –αυτής της επικράτειας που ακόμα έχει το Σταυρό στο εθνικό της Σύμβολο- να αποχωρούν από ιεροπραξίες αγιασμών. Ο λόγος της αποχώρησης τεκμηριώνεται στο ότι ο τελών τον αγιασμό ιερέας ψάλλει κατά την κατάδυση του Τιμίου Σταυρού στο σχετικό τροπάριο «…νίκας τοῖς βασιλεῦσι, κατὰ βαρβάρων δωρούμενος,…», και όχι «…νίκας τοῖς εὐσεβέσι κατ‘ ἐναντίων δωρούμενος,…,».
Πολλές φορές έχουμε γίνει μάρτυρες τέτοιων αντιδράσεων σε πολλούς χώρους πολιτικούς. Υπέρμαχοι θιασώτες της Δημοκρατίας διαρρηγνύουν τα ιμάτια τους για την «προσβολή» του δημοκρατικού πολιτεύματος. Επειδή όμως η Δημοκρατία ριζώνεται στην Ιστορία αυτού του τόπου, ας δούμε ιστορικά και θεολογικά το όλο θέμα για να καταλάβουμε και την ουσία των εκκλησιαστικών πραγμάτων και την άλογη αντίδραση των ανιστόρητων πολιτικών πάσης φύσεως.
Α) Η πρώτη ακολουθία στις προσευχές των Ιερών Μονών είναι η Ακολουθία του Όρθρου. Με την είσοδο στον ναό και πριν την έναρξη της πρώτης αυτής ακολουθίας του νυχθημέρου, προηγείται μια σύντομη και μικρή ακολουθία που ονομάζεται «Βασιλική Ακολουθία». Τι είναι αυτή η Βασιλική Ακολουθία; Είναι μια μικρή προσευχητική δέηση υπέρ των Βασιλέων. Ο λόγος που δημιουργήθηκε αυτή η ακολουθία σχετίζεται με το ιστορικό γεγονός, ότι τα πλείστα των Ιερών Μονών ήταν και είναι μέχρι σήμερα κτισμένα με αυτοκρατορικές-βασιλικές χορηγίες. Οι χορηγίες αυτές σχετίζονται, είτε με την παραχώρηση του τόπου είτε με την πλήρη ή μερική οικονομική υποστήριξη για την ανέγερση των κτισμάτων της κάθε Μονής. Οι μοναχοί λοιπόν εισερχόμενοι στον ναό, απευθύνουν μια δέηση για αυτόν που τους χάρισε το σπίτι τους-Μονή, τον τόπο τους και τα κτίρια τους. Πρόκειται δηλαδή, για μια πρακτική ευγενούς προσευχητικής ευχαριστίας για τον επίγειο Βασιλέα που τους χάρισε τα υπάρχοντά τους, δυνάμει των οποίων μπορούν να δοξάζουν τον Ουράνιο Βασιλέα, έχοντας διασφαλίσει τα απαραίτητα της βιωτής τους. Πρακτικά, για να μην φλυαρούμε, πράττουν αυτό που όμορφα λέει ο δημοκρατικός μας, ο έχων γνήσιο δημοκρατικό φρόνημα, λαός μας: Λένε στον Χριστό μια προσευχή για αυτόν που τους χάρισε ένα κεραμίδι για να βάλουν το κεφάλι τους από κάτω όταν βρέχει! Απλά λόγια και ξεκάθαρα! Αυτή είναι η Βασιλική Ακολουθία.
Στην Βασιλική Ακολουθία οι ψαλμοί και οι ύμνοι σχετίζονται εκ των πραγμάτων
προς τον επίγειο Βασιλέα-Αυτοκράτορα. Τούτο είναι λογικό. Η θεματολογία μιας προσευχής περιστρέφεται επί του συγκεκριμένου σκοπού για τον οποίον διατυπώνεται.
Ένα από τα τροπάρια της ακολουθίας αυτής είναι και το γνωστό «Σῶσον, Κύριε, τον λαόν σου,…», εντός του οποίου βρίσκεται και η επίμαχη φράση. Στην πραγματικότητα, εντός αυτού του τροπαρίου επιτυγχάνεται η σύζευξη μιας προσευχής που αφορά το σύνολο του λαού και του Βασιλέα με το αίτημα ο Θεός να προστατεύει τον λαό ευλογώντας το σύνολο της κληρονομίας αυτού του λαού, δηλαδή και τον υπάρχοντα λαό και τους απογόνους του. Τούτο είναι δυνατόν, αν ο λαός διασφαλίζεται με τις διαρκείς νίκες του Βασιλέα εναντίων όλων των αλλόθρησκων βαρβάρων, που μπορούν να βλάψουν το λαό και την αγία πίστη του στον αληθινό Τριαδικό Θεό. Ουσιαστικά λοιπόν, το περιεχόμενο του τροπαρίου, είναι ένας παιάνας προσευχής και νίκης, όπου με το όπλο της Εκκλησίας που είναι ο Τίμιος Σταυρός, διασφαλίζεται ένα κατά Θεόν πολίτευμα με διακριτούς ρόλους, οι οποίοι θέτουν επί κεφαλής τον Βασιλέα και ακολούθως τον λαό και ακολούθως τις μελλοντικές γενιές, μέσα από μια ουσιαστική διάκριση αυτών από τους αλλόθρησκους βαρβάρους.
Β) Εξ’ αιτίας αυτού του θεολογικού περιεχομένου που έχει το τροπάριο «Σῶσον, Κύριε, τὸν λαόν σου…», δεν άργησε στην Εκκλησία να καθιερωθεί ως απολυτίκιο του Τιμίου Σταυρού. Οι λόγοι είναι προφανείς και δεν χρήζουν μακράς αναπτύξεως. Η Εκκλησία πολεμά κάθε αντίθεο στοιχείο, κάθε εωσφορική επέλαση, κάθε δαιμονική επίθεση και κάθε διαβολική ενέργεια με ένα και μόνο όπλο. Τον Τίμιο Σταυρό. Ωστόσο, στην Εκκλησία δεν υπάρχει καμία νίκη ατομική. Κάθε πνευματικό επίτευγμα και κάθε πνευματική επιτυχία είναι νίκη όλου του πληρώματος της Εκκλησίας, ακόμα και αν ο χαρακτήρας είναι προσωπικός. Για παράδειγμα: Όταν με την δύναμη του Σταυρού ένας άνθρωπος νικά την αμαρτία και την φθορά και αγιάζεται στην Βασιλεία του Θεού, δεν αγιάζεται για τον εαυτό του. Για τον εαυτό του σώζεται, αλλά η αγιότητα του αποτελεί μέρος της αγιότητας της καθολικής και σύνολης Εκκλησίας του Χριστού. Ο άγιος είναι άγιος στην αγιότητα της Εκκλησίας, δηλ. στο σύνολο της αγιότητας του λαού του Θεού. Από κει προέρχεται, εκεί αγωνίζεται δια του Σταυρού και εκεί ολοκληρώνεται.
Ακόμα λοιπόν και ο επίγειος Βασιλέας, σε αυτή την εκκλησιολογική πρακτική, αποτελεί λαό του Θεού και όχι ιδιαίτερο πρόσωπο. Σε αυτή την λογική ο υμνωδός προ του θανάτου καλείται να δώσει απάντηση στο ερώτημα: «ἆρα τίς ἐστι, βασιλεὺς ἢ στρατιώτης, ἢ πλούσιος ἢ πένης, ἢ δίκαιος ἢ ἁμαρτωλός;». Για να τεκμηριώσει την απάντηση: «δεῦτε βοήσωμεν τῷ ἀθανάτῳ Βασιλεῖ· Κύριε, τῶν αἰωνίων σου ἀγαθῶν ἀξίωσον». Έτσι ακόμα και επίγειος Βασιλεύς δια του Σταυρού καθίσταται απλός λαός του Αθανάτου Ουρανίου Βασιλέως.
Αυτό λοιπόν το απολυτίκιο ψάλλεται για τον Σταυρό το οποίο αν και φαινομενικά δείχνει ότι κάνει μια σχετική διάκριση, κατ’ ουσίαν παράγει μια μοναδική σύνθεση. Τούτο είναι λογικό αν αναλογιστεί κάποιος, πως ο Σταυρός ισοδυναμεί με το θάνατο και ο θάνατος είναι το κοινό χρέος των ανθρώπων ανεξάρτητα με ιδιότητες, αξιώματα και διακρίσεις κατά τον λόγο του Απ. Παύλου «πάντες γὰρ ὑμεῖς εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ ᾿Ιησοῦ» (Γαλ. 3,28) και τούτο διότι «ὅσοι ἐβαπτίσθημεν εἰς Χριστὸν ᾿Ιησοῦν, εἰς τὸν θάνατον αὐτοῦ ἐβαπτίσθημεν; συνετάφημεν οὖν αὐτῷ διὰ τοῦ βαπτίσματος εἰς τὸν θάνατον, ἵνα ὥσπερ ἠγέρθη Χριστὸς ἐκ νεκρῶν διὰ τῆς δόξης τοῦ πατρός, οὕτω καὶ ἡμεῖς ἐν καινότητι ζωῆς περιπατήσωμεν. εἰ γὰρ σύμφυτοι γεγόναμεν τῷ ὁμοιώματι τοῦ θανάτου αὐτοῦ, ἀλλὰ καὶτῆς ἀναστάσεως ἐσόμεθα» (Ρωμ. 6,3-5).
Γ) Με την πάροδο των χρόνων επήλθε αλλαγή στα πολιτειακά δεδομένα. Πολλά πράγματα, εκ της αλλαγής αυτής, διαφοροποιήθηκαν και στην λατρεία της Εκκλησίας. Κάποια όμως παρέμειναν και ορθώς παρέμειναν. Μεταξύ τούτων και το «Σῶσον, Κύριε, τὸν λαόν σου…», είτε αυτό ψάλλεται ως τροπάριο της Βασιλικής Ακολουθίας είτε αυτό ψάλλεται ως απολυτίκιο του Τιμίου Σταυρού. Η Βασιλική Ακολουθία ακόμα τελείται προ του Όρθρου, και ορθώς, διότι ακόμα και σήμερα τα κύρια και ιστορικά μοναστήρια μας εξακολουθούν και παραμένουν αυτοκρατορικές δωρεές και ιστορικά τεκμηριώνουν την παρουσία τους ακόμα και σε αποφάσεις αυτοκρατορικές που μέχρι και πρόσφατα αναγνωρίζονται νομικά από τις αρχές της δικαιοσύνης του κράτους. Αυτή είναι η πραγματικότητα της Ιστορίας του Έθνους μας και όποιος επιχειρεί διαφοροποίηση στηριγμένος στην εγωκεντρικότητα της ετσιθεληματικής αδαούς σκέψης του, συλήζει τάφους αγίων προγόνων και διασκορπίζει οστά μαρτύρων, που μόχθησαν για το έθνος, την ανεξαρτησία, την δημοκρατία και του Χριστού την πίστη την αγία.
Δ) Η ευθύνη της Εκκλησίας, του Κλήρου και των Θεολόγων, σε όλη αυτή την λανθασμένη αντίληψη περί του «Σῶσον, Κύριε, τὸν λαόν σου…», είναι μεγάλη. Πολλές φορές και ο κλήρος και οι θεολόγοι έδωσαν βιαστικές ερμηνείες για να δικαιολογήσουν την κατάσταση των διαφόρων αντιδράσεων. Έτσι κάποιοι, έφτασαν στο αισχρό σημείο να ισχυρίζονται ότι το τροπάριο αναφέρεται στον Επουράνιο Βασιλέα και άρα κακώς υπάρχουν παρανοήσεις. Προφανώς, οι οπαδοί αυτής της θεώρησης δεν έχουν καμία σχέση με την θεολογία και την αρχαία ελληνική γλώσσα, καθόσον μια ανάγνωση του κειμένου του τροπαρίου δίνει παντελώς διαφορετικές προεκτάσεις.
Κάποιοι άλλοι βρήκαν μια τάχα «βασιλική οδό» για να ξεκάνουν από το τροπάριο τον «επίγειο βασιλέα» χωρίς να χαλάσουν την σχέση τους με τον «Ουράνιο Βασιλέα». Έτσι, θεώρησαν ότι το τροπάριο εντός των Εκκλησιών πρέπει να ψάλλεται με την φράση «…νίκας τοῖς βασιλεῦσι, κατὰ βαρβάρων δωρούμενος,…», ενώ σε κάθε ιεροπραξία εκτός ναού η φράση πρέπει να αντικαθίσταται και να ψάλλεται ως «…νίκας τοῖς εὐσεβέσι κατ‘ ἐναντίων δωρούμενος,…,». Είναι πραγματικά τραγική αυτή η θέση. Η Εκκλησία έχει ενότητα. Δεν υπάρχει μια Εκκλησία μέσα στον ναό και μία Εκκλησία έξω από το ναό. Ούτε είναι δυνατόν εντός Ναού να παρουσιαζόμαστε ως ορθοί τηρητές της τάξεως και της ιστορίας στην εκκλησιολογική πορεία του Σώματος της Εκκλησίας και εκτός ναού να συσχηματίζουμε την Εκκλησία στις ανιστόρητες και στις άτακτες επιταγές του κόσμου.
Το απολυτίκιο του Σταυρού πρέπει να ψάλλεται ως έχει ιστορικά άνευ παρεμβάσεων και γελοιοποιήσεων. Είναι τραγικό να ακούγεται το απολυτίκιο του Σταυρού από χορωδίες, είτε κληρικών είτε ιεροψαλτών, και στην «επίμαχη» πράξη να μερίζονται ακόμα και οι φωνές σε διαφορετικές φράσεις παράγοντας σύγχυση, χασμωδία και ευτελισμό της λατρευτικής πράξης.
Θα ήταν ίσως φρονιμότερο η Εκκλησία στην μέριμνά της να συνθέσει και να υμνογραφήσει ένα νέο απολυτίκιο για τον Τίμιο Σταυρό από το να προσβάλλεται το τιμιότερο Σύμβολο της Εκκλησίας εξαιτίας της ανθρώπινης στενοκεφαλιάς. Η βλασφημία του Τιμίου Σταυρού αποτελεί μέγιστη αμαρτία. Είναι κρίμα να βλασφημούμε ψάλλοντας!
Ε) Αν θελήσουμε να θεολογήσουμε τολμηρά, μπορούμε να πούμε πως ο κάθε άνθρωπος, και κατ’ ακρίβεια ο κάθε βαπτισμένος Ορθόδοξος Χριστιανός, είναι παράλληλα και Βασιλέας και Πρίγκιπας!
Βασιλέας πρωτίστως είναι γιατί, δια του βαπτίσματος, μετέχει στο Βασιλικό αξίωμα του Κυρίου. Υπό την λογική αυτή, ο Ορθόδοξος Χριστιανός στην επίγεια παρουσία του, είναι Βασιλέας της Κτίσεως και μάλιστα στην πληρότητα της εντολής που έλαβε κατά την δημιουργία του από τον Θεό για να άρχει όλων των κτισμάτων της Δημιουργίας (Γεν.1,28).
Στην ίδια λογική ο άνθρωπος, ως υιός του Ουράνιου Βασιλέα, είναι ένας μελλοντικός Βασιλεύς κατά χάριν στην Βασιλεία των Ουρανών. Αν ο Πατήρ μας είναι Βασιλεύς, η κληρονομία του Θρόνου Του είναι ο κατά χάριν του Βασιλέως στόχος μας. Αυτό δεν είναι καταχρηστικό σχήμα. Είναι πραγματικότητα. Ο Χριστός μετά την Ανάληψή Του κάθισε εκ δεξιών του Θρόνου του Πατρός έχοντας μαζί Του την αφθαρτοποιημένη ανθρώπινη φύση. Αυτό είναι το υπόδειγμα για όλους μας. Να καταξιωθούμε και να μετατρέψουμε την πριγκιπική μας ιδιότητα σε δύναμη εξουσίας και συμβασιλείας, κατά χάριν, εκ δεξιών του Θρόνου του Παντάνακτος Βασιλέως Θεού.
Μη μας τρομάζει λοιπόν μια φράση από έναν ψαλμό. Υπόδειγμα βίου προβάλλει και όχι πολιτικό status.
ΣΤ) Τέλος να δούμε λίγο και τις πρακτικές των προσώπων που ενοχλούνται με το «…νίκας τοῖς βασιλεῦσι, κατὰ βαρβάρων δωρούμενος,…», απαιτώντας την αντικατάσταση με το «…νίκας τοῖς εὐσεβέσι κατ‘ ἐναντίωνδωρούμενος,…,». Συνήθως, τα πρόσωπα αυτά είναι πολιτικοί κάθε βαθμίδας, από υπουργούς και βουλευτές μέχρι δημάρχους και προέδρους. Τούτοι, υπό το πρόσχημα της δημοκρατικής εκλογής τους, κόπτονται -ανιστόρητοι όντες – για την Ελληνική Δημοκρατία και ισχυρίζονται πως εφόσον η Δημοκρατία είναι Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική και όχι Βασιλευομένη δεν ευσταθεί η χρήση του «…νίκας τοῖς βασιλεῦσι».
Εσχάτως, είδαμε με τελείως αντιδημοκρατικές τοποθετήσεις και βασιλικότερες του βασιλέως εκφράσεις όπως «Τώρα μιλάω εγώ!» , «Εγώ δεν κάνω πίσω!!!» πολιτικό πρόσωπο να διακόπτει την ιεροπραξία του Μικρού Αγιασμού και να αποχωρεί από τον χώρο εγκαλώντας απαξιωτικά τον ιερουργούντα κληρικό σε αγιασμό σχολικής μονάδας. Δεν παραμένουμε στο γεγονός. Δεν ασχολούμαστε με το πολιτικό πρόσωπο. Καλούμαστε όμως να απαντήσουμε στα ερωτήματα: Γίνεται Χριστιανός Ορθόδοξος με ήθος χριστιανού, να διακόπτει μια ιεροπραξία με υβριστική διάθεση και να εγκαλεί τον κληρικό γιατί λέει όσα η Εκκλησία έχει καταγράψει; Γίνεται Χριστιανός Ορθόδοξος να περιφρονεί την όποια προσευχή και να φεύγει ως ο διάβολος από την αγιότητα της ιεροπραξίας; Γίνεται Χριστιανός Ορθόδοξος να αποχωρεί ως ο Ιούδας από την σύναξη των Μαθητών του Κυρίου; Για να προεκταθούν τα ερωτήματα σε άλλα πιο απλά: Γίνεται ένα πολιτικό πρόσωπο να είναι ανιστόρητο; Γίνεται ένας εκλεγμένος από τον λαό θεσμός, να οδηγεί την νεολαία σε ανιστόρητες και ασεβής πρακτικές; Πολλά μπορούν να γραφούν. Δεν υπάρχει λόγος. Τα συμπεράσματα του μπορεί ο σκεπτόμενος άνθρωπος με μέσο συνετό νου να τα αντλήσει εύκολα.
Επιπρόσθετα όλοι αυτοί οι υπέρμαχοι πολιτικοί της Δημοκρατίας στρέφονται κατά της Εκκλησίας για ένα «…νίκας τοῖς βασιλεῦσι». Ωστόσο δεν είδαμε ποτέ κανέναν από αυτούς να στραφεί εναντίον του Προέδρου της Δημοκρατίας για παράδειγμα, που ακόμα και σήμερα μετά από τόσα χρόνια, δίνει τιμητικές διακρίσεις που ορίζονται από Βασιλέα. Όλες οι ανώτατες διακρίσεις του Έθνος σήμερα, σε καιρό Προεδρευόμενης Δημοκρατίας, καθιερώθηκαν από τα βασιλικά Τάγματα Αριστείας. Τι είναι αυτά τα Τάγματα; Τα πρώτα Τάγματα Αριστείας δημιουργήθηκαν τον ύστερο Μεσαίωνα, αρχικά ως ηγεμονικά ιπποτικά τάγματα, και η απονομή των οποίων διακρίσεων στηριζόταν σε θρησκευτικά ή στρατιωτικά κριτήρια, αλλά και στην θέληση του ηγεμόνα. Τα μέλη και η ιεραρχία των ταγμάτων αυτών διακρινόταν από τις ειδικές στολές που είχαν κεντημένα τα διάσημα καθώς και το είδος του βαθμού. Ως τα τέλη του 18ου αιώνα, τα τάγματα αριστείας παρέμεναν αποκλειστικά στα χέρια της αριστοκρατίας. Σε πολλές περιπτώσεις, η απονομή των διασήμων ενός ιπποτικού τάγματος σήμαινε και την αυτόματη άνοδο του τιμώμενου στην κληρονομική αριστοκρατία.
Μια ματιά στις τιμητικές διακρίσεις που υπάρχουν ακόμα και σήμερα στην Ελληνική Δημοκρατία δίνει ξεκάθαρη απάντηση: Τάγμα του Σωτήρος, Τάγμα του Βασιλέως Γεωργίου του Α’, Τάγμα της Τιμής, Τάγμα του Φοίνικος, κ.α που οδηγούν σε διακρίσεις ακόμα και μεσαιωνικές όπως Ανώτερος Ταξιάρχης, Χρυσός Σταυρός Ιππότη, Αργυρός Σταυρός Ιππότη κ.α. Μάλιστα επικεφαλής των Ταγμάτων Αριστείας θεωρείται ο εκάστοτε Πρόεδρος της Δημοκρατίας ο οποίος είναι αρμόδιος για την απονομή τους, σύμφωνα με το άρθρο 46 παράγραφο 2 του Συντάγματος και τις διατάξεις του νόμου 106/1975, με πρόταση του Υπουργού Εσωτερικών.
Παρόλα αυτά δεν είδαμε ποτέ κανέναν πολιτικό, όποιου βαθμού, να προσβάλει τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας όταν απονέμει τέτοιους τίτλους ή και να αποχωρεί θορυβωδώς ως ένδειξη διαμαρτυρίας . Είδαμε όμως πολιτικούς να προσβάλουν κληρικούς μέχρι και Αρχιεπισκόπους στο παρελθόν, για ένα απόλυτα ιστορικά και θεολογικά τεκμηριωμένο «…νίκας τοῖς βασιλεῦσι». Ω! της πολιτικής ηλιθιότητας! Ω! της πολιτικής ανιστόρητης πρακτικής! Ω! της πολιτικής των αδαών πολιτικών! Οι όποιοι πολιτικοί μας, ας ρυθμίσουν πρώτα τα του οίκου τους που παρουσιάζει εικόνα ρημαγμένης αστικής οικείας του μεσοπολέμου και έπειτα έχοντας επίγνωση της Ιστορίας και της Θεολογίας ας βοηθήσουν και την Εκκλησία όπου δει. Πάντως ο Οίκος του Θεού, αποδεικνύεται παντού και πάντα εύτακτος ακόμα και όταν τα μικροπροβλήματα εισέρχονται εντός του με όποια μορφή.
Η Ελληνική Δημοκρατία δεν κινδυνεύει από τους ψαλμούς της Εκκλησίας. Αυτό είναι ξεκάθαρο και στο νου ενός νηπίου. Τα προβλήματα που παρουσιάζει είναι αποτελέσματα της μικρότητας των προσωπικοτήτων, της ιστορικής άγνοιας και της αντιδραστικής εγωκεντρικότητας των εκφραστών της. Καλό είναι οι πολιτικοί μας να λύσουν αυτές τις δυσλειτουργίες ερχόμενοι σε επαφή με την δημοκρατική Συνοδικότητα της Εκκλησίας. Σίγουρα θα ωφεληθούν!
Διαφορετικά θα πρέπει να μελετήσουν την θέση τους ορθότερα με έναν και μόνο προβληματισμό που σχετίζεται απόλυτα με το Σταυρό και με το «Σῶσον, Κύριε, τὸν λαόν σου,…». Και αυτός ο προβληματισμός δεν είναι άλλος παρά ο λόγος του Ευαγγελίου: «ὄψονται εἰς ὃν ἐξεκέντησαν» (Ιω.19, 31).
Βασίλειος Αν. Γκρίλλας
Διδάσκων Πανεπιστημίου Πειραιώς
Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα e-learning
Κοινωνία – Πολιτισμός – Θρησκεία
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου