Ο Ντοστογιέφσκι και η θρησκευτική εκπαιδευση

Την Τρίτη του Πάσχα του 1876 ό Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς Ντοστογιέφσκι επισκέφτηκε ένα αναμορφωτήριο με πενήντα παιδιά, «έκπτωτους αγγέλους», όπως ό ίδιος τα χαρακτηρίζει. Με αφορμή συλλογισμούς του για την εκπαίδευση καί τη διαπαιδαγώγηση αυτών των παιδιών - αγριμιών, προχωρά σε συνειρμούς για τη θρησκευτική διδασκαλία, πού έχουν ξεχωριστό ενδιαφέρον.

''Καί το σχολείο είναι στοιχειώδες, μα θα το βελτιώσουν γρήγορα κι αυτό. Σχεδόν δεν τους διδάσκουν οϋτε σχέδιο οϋτε κατήχηση. Τους λείπει ό παπάς. Άλλα θα τον αποκτήσουν, όταν θα τελείωση ή εκκλησία της παροικίας. Αυτή ή εκκλησία, πού χτίζεται τώρα, θα γίνη ξύλινη. Είναι το καμάρι του διευθυντή καί των ιδρυτών. Το αρχιτεκτονικό της σχέδιο, σε πολύ ρωσικό στυλ, δεν είναι άσχημο, μ' όλο πού έχει πολύ επίσημο ύφος. Θέλω να τονίσω, μ' αυτήν την ευκαιρία, πώς το μάθημα της κατήχησης στα δημοτικά σχολεία, οτιδήποτε κι αν είναι αυτά, δεν επιτρέπεται να το διδάσκουν όλοι από τους ιερωμένους. Μα γιατί; Δεν μπορούν τάχα να διδάξουν οί δημοδιδάσκαλοι μερικές απλές περικοπές της θρησκευτικής ιστορίας; Δεν αμφισβητώ, βέβαια, πώς μέσα στη μεγάλη μάζα των δημοδιδασκάλων υπάρχουν πραγματικά κι ανευλαβείς μα, αν ό δάσκαλος θέλει να διδάξη την αθεΐα στα παιδιά, μπορεί να το κάνη καί χωρίς να άνατρέξη στην Ιερά Ιστορία, μιλώντας τους μόνο για τη χήνα «καί για κείνο πού την σκεπάζει». Κι εξ άλλου, σε τί ξεχωρίζει σήμερα ό κλήρος μας; Βέβαια, δεν έχω καμμιά πρόθεση να προσβάλω κανέναν, καί είμαι βέβαιος πώς το σωφρονιστήριο θ' απόκτηση εξαιρετικό ιερέα, μα, ωστόσο, τί τονίσανε τελευταία με ιδιαίτερο ζήλο οί εφημερίδες μας; Είδαμε δεκάδες αρκετά λυπηρών περιπτώσεων, όπου οί ιερείς αρνήθηκαν να διδάξουν το μάθημα των θρησκευτικών στα σχολεία αν δεν τους μεγαλώνανε το μισθό τους.

Είναι αναμφισβήτητο πώς «κάθε κόπος αξίζει να πληρώνεται», μα αυτές οί αδιάκοπες απαιτήσεις σου σπάζουν τ' αυτιά καί την καρδιά. Οί εφημερίδες μας είναι με το μέρος αυτών πού απαιτούν, καί φυσικά, καί γώ' μα δεν μπορούμε να μη συλλογιστούμε εκείνους τους παληούς ασκητές καί όμολογητές του Ευαγγελίου πού πηγαίνανε ξυπόλητοι, πού ύπέμεναν τα χτυπήματα καί τους πόνους καί πού κηρύττανε το λόγο του Χριστού χωρίς να ζητάνε να τους αυξήσουν το μισθό τους. "Ω, δεν
είμαι ιδεαλιστής, καί ξέρω καλά πώς έχει περάσει πια αυτή ή εποχή. Ωστόσο, δεν θάταν παρήγορο αν ακούγαμε πώς ή γενναιοψυχία του κλήρου μας αυξάνεται καί πώς για να το κάνη αυτό δεν περιμένει να του αυξήσουν το μισθό του; Το ξαναλέω,ας μην με παρεξηγήσουν όλοι ξέρουμε καλά πώς δεν έχει σβήσει εντελώς ή φλόγα στους εκκλησιαστικούς μας κύκλους καί πώς βρίσκονται ακόμα φλογεροί σκαπανείς της πίστης.. Καί είμαι εκ των προτέρων βέβαιος πώς αυτό ακριβώς θα γίνη καί
στο σωφρονιστήριο, μα θα ήταν καλλίτερα αν τους διηγώνταν
απλά τα γεγονότα της Ιεράς Ιστορίας, χωρίς τα σχόλια της επίσημης ηθικής καί να περιορισθή μόνο ή κίνηση για τη θρησκευτική εκπαίδευση. Μερικοί ωραίοι, ευλαβικοί καί αγνοί πίνακες θα
επιδρούσαν πολύ σ' αυτές τις διψασμένες για ωραίες εντυπώσεις ψυχές''.

Οί σκέψεις του αυτές βρίσκονται στο «Ημερολόγιο ενός συγγραφέως», κεφ. 2,3, έκδ. Δαρεμάς