ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΘΥΜΗΣ
Την Τρίτη 11 Ιουνίου η Εκκλησία μας εορτάζει τη μνήμη των αγίων αποστόλων Βαρθολομαίου και Βαρνάβα. Με αφορμή την εορτή αυτή παρουσιάζουμε σήμερα μία σημαντική εκκλησιαστική προσωπικότητα που έδρασε τα τέλη του 18ου έως τα μέσα του 19ου αι. και έφερε το όνομα Βαρθολομαίος. Πρόκειται για τον Βαρθολομαίο τον Κουτλουμουσιανό που δίδαξε μεταξύ άλλων στο Φλαγγινιανό Φροντιστήριο της Βενετίας και στο Ιεροσπουδαστήριο της Ιονίου Ακαδημίας. Ο Βαρθολομαίος χαίρει ιδιαίτερης εκτίμησης στην Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως μάλιστα δε ο Οικουμενικός μας Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος -ως συμπατριώτης του, Ίμβριος- φέρει τιμητικά το όνομά του.
Ο Βαρθολομαίος Κουτλουμουσιανός γεννήθηκε στο χωριό Γλυκύ της Ίμβρου στις 22 Δεκεμβρίου 1772. Υπήρξε λόγιος κληρικός, διδάσκαλος του Γένους και επιμελητής εκκλησιαστικών εκδόσεων, κυρίως λειτουργικών κειμένων. Μετά την αποφοίτησή του από τη Σχολή της Αθωνιάδος το έτος 1793 εκάρη μοναχός στη μονή Κουτλουμουσίου του Αγίου Όρους, εξ ου και Κουτλουμουσιανός. Εκεί τίθεται υπό την προστασία του Νικηφόρου του Ναξίου και συνδέεται με τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη και τους τελευταίους εκπροσώπους του κινήματος των Κολλυβάδων. Μετά την κουρά του συνέχισε τις σπουδές του στη Σχολή των Κυδωνιών και επανήλθε στη μονή του απ’ όπου εστάλη στην ιδιαίτερη πατρίδα του, την Ίμβρο, ως ηγούμενος στο μετόχι της μονής Κουτλουμουσίου των Ταξιαρχών. Εκεί, μαζί με τον αδελφό του Κύριλλο, ίδρυσε σχολείο εντός της πατρικής του οικίας, όπου γρήγορα συνέρρευσαν πολλοί μαθητές. Το έργο αυτό διέκοψε ο λοιμός του 1813. Το 1815 μετέβη στη Θεσσαλονίκη, όπου εργάστηκε ως οικοδιδάσκαλος των παιδιών του προύχοντα και φιλικού Ιωάννη Καυταντζόγλου. Μετά την έκρηξη της Επαναστάσεως του 1821 για να αποφύγει τους διωγμούς των Τούρκων κατέφυγε στη Μασσαλία.
Στα χρόνια που ακολούθησαν ο Βαρθολομαίος απέκτησε ευρεία φήμη ως σοφός διδάσκαλος και σχολάρχης. Συγκεκριμένα δίδαξε μαθήματα ελληνικής φιλολογίας και θεολογίας στο Φλαγγινιανό Φροντιστήριο της Βενετίας (1827-1833), στο οποίο από το 1828 ανέλαβε και χρέη διευθυντού. Παράλληλα την περίοδο εκείνη άσκησε και εφημεριακά καθήκοντα στον ναό του Αγίου Γεωργίου. Στη συνέχεια δίδαξε στο Ιεροσπουδαστήριο της Ιονίου Ακαδημίας στην Κέρκυρα (1834-1836), στο Σχολείο της Ίμβρου (1836-1838), στη Θεολογική Σχολή του Φαναρίου στην Κωνσταντινούπολη (1838-1840), στην Εμπορική Σχολή της Χάλκης (1840-1846) και τέλος στη Σχολή της Αθωνιάδος του Αγίου Όρους (1848-1849). Στις 12 Ιουλίου 1851 εκοιμήθη στο Άγιον Όρος.
Βενετία. Συγκρότημα Ιερού Ναού Αγ. Γεωργίου & Φλαγγινιανού Φροντιστηρίου 
Ιόνιος Ακαδημία (χαρακτικό 1896) 
Προμετωπίδα βιβλίου Βαρθολομαίου Κουτλουμουσιάνου
Δημοσίευσε: Εἰσαγωγή εἰς τήν Γραμματική τῆς Ἑλληνικῆς Γλώσσης (Βενετία 1828), ένα σπουδαίο Ὑπόμνημα ἱστορικόν περί τῆς νήσου Ἴμβρου(1845) καιὙπόμνημα ἱστορικόν περί τῆς κατάτήν Χάλκην Μονήν τῆς Θεοτόκου (Κωνσταντινούπολις 1846). Το μέγα όμως έργο του είναι οι διορθώσεις και οι εκδόσεις λειτουργικών βιβλίων: Μικρόν Προσευχητάριον εἰς χρῆσιν τῶν σπουδαζόντων νέων (Βενετία 1828), Ὡρολόγιον τό Μέγα (Βενετία 1832), Πεντηκοστάριον (Κέρκυρα 1836 και Βενετία 1837), Μηναῖα Δώδεκα (Κωνσταντινούπολις 1843), δηλ. των ακολουθιών (Εσπερινών και Όρθρων) των ακινήτων εορτών.
Επίσης, σ’ αυτόν αποδίδονται: Θεῖον καί Ἱερόν Εὐαγγέλιον (Βενετία 1851), Εἱρμολόγιον (Βενετία 1851), ἹεράἈκολουθία εἰς τήν Μετάστασιν τῆςὙπεραγίας Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου καί Ἀειπαρθένου Μαρίας (Βενετία 1836) κ.ά.
Ο Βαρθολομαίος ήταν γνωστός του Ιωάννη Καποδίστρια και του Ανδρέα Μουστοξύδη. Ο Καποδίστριας του ανέθεσε μέσω του Μουστοξύδη να συντάξει «το βιβλίον των προσευχών το επιγραφόμενον Σύνοψις» (κείμενο και μετάφραση), με σκοπό «την μετ’ επιγνώσεως και κατανοήσεως προσευχήν των Ελλήνων». Γι’ αυτό εργάστηκε πάνω από τρία χρόνια. Το ολοκλήρωσε αλλά λόγω της δολοφονίας του Καποδίστρια στις 27.09.1831 και αντιδράσεων του Θεόκλητου Φαρμακίδη δεν κατάφερε να το εκδώσει. Ο Μουστοξύδης μαζί με τον αδελφό του Κυβερνήτη Βιάρο Καποδίστρια το 1834 τον προσκάλεσαν στην Κέρκυρα προκειμένου να διδάξει στο Ιεροσπουδαστήριο της Ιονίου Ακαδημίας. Ανταποκρίθηκε θετικά και δίδαξε από το 1834 έως το 1836.
Στο Επισκοπείο της Μητροπόλεως Κερκύρας σώζεται το μοναδικό πορτρέτο του Βαρθολομαίου Κουτλουμουσιανού ανά την οικουμένη. Είναι σε υδατογραφία διαστάσεων 28,5Χ22,5 εκ. Παρουσιάζεται καθήμενος κρατών στο χέρι του φτερό όπου γράφει επί χάρτου το ακόλουθο κείμενο: Φίλε! / Μέγιστονἡμῖν χρῆμα τέχνη/ τοῦγράφειν./ Ταύτῃλαλοῦμεν τοῖς φίλοις/ καὶμακρόθεν./ Ταύτῃπάρεσμεν κἂνἔχωμεν/ γῆςἄκρα./ Δέλτος καὶεἰκὼνἥδη(sic) μάρ/τυς τοῦλόγου./ Αἷςὡς παρών σοι, καί/περ οἰκῶνἐν ξένῃ./ Χαίροις! Λέγω σοι καὶ/ βλέπων μέμνησό μου./ Βενετίᾳᾳωκθ΄ / ἐν μηνὶΝοεμβρίῳ/ Β. Κ. Ι.
Στο πίσω μέρος της κορνίζας χειρόγραφη σημείωση – ενθύμηση αναφέρει:
Εἰκὼν/ Βαρθολομαίου Κουτλουμουσιανοῦ/Ἱερομονάχου καὶσοφοῦδιδασκάλου/ ἐγενν(ήθη)ἐν Ἴμβῳτῷ1773(sic)ֺἐτελ(εύτησε)ἐν τῷἉγίῳὌρει/ τῷ1851./
Ὅρ(α) τὸν Πρόλογον εἰς τὰΜη/ναῖα. Σεπτεμβρ(ίου) μηνὸς -/ ἔκδ(οσις) Βενετ(ίας) Τυπογραφεῖον τοῦ[[Ἁγίου]]/ Γεωργ(ίου) 1852/
Ἰωάν(νης) Βελούδης
La presente è copia tratta da Sriridione Giallinà, di Corfù,/ da un ritrato ad olio ivi esistente presso il cav. AndreaMustoxidi.
Ora(Agοsto1885) vengoasaperechequellritrattopiúnonesiste.Gio(vanni)Veludo.
(Μετάφραση: Το παρόν αποτελεί αντίγραφο του Κερκυραίου Σπυρίδωνος Γιαλλινά από μια ελαιογραφία που είχε ο ιππότης Ανδρέας Μουστοξύδης. Τώρα τον Αύγουστο του 1885 πληροφορήθηκα ότι το πορτρέτο αυτό δεν υπάρχει πλέον. Ιωάννης Βελούδης1).
Η σωζόμενη υδατογραφία είναι αντίγραφο του Σπυρίδωνος Γιαλλινά από μια ελαιογραφία που ανήκε στον Ανδρέα Μουστοξύδη. Την πληροφορία αυτή λαμβάνουμε από σημείωση του Ι. Βελούδη που βρίσκεται στο πίσω μέρος του κάδρου.
Κλείνοντας το παρόν άρθρο και επ’ ευκαιρίας της εορτής του Οικουμενικού μας Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου υιϊκώς του ευχόμεθα έτη πολλά, αγλαόκαρπα και πανευφρόσυνα.
1 Ο Ιωάννης Βελούδης (15 Δεκεμβρίου 1811– 10 Μαΐου 1890) ήταν σημαντικός ελληνοβενετός λόγιος του 19ου αιώνα, ιστορικός της ελληνικής κοινότητας Βενετίας και διευθυντής της Μαρκιανής βιβλιοθήκης. Μητέρα του ήταν η Κερκυραία Άννα Καλογεροπούλου.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ:
Αρχείον, Ιεράς Μητροπόλεως Κερκύρας, Παξών και Διαποντίων Νήσων.
Κουρκουμέλη Κ. Νικολάου, Η Εκπαίδευση στην Κέρκυρα κατά την διάρκεια της Βρετανικής Προστασίας (1816-1864),εκδ. Σύλλογος προς διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων, Αθήνα 2002.
Μπαλάνος Δ. Σ., «Βαρθολομαίος ο Ίμβριος», Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαιδεία, εκδ. «Ο Φοίνιξ» Ε.Π.Ε., Αθήναι (α.χ.), τ. στ΄, σ. 700.
Μελίτωνος Καρά Διακόνου, Η Νήσος Ίμβρος, Πατριαρχικόν Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, Ανάλεκτα Βλατάδων 48, Θεσσαλονίκη 1987, σ. 281-287.
Στρατής Δημήτριος π., Βαρθολομαίος Κουλτουμουσιανός (1772-1851) Βιογραφία – Εργογραφία, (διδακτορική διατριβή), εκδόσεις Ιεράς Μονής Κουτλουμουσίου, Άγιον Όρος, 2002.
Πατρινέλης Γ. Χρήστος, «Βαρθολομαίος Κουτλουμουσιανός» Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, εκδοτική Αθηνών, τ. 2, Αθήνα 1999, σ. 188-189.
Τωμαδάκης Β. Νικόλαος, «Βαρθολομαίος, ο Κουτλουμουσιανὸς ή Ίμβριος», Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαιδεία, Αθήναι 1963, τ. 3ος, στ. 619-621.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στις «Επισημάνσεις της Κυριακής», 09-06-2019.
Δημοσίευσε: Εἰσαγωγή εἰς τήν Γραμματική τῆς Ἑλληνικῆς Γλώσσης (Βενετία 1828), ένα σπουδαίο Ὑπόμνημα ἱστορικόν περί τῆς νήσου Ἴμβρου(1845) καιὙπόμνημα ἱστορικόν περί τῆς κατάτήν Χάλκην Μονήν τῆς Θεοτόκου (Κωνσταντινούπολις 1846). Το μέγα όμως έργο του είναι οι διορθώσεις και οι εκδόσεις λειτουργικών βιβλίων: Μικρόν Προσευχητάριον εἰς χρῆσιν τῶν σπουδαζόντων νέων (Βενετία 1828), Ὡρολόγιον τό Μέγα (Βενετία 1832), Πεντηκοστάριον (Κέρκυρα 1836 και Βενετία 1837), Μηναῖα Δώδεκα (Κωνσταντινούπολις 1843), δηλ. των ακολουθιών (Εσπερινών και Όρθρων) των ακινήτων εορτών.
Επίσης, σ’ αυτόν αποδίδονται: Θεῖον καί Ἱερόν Εὐαγγέλιον (Βενετία 1851), Εἱρμολόγιον (Βενετία 1851), ἹεράἈκολουθία εἰς τήν Μετάστασιν τῆςὙπεραγίας Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου καί Ἀειπαρθένου Μαρίας (Βενετία 1836) κ.ά.
Ο Βαρθολομαίος ήταν γνωστός του Ιωάννη Καποδίστρια και του Ανδρέα Μουστοξύδη. Ο Καποδίστριας του ανέθεσε μέσω του Μουστοξύδη να συντάξει «το βιβλίον των προσευχών το επιγραφόμενον Σύνοψις» (κείμενο και μετάφραση), με σκοπό «την μετ’ επιγνώσεως και κατανοήσεως προσευχήν των Ελλήνων». Γι’ αυτό εργάστηκε πάνω από τρία χρόνια. Το ολοκλήρωσε αλλά λόγω της δολοφονίας του Καποδίστρια στις 27.09.1831 και αντιδράσεων του Θεόκλητου Φαρμακίδη δεν κατάφερε να το εκδώσει. Ο Μουστοξύδης μαζί με τον αδελφό του Κυβερνήτη Βιάρο Καποδίστρια το 1834 τον προσκάλεσαν στην Κέρκυρα προκειμένου να διδάξει στο Ιεροσπουδαστήριο της Ιονίου Ακαδημίας. Ανταποκρίθηκε θετικά και δίδαξε από το 1834 έως το 1836.
Στο Επισκοπείο της Μητροπόλεως Κερκύρας σώζεται το μοναδικό πορτρέτο του Βαρθολομαίου Κουτλουμουσιανού ανά την οικουμένη. Είναι σε υδατογραφία διαστάσεων 28,5Χ22,5 εκ. Παρουσιάζεται καθήμενος κρατών στο χέρι του φτερό όπου γράφει επί χάρτου το ακόλουθο κείμενο: Φίλε! / Μέγιστονἡμῖν χρῆμα τέχνη/ τοῦγράφειν./ Ταύτῃλαλοῦμεν τοῖς φίλοις/ καὶμακρόθεν./ Ταύτῃπάρεσμεν κἂνἔχωμεν/ γῆςἄκρα./ Δέλτος καὶεἰκὼνἥδη(sic) μάρ/τυς τοῦλόγου./ Αἷςὡς παρών σοι, καί/περ οἰκῶνἐν ξένῃ./ Χαίροις! Λέγω σοι καὶ/ βλέπων μέμνησό μου./ Βενετίᾳᾳωκθ΄ / ἐν μηνὶΝοεμβρίῳ/ Β. Κ. Ι.
Στο πίσω μέρος της κορνίζας χειρόγραφη σημείωση – ενθύμηση αναφέρει:
Εἰκὼν/ Βαρθολομαίου Κουτλουμουσιανοῦ/Ἱερομονάχου καὶσοφοῦδιδασκάλου/ ἐγενν(ήθη)ἐν Ἴμβῳτῷ1773(sic)ֺἐτελ(εύτησε)ἐν τῷἉγίῳὌρει/ τῷ1851./
Ὅρ(α) τὸν Πρόλογον εἰς τὰΜη/ναῖα. Σεπτεμβρ(ίου) μηνὸς -/ ἔκδ(οσις) Βενετ(ίας) Τυπογραφεῖον τοῦ[[Ἁγίου]]/ Γεωργ(ίου) 1852/
Ἰωάν(νης) Βελούδης
La presente è copia tratta da Sriridione Giallinà, di Corfù,/ da un ritrato ad olio ivi esistente presso il cav. AndreaMustoxidi.
Ora(Agοsto1885) vengoasaperechequellritrattopiúnonesiste.Gio(vanni)Veludo.
(Μετάφραση: Το παρόν αποτελεί αντίγραφο του Κερκυραίου Σπυρίδωνος Γιαλλινά από μια ελαιογραφία που είχε ο ιππότης Ανδρέας Μουστοξύδης. Τώρα τον Αύγουστο του 1885 πληροφορήθηκα ότι το πορτρέτο αυτό δεν υπάρχει πλέον. Ιωάννης Βελούδης1).
Η σωζόμενη υδατογραφία είναι αντίγραφο του Σπυρίδωνος Γιαλλινά από μια ελαιογραφία που ανήκε στον Ανδρέα Μουστοξύδη. Την πληροφορία αυτή λαμβάνουμε από σημείωση του Ι. Βελούδη που βρίσκεται στο πίσω μέρος του κάδρου.
Κλείνοντας το παρόν άρθρο και επ’ ευκαιρίας της εορτής του Οικουμενικού μας Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου υιϊκώς του ευχόμεθα έτη πολλά, αγλαόκαρπα και πανευφρόσυνα.
1 Ο Ιωάννης Βελούδης (15 Δεκεμβρίου 1811– 10 Μαΐου 1890) ήταν σημαντικός ελληνοβενετός λόγιος του 19ου αιώνα, ιστορικός της ελληνικής κοινότητας Βενετίας και διευθυντής της Μαρκιανής βιβλιοθήκης. Μητέρα του ήταν η Κερκυραία Άννα Καλογεροπούλου.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ:
Αρχείον, Ιεράς Μητροπόλεως Κερκύρας, Παξών και Διαποντίων Νήσων.
Κουρκουμέλη Κ. Νικολάου, Η Εκπαίδευση στην Κέρκυρα κατά την διάρκεια της Βρετανικής Προστασίας (1816-1864),εκδ. Σύλλογος προς διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων, Αθήνα 2002.
Μπαλάνος Δ. Σ., «Βαρθολομαίος ο Ίμβριος», Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαιδεία, εκδ. «Ο Φοίνιξ» Ε.Π.Ε., Αθήναι (α.χ.), τ. στ΄, σ. 700.
Μελίτωνος Καρά Διακόνου, Η Νήσος Ίμβρος, Πατριαρχικόν Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, Ανάλεκτα Βλατάδων 48, Θεσσαλονίκη 1987, σ. 281-287.
Στρατής Δημήτριος π., Βαρθολομαίος Κουλτουμουσιανός (1772-1851) Βιογραφία – Εργογραφία, (διδακτορική διατριβή), εκδόσεις Ιεράς Μονής Κουτλουμουσίου, Άγιον Όρος, 2002.
Πατρινέλης Γ. Χρήστος, «Βαρθολομαίος Κουτλουμουσιανός» Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, εκδοτική Αθηνών, τ. 2, Αθήνα 1999, σ. 188-189.
Τωμαδάκης Β. Νικόλαος, «Βαρθολομαίος, ο Κουτλουμουσιανὸς ή Ίμβριος», Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαιδεία, Αθήναι 1963, τ. 3ος, στ. 619-621.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στις «Επισημάνσεις της Κυριακής», 09-06-2019.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου