Της Δήμητρας Ποντοπόρου.
Στις 12 Μαΐου του 2005 ο οίκος Σόθμπις στο Λονδίνο έβγαλε σε δημοπρασία έναν πρωτότυπο πίνακα του Νικηφόρου Λύτρα, ελάχιστα γνωστό στους ειδικούς και άγνωστο στο κοινό.
Ο πίνακας είχε φιλοτεχνηθεί το 1874-75 στο Μόναχο, όταν ο Λύτρας έκανε ένα ταξίδι στην πόλη, όπου είχε αποκτήσει την εικαστική παιδεία του. Παρέδωσε το έργο στο στενό του φίλο και συντοπίτη Νικόλαο Γύζη, πιθανότατα μαζί με άλλα με σκοπό να πωληθούν ή να εκτεθούν.
Το έργο παρέμεινε αδιάθετο στο εργαστήριο του Γύζη μέχρι το 1887. Εκείνη τη χρονιά ο Γύζης το έστειλε στην Ελλάδα, επειδή δε διέθετε πλέον χώρο στο εργαστήριό του. Πρωτοπαρουσιάστηκε στο κοινό το επόμενο έτος, στην Πανελλήνια Εκθεση του 1888.
Ο τότε Γάλλος πρεσβευτής της Γαλλίας στην Ελλάδα υπήρξε ο πρώτος αγοραστής του έργου κατευθείαν από τον Νικηφόρο Λύτρα, που το κληροδότησε στους απογόνους του. Αυτοί το 2005 το κατέθεσαν προς δημοπράτηση στον οίκο Σόθμπις στο Λονδίνο.
Το Πανελλήνιο Ιερό Ιδρυμα Ευαγγελιστρίας Τήνου έσπευσε να το αποκτήσει έναντι του ποσού των 404.932 ευρώ.
Ο πίνακας εκτίθεται σήμερα στο Ιδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού στη Χώρα της Τήνου, που ιδρύθηκε το 2002 από το Πανελλήνιο Ιερό Ιδρυμα Ευαγγελιστρίας Τήνου και αποτελεί κέντρο αναφοράς της πολιτιστικής δραστηριότητας του νησιού.Όταν ο κ. Μάρκος Βιδάλης, ο διευθυντής του Ιδρύματος Τηνιακού Πολιτισμού, μου έδειξε το έργο, ένιωσα να με καθηλώνει η χρωματική ένταση και η αμεσότητα της σύνθεσης, παρότι πρόκειται για την απλή σκηνή ενός νεαρού κοριτσιού που ξεφλουδίζει το πασχαλινό αυγό.
Μία ιδιοφυής σύνθεση
Η εικαστική ανάλυση του πίνακα αποκαλύπτει την καλλιτεχνική ιδιοφυΐα του ζωγράφου που, αν και το θέμα του, το κόκκινο αυγό, είναι τόσο μικρό σε μέγεθος σε σχέση με την ανθρώπινη μορφή, κατάφερε να μαγνητίζει το μάτι του θεατή.
Αυτό το επιτυγχάνει καταρχήν με την επανάληψη των κυρίαρχων χρωμάτων του πασχαλινού αυγού, του κόκκινου και του λευκού σε μεγάλες επιφάνειες του πίνακα, οι οποίες μάλιστα είναι έτσι διανεμημένες, ώστε δημιουργούν άξονες που επικεντρώνονται στο αυγό.
Συγκεκριμένα μια μεγάλη επιφάνεια σκούρου κόκκινου χρώματος που αποτελεί η φούστα του κοριτσιού ενισχύει τη χρωματική εντύπωση του κόκκινου του αυγού και εντείνει το λαμπερότερο χρώμα του.Στην προέκταση της φούστας τα πεσμένα κόκκινα τσόφλια και στον ίδιο κατακόρυφο άξονα το κόκκινο λουλούδι μέσα στη μπρούτζινη κανάτα, που ταυτόχρονα βρίσκεται στην προέκταση του χεριού που κρατάει το αυγό, δημιουργούν ένα ισοσκελές τρίγωνο που δείχνει το αυγό στην κορυφή του. Αντίστοιχα συνενώνονται και οι λευκές επιφάνειες.
Λίγο λευκό από τα αναποδογυρισμένα τσόφλια στο πάτωμα, ο ποδόγυρος από το λευκό μισοφόρι του κοριτσιού, το λευκό πουκάμισο στο λαιμό της, το λευκό μαντήλι σφιχτοδεμένο στο κεφάλι της και το λευκό λουλούδι στην κανάτα και τέλος το λευκό ασπράδι του αυγού.Προσθέτοντας χρόνο και κίνηση
Με αριστουργηματικό τρόπο ο καλλιτέχνης έχει καταφέρει να προσθέσει στον πίνακα χρόνο και κίνηση. Δεν είναι τυχαίο ότι, για να αποδώσει ο Λύτρας την εξέλιξη της κίνησης, η φούστα είναι περισσότερο αδρά αποδοσμένη ως ενιαία χρωματική επιφάνεια, ενώ το γιλέκο είναι αποδοσμένο στις λεπτομέρειες του περίτεχνου σχεδίου του και των ελαφρών πτυχώσεών του από την κίνηση του μπράτσου.
Το γεγονός ότι οι παλάμες αναδύονται μέσα στο μπλε σκούρο των γυρισμένων μανικιών μαγνητίζει ακόμα περισσότερο το μάτι του θεατή στην κίνηση των δαχτύλων.
Πόσο απαλά και σταθερά συνάμα κρατούν τα δάχτυλα του αριστερού χεριού το αυγό! Με πόση λεπτότητα και προσοχή προσπαθούν τα δάχτυλα του δεξιού χεριού να το ξεφλουδίσουν χωρίς να χαθεί ούτε ένα κομματάκι από το ασπράδι του πολύτιμου αποκτήματος!
Ο ζωγράφος επέλεξε χρωματικά μια μεγάλη επιφάνεια λαμπρού λευκού χωρίς φωτοσκιάσεις για το κεφαλομάντηλο, ώστε το μάτι του θεατή να κινείται από το ασπράδι προς το πρόσωπο του κοριτσιού.
Πίσω από το λευκό μαντήλι επέλεξε να τοποθετήσει ένα οριζόντιο ξύλινο ράφι, επιτυγχάνοντας ταυτόχρονα και άλλους στόχους. Το σκούρο χρώμα του ραφιού ως φόντο του μαντηλιού τονίζει ακόμα περισσότερο τη λευκότητά του.Το ράφι του έδωσε τη δυνατότητα να τοποθετήσει τη μπρούτζινη κανάτα, με τέτοιο τρόπο, ώστε αυτή και το ψηλό καλάθι κάτω δεξιά στον πίνακα δημιουργούν μία διαγώνιο στο κέντρο της οποίας ο Λύτρας έχει τοποθετήσει το αυγό.
Και τα ψηλά αντικείμενα δημιουργούν την εντύπωση της κίνησης προς τα πάνω. Προσεκτική παρατήρηση δείχνει πως το στόμα και το αυγό τείνουν να συναντηθούν ευρισκόμενα στην άλλη διαγώνιο του πίνακα.
Πράγματι, αν κλείσει κανείς τα μάτια του και ξανακοιτάξει τον πίνακα έχει την εντύπωση πως κάθε φορά βλέπει άλλο στιγμιότυπο της κίνησης, στην προσήλωση του κοριτσιού στο ξεφλούδισμα και στην αδημονία να φέρει το αυγό στο στόμα του.Με την οριζόντια ζώνη του ραφιού και το δάπεδο σε όμοιο χρώμα ισορροπεί η σύνθεση και επιτυγχάνεται τριμερής διαίρεση του πίνακα.
Δημιουργείται εντός του πίνακα ένα δεύτερο πλαίσιο που, παράλληλα με τον εστιασμένο φωτισμό σαν από προβολέα, επικεντρώνει το μάτι στο τμήμα έμφασης, όπου η κίνηση βρίσκεται σε εξέλιξη.Ο πίνακας είναι έργο της ωριμότητας του Λύτρα και χαρακτηριστικός της περιόδου, όπου αναδεικνύει σκηνές ηθογραφικές, από την καθημερινή ζωή των απλών ανθρώπων. Παρότι δεν εμπνέεται πλέον από αρχαιοελληνικά θέματα, όπως στην αρχή της εκπαίδευσής του στη «Σχολή του Μονάχου», συχνά στους πίνακές του τοποθετεί ένθετες αναφορές στην αρχαία Ελλάδα.
Εδώ το ριγμένο ύφασμα πάνω στο σκαμνί παραπέμπει σε πτυχώσεις αρχαίων ανάγλυφων και παράλληλα προσθέτει ένα ανάλαφρο θέμα στο έδαφος της σύνθεσης.
Το κόκκινο αυγό σύμβολο της Ανάστασης
Το κόκκινο αυγό στη θρησκεία μας συμβολίζει ως κόκκινο χρώμα το αίμα από τα Πάθη του Χριστού. Το αυγό καθαυτό και το λευκό ασπράδι συμβολίζουν τη νέα ζωή, την Ανάσταση.
Σε όλον τον πίνακα κυριαρχεί η ανοδική κίνηση, από την κόκκινη φούστα προς τη λευκότητα του μαντηλιού του κοριτσιού, ώστε η σύνθεση στο σύνολό της υπερβαίνει την απλή περιγραφή και υποβάλλει την αίσθηση της ανάτασης από το κόκκινο του Πάθους στο λευκό της Ανάστασης.Το νεαρό αυτό κορίτσι, που πόζαρε ως μοντέλο του ζωγράφου, στη διάρκεια της ζωής του θα πρέπει να έζησε πολέμους που είχαν ως στόχο την ποθητή Ανάσταση του γένους, μιας και την εποχή που φιλοτεχνήθηκε ο πίνακας η Ελλάδα είχε ελευθερωθεί μόνο μέχρι τη Θεσσαλία και την Ηπειρο.
Στο πρόσωπό του διακρίνεται περισσότερο σοβαρότητα παρά παιδική ανεμελιά.
Δεν μπορώ να αποφύγω να φέρω στο μυαλό μου τα νέα παιδιά της Ελλάδας και το μέλλον τους. Με την ευχή της Ανάστασης αφιερώνεται το έργο στους 500.000 νέους που έχουν αναγκαστεί τελευταία να φύγουν από την πατρίδα.
Το έργο παρέμεινε αδιάθετο στο εργαστήριο του Γύζη μέχρι το 1887. Εκείνη τη χρονιά ο Γύζης το έστειλε στην Ελλάδα, επειδή δε διέθετε πλέον χώρο στο εργαστήριό του. Πρωτοπαρουσιάστηκε στο κοινό το επόμενο έτος, στην Πανελλήνια Εκθεση του 1888.
Ο τότε Γάλλος πρεσβευτής της Γαλλίας στην Ελλάδα υπήρξε ο πρώτος αγοραστής του έργου κατευθείαν από τον Νικηφόρο Λύτρα, που το κληροδότησε στους απογόνους του. Αυτοί το 2005 το κατέθεσαν προς δημοπράτηση στον οίκο Σόθμπις στο Λονδίνο.
Το Πανελλήνιο Ιερό Ιδρυμα Ευαγγελιστρίας Τήνου έσπευσε να το αποκτήσει έναντι του ποσού των 404.932 ευρώ.
Ο πίνακας εκτίθεται σήμερα στο Ιδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού στη Χώρα της Τήνου, που ιδρύθηκε το 2002 από το Πανελλήνιο Ιερό Ιδρυμα Ευαγγελιστρίας Τήνου και αποτελεί κέντρο αναφοράς της πολιτιστικής δραστηριότητας του νησιού.Όταν ο κ. Μάρκος Βιδάλης, ο διευθυντής του Ιδρύματος Τηνιακού Πολιτισμού, μου έδειξε το έργο, ένιωσα να με καθηλώνει η χρωματική ένταση και η αμεσότητα της σύνθεσης, παρότι πρόκειται για την απλή σκηνή ενός νεαρού κοριτσιού που ξεφλουδίζει το πασχαλινό αυγό.
Η εικαστική ανάλυση του πίνακα αποκαλύπτει την καλλιτεχνική ιδιοφυΐα του ζωγράφου που, αν και το θέμα του, το κόκκινο αυγό, είναι τόσο μικρό σε μέγεθος σε σχέση με την ανθρώπινη μορφή, κατάφερε να μαγνητίζει το μάτι του θεατή.
Αυτό το επιτυγχάνει καταρχήν με την επανάληψη των κυρίαρχων χρωμάτων του πασχαλινού αυγού, του κόκκινου και του λευκού σε μεγάλες επιφάνειες του πίνακα, οι οποίες μάλιστα είναι έτσι διανεμημένες, ώστε δημιουργούν άξονες που επικεντρώνονται στο αυγό.
Συγκεκριμένα μια μεγάλη επιφάνεια σκούρου κόκκινου χρώματος που αποτελεί η φούστα του κοριτσιού ενισχύει τη χρωματική εντύπωση του κόκκινου του αυγού και εντείνει το λαμπερότερο χρώμα του.Στην προέκταση της φούστας τα πεσμένα κόκκινα τσόφλια και στον ίδιο κατακόρυφο άξονα το κόκκινο λουλούδι μέσα στη μπρούτζινη κανάτα, που ταυτόχρονα βρίσκεται στην προέκταση του χεριού που κρατάει το αυγό, δημιουργούν ένα ισοσκελές τρίγωνο που δείχνει το αυγό στην κορυφή του. Αντίστοιχα συνενώνονται και οι λευκές επιφάνειες.
Λίγο λευκό από τα αναποδογυρισμένα τσόφλια στο πάτωμα, ο ποδόγυρος από το λευκό μισοφόρι του κοριτσιού, το λευκό πουκάμισο στο λαιμό της, το λευκό μαντήλι σφιχτοδεμένο στο κεφάλι της και το λευκό λουλούδι στην κανάτα και τέλος το λευκό ασπράδι του αυγού.Προσθέτοντας χρόνο και κίνηση
Με αριστουργηματικό τρόπο ο καλλιτέχνης έχει καταφέρει να προσθέσει στον πίνακα χρόνο και κίνηση. Δεν είναι τυχαίο ότι, για να αποδώσει ο Λύτρας την εξέλιξη της κίνησης, η φούστα είναι περισσότερο αδρά αποδοσμένη ως ενιαία χρωματική επιφάνεια, ενώ το γιλέκο είναι αποδοσμένο στις λεπτομέρειες του περίτεχνου σχεδίου του και των ελαφρών πτυχώσεών του από την κίνηση του μπράτσου.
Το γεγονός ότι οι παλάμες αναδύονται μέσα στο μπλε σκούρο των γυρισμένων μανικιών μαγνητίζει ακόμα περισσότερο το μάτι του θεατή στην κίνηση των δαχτύλων.
Πόσο απαλά και σταθερά συνάμα κρατούν τα δάχτυλα του αριστερού χεριού το αυγό! Με πόση λεπτότητα και προσοχή προσπαθούν τα δάχτυλα του δεξιού χεριού να το ξεφλουδίσουν χωρίς να χαθεί ούτε ένα κομματάκι από το ασπράδι του πολύτιμου αποκτήματος!
Ο ζωγράφος επέλεξε χρωματικά μια μεγάλη επιφάνεια λαμπρού λευκού χωρίς φωτοσκιάσεις για το κεφαλομάντηλο, ώστε το μάτι του θεατή να κινείται από το ασπράδι προς το πρόσωπο του κοριτσιού.
Πίσω από το λευκό μαντήλι επέλεξε να τοποθετήσει ένα οριζόντιο ξύλινο ράφι, επιτυγχάνοντας ταυτόχρονα και άλλους στόχους. Το σκούρο χρώμα του ραφιού ως φόντο του μαντηλιού τονίζει ακόμα περισσότερο τη λευκότητά του.Το ράφι του έδωσε τη δυνατότητα να τοποθετήσει τη μπρούτζινη κανάτα, με τέτοιο τρόπο, ώστε αυτή και το ψηλό καλάθι κάτω δεξιά στον πίνακα δημιουργούν μία διαγώνιο στο κέντρο της οποίας ο Λύτρας έχει τοποθετήσει το αυγό.
Και τα ψηλά αντικείμενα δημιουργούν την εντύπωση της κίνησης προς τα πάνω. Προσεκτική παρατήρηση δείχνει πως το στόμα και το αυγό τείνουν να συναντηθούν ευρισκόμενα στην άλλη διαγώνιο του πίνακα.
Πράγματι, αν κλείσει κανείς τα μάτια του και ξανακοιτάξει τον πίνακα έχει την εντύπωση πως κάθε φορά βλέπει άλλο στιγμιότυπο της κίνησης, στην προσήλωση του κοριτσιού στο ξεφλούδισμα και στην αδημονία να φέρει το αυγό στο στόμα του.Με την οριζόντια ζώνη του ραφιού και το δάπεδο σε όμοιο χρώμα ισορροπεί η σύνθεση και επιτυγχάνεται τριμερής διαίρεση του πίνακα.
Δημιουργείται εντός του πίνακα ένα δεύτερο πλαίσιο που, παράλληλα με τον εστιασμένο φωτισμό σαν από προβολέα, επικεντρώνει το μάτι στο τμήμα έμφασης, όπου η κίνηση βρίσκεται σε εξέλιξη.Ο πίνακας είναι έργο της ωριμότητας του Λύτρα και χαρακτηριστικός της περιόδου, όπου αναδεικνύει σκηνές ηθογραφικές, από την καθημερινή ζωή των απλών ανθρώπων. Παρότι δεν εμπνέεται πλέον από αρχαιοελληνικά θέματα, όπως στην αρχή της εκπαίδευσής του στη «Σχολή του Μονάχου», συχνά στους πίνακές του τοποθετεί ένθετες αναφορές στην αρχαία Ελλάδα.
Εδώ το ριγμένο ύφασμα πάνω στο σκαμνί παραπέμπει σε πτυχώσεις αρχαίων ανάγλυφων και παράλληλα προσθέτει ένα ανάλαφρο θέμα στο έδαφος της σύνθεσης.
Το κόκκινο αυγό σύμβολο της Ανάστασης
Το κόκκινο αυγό στη θρησκεία μας συμβολίζει ως κόκκινο χρώμα το αίμα από τα Πάθη του Χριστού. Το αυγό καθαυτό και το λευκό ασπράδι συμβολίζουν τη νέα ζωή, την Ανάσταση.
Σε όλον τον πίνακα κυριαρχεί η ανοδική κίνηση, από την κόκκινη φούστα προς τη λευκότητα του μαντηλιού του κοριτσιού, ώστε η σύνθεση στο σύνολό της υπερβαίνει την απλή περιγραφή και υποβάλλει την αίσθηση της ανάτασης από το κόκκινο του Πάθους στο λευκό της Ανάστασης.Το νεαρό αυτό κορίτσι, που πόζαρε ως μοντέλο του ζωγράφου, στη διάρκεια της ζωής του θα πρέπει να έζησε πολέμους που είχαν ως στόχο την ποθητή Ανάσταση του γένους, μιας και την εποχή που φιλοτεχνήθηκε ο πίνακας η Ελλάδα είχε ελευθερωθεί μόνο μέχρι τη Θεσσαλία και την Ηπειρο.
Στο πρόσωπό του διακρίνεται περισσότερο σοβαρότητα παρά παιδική ανεμελιά.
Δεν μπορώ να αποφύγω να φέρω στο μυαλό μου τα νέα παιδιά της Ελλάδας και το μέλλον τους. Με την ευχή της Ανάστασης αφιερώνεται το έργο στους 500.000 νέους που έχουν αναγκαστεί τελευταία να φύγουν από την πατρίδα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου