''Οὐρανοχάλκευτον φάσγανον"(Από την υμνογραφία της Αγ.Παρασκευής)

~ Η αρχαία λέξη "φάσγανο" σημαίνει «ξίφος» και προήλθε από τ. "σφάγανον" τοῦ ρ. "σφάζω", δηλώνοντας όργανο με το οποίο κάποιος σφάζει, σκοτώνει (με τη χαρακτηριστική κατάληξη -ανον που χρησιμοποιείται σε όργανα, εργαλεία πβ. δρέπανον, κόπανον κ.ά.)

Η φράση προέρχεται από ύμνο της αγίας μάρτυρος Παρασκευής (26/7):
❝ Ἀσκήσει πρώην τὸ σῶμα τήξασα, ἔνδοξε,
τὸ δεύτερον ἀθλήσει στομωθεῖσα τὴν φρένα,
τοῖς πᾶσιν ἀνεδείχθης, Μάρτυς Χριστοῦ,
οὐρανοχάλκευτον φ ά σ γ α ν ο ν ,
ὥσπερ χρυσὸς ἐν χωνείᾳ δοκιμασθέν,
ταῖς αἰκίαις καλλιπάρθενε ❞

Εδώ περιγράφονται τα στάδια σφυρηλάτησης ενός ξίφους: πρώτα η ΤΗΞΙΣ (λιώσιμο) μέσω του πυρός, έπειτα η ΣΤΟΜΩΣΙΣ, δηλ. η σκλήρυνση, που επιτυγχάνεται με απότομο βύθισμα του πυρακτωμένου μετάλλου μέσα στο νερό, ώστε να μπορεί κατόπιν να ακονιστεί. (Είναι αξιοσημείωτο ότι στο νεοελλ. ρ. "στομώνω" διατηρήθηκε μόνο ένα μέρος της αρχικής σημασίας και μάλλον το αντίθετο, δηλ. «αμβλύνω την κόψη (οργάνου, εργαλείου κ.λπ.), το κάνω να χάσει την οξύτητά του»).

ΜΕ όμοιο τρόπο η μάρτυς, λέει ο ύμνος, πρώτα υπέστη την τήξη της πνευματικής άσκησης ("Ἀσκήσει πρώην τὸ σῶμα τήξασα") και έπειτα την στόμωση της μαρτυρικής άθλησης ("τὸ δεύτερον ἀθλήσει στομωθεῖσα τὴν φρένα")· έτσι έγινε «ξίφος που σφυρηλατήθηκε από τον Θεό» ("οὐρανοχάλκευτον φάσγανον")

Η εικόνα συμπληρώνεται με την προσφιλή στην Π. Διαθήκη μεταφορά του χρυσού που δοκιμάζεται στο χωνευτήριο της φωτιάς, για να αποδειχθεί η γνησιότητά του (πβ. Σοφ. Σολ. 3,6: "ὡς χρυσὸν ἐν χωνευτηρίῳ ἐδοκίμασεν αὐτοὺς").
 ❝ὥσπερ χρυσὸς ἐν χωνείᾳ δοκιμασθέν,
ταῖς αἰκίαις καλλιπάρθενε ❞
"Αἰκίαι" είναι τα βασανιστήρια (< αρχ. "αἰκίζω" «κακοποιώ, βασανίζω»).

Κέντρο Λεξικολογίας - γλώσσα, λέξεις, λεξικά