Όταν η εικόνα της Τήνου γίνεται φόντο,εκτίθεται η γύμνια της εξουσίας.

Η παρουσία ενός πολιτικού μπροστά στην εικόνα της Παναγίας στην Τήνο συνιστά σημειολογικό γεγονός της ύστερης νεωτερικότητας: η πολιτική εξουσία, στερημένη από κάθε εσωτερικό νόημα, καταφεύγει στη σκηνογραφία του ιερού. Δεν πρόκειται για προσευχή, αλλά για παράσταση, για το πουθενά που χρειάζεται το κάπου του ιερού για να παραστήσει ότι διαθέτει υπόσταση. Στη σύγχρονη κοινωνία της επίδοσης και της διαφάνειας η εξουσία δεν θεμελιώνεται σε υπερβατικά νοήματα, αλλά σε εικόνες που παράγουν εντυπώσεις. Το προσκύνημα μετατρέπεται έτσι σε photo-op, η ταπείνωση αντικαθίσταται από την επικοινωνιακή στρατηγική.

Η Ορθόδοξη εικόνα δεν είναι εικόνα με την έννοια του μιμητικού ή διακοσμητικού, είναι παράθυρο στην υπόσταση («τὸ γὰρ εἰκόνισμα τύπος ἐστὶ καὶ χαρακτὴρ τοῦ πρωτοτύπου» – Άγιος Ιωάννης Δαμασκηνός, Περὶ εἰκόνων). Το να τη χρησιμοποιεί κάποιος ως σκηνικό πολιτικού θεάματος ισοδυναμεί με βεβήλωση: το Άγιο γίνεται εργαλείο εξουσίας. Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος προειδοποιεί: «οὐ δεῖ τὸν ναὸν ἐμπορίας τόπον ἀποφαίνειν» (Ὁμιλία 90, εἰς Ματθαῖον), φράση που σήμερα αποκτά εκρηκτική επικαιρότητα. Ο ναός δεν είναι τόπος marketing.

Η θεολογία της εικόνας προϋποθέτει ταπείνωση (κένωση) και σχέση. Η Παναγία, «ἡ ταπεινή δούλη Κυρίου» (Λκ. 1,38), δεν προσφέρεται ως φόντο εξουσίας. Το «ναι» της Παναγίας είναι ριζικά αντίθετο προς την επιθυμία του πολιτικού να φαίνεται. Εκεί που η θεολογία προτείνει την αφάνεια, η πολιτική αναζητά την προβολή. Αυτή η αντιστροφή αποκαλύπτει τη σημειολογία του κενού: ο πολιτικός στέκεται μπροστά στην εικόνα όχι για να συναντήσει, αλλά για να φανεί ότι συναντά.

Η κοινωνία της διαφάνειας καταστρέφει την ιερή σκιά, την απόσταση που απαιτεί η εμπειρία του Θεού. Όταν η προσευχή γίνεται εικόνα για κατανάλωση, καταλύεται το μυστήριο. Η εικόνα της Τήνου, φορτωμένη με τάματα ανθρώπων που ζητούν έλεος, μετατρέπεται σε σκηνικό της εξουσίας. Εδώ η πολιτική αναπαράγει το θέαμα της σωτηρίας χωρίς να πιστεύει στη σωτηρία. Το αποτέλεσμα είναι ένα άδειο βλέμμα που προσποιείται την ευλάβεια, μια εξουσία χωρίς περιεχόμενο που χρειάζεται τον μυστικό χώρο της πίστης για να φαίνεται ότι διαθέτει εσωτερικότητα.

Στην Ορθόδοξη παράδοση, η θέα της εικόνας προϋποθέτει τη μετάνοια (Άγιος Μάξιμος Ομολογητής: «ἡ θεωρία τῶν εἰκόνων ἀνάγει ἐπὶ τὴν πρᾶξιν τῆς ἀληθείας», Ambigua 10). Αντί γι’ αυτό βλέπουμε την προβολή ως κυρίαρχη χειρονομία. Η σκηνή στην Τήνο δείχνει πως η πολιτική όχι μόνο εργαλειοποιεί το ιερό, αλλά και ότι το χρειάζεται, ακριβώς επειδή δεν μπορεί να παράξει δικό της νόημα.

Το πρόβλημα είναι θεολογικό και όχι απλώς αισθητικό ή πολιτικό. Η Παναγία δεν είναι συμβολικό κεφάλαιο για επανεκλογή, αλλά υπόμνηση της άρνησης κάθε κοσμικής εξουσίας. Το «ἰδού ἡ δούλη Κυρίου» (Λκ. 1,38) διαλύει κάθε αφήγημα ισχύος, και ειδικά αυτό της πολιτικής αυτοπροβολής. Όταν η εικόνα της Τήνου γίνεται φόντο, δεν μειώνεται το ιερό φίλες και φίλοι, εκτίθεται η γύμνια της εξουσίας.

Manos Lambrakis