Δύο Ρεθεμνιώτες άγιοι: ο άγιος Ματθαίος από το Γερακάρι και ο άγιος Αθανάσιος από την Αξό

Επιμέλεια: Θοδωρής Ρηγινιώτης

Ο άγιος νεομάρτυς Ματθαίος ο εκ Γερακαρίου, ο εν Ρεθύμνω (18 Αυγούστου)

«Εγώ Χριστιανός εγεννήθηκα και Χριστιανός θ’ αποθάνω».

Οι άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες είναι αναμφίβολα το χριστιανικό καύχημα του ρεθεμνιώτικου λαού. Καύχημα όχι μόνο της πόλης του Ρεθύμνου, όπου μαρτύρησαν (θανατώθηκαν από τους Τούρκους το 1824) και της Ιεράς Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, αλλά και της άλλης ρεθεμνιώτικης Μητρόπολης, της Ιεράς Μητροπόλεως Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων, απ’ όπου κατάγονταν και όπου είχαν ζήσει, καθώς και άλλων περιοχών του τόπου μας, με τις οποίες συνδέονταν.

Βέβαια, αγίους έχει κι άλλους το Ρέθυμνο, και η πόλη και τα χωριά μας. Γι’ αυτούς μπορείτε να διαβάσετε στην ιστοσελίδα της Ιεράς Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, στο Διαδίκτυο (imra.gr), στην ενότητα «Τοπική Αγιολογία».

Πάντως, από την εποχή της Τουρκοκρατίας – και μάλιστα από τα πρώτα χρόνια της, περίπου 125 χρόνια πριν τους Τέσσερις Μάρτυρες – έχουμε και έναν πέμπτο άγιο μάρτυρα, που ζούσε στην πόλη του Ρεθύμνου και όμως ως Ρεθεμνιώτες μάλλον δεν τον έχουμε τιμήσει όσο του αξίζει. Είναι ο άγιος Ματθαίος από το Γερακάρι Αμαρίου, που θανατώθηκε από τους Τούρκους, μετά από προδοσία της συζύγου του, σε ηλικία περίπου 27-30 ετών, το 1697 ή το 1700 (μόλις 50 χρόνια περίπου από την κατάληψη του Ρεθύμνου από τους Τούρκους, που έγινε το 1646), και γιορτάζει στις 18 Αυγούστου.

Η τοποθεσία της ταφής του στο Γερακάρι διασώθηκε στην τοπική παράδοση, με την ονομασία «του Μαθιού το μνήμα». Η δικαστική απόφαση της εκτέλεσής του από τους Τούρκους εντοπίζεται στο βιβλίο Έγγραφα Ιεροδικείου Ρεθύμνης, 17ος – 18ος αιώνας, που εκδόθηκε από τη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Ρεθύμνου το 1995 με επιμέλεια του τότε διευθυντή της κ. Γιάννη Ζ. Παπιομύτογλου.

Εκεί, στις σελίδες 117-118, γράφει:

«1 Μαρτίου 1112 (1700). Αναφορά Αϊσές θυγατρός του Αβδουλλάχ πρώτου των κρεοπωλών (κασάπμπαση) κατοίκου της πόλεως Ρεθύμνης της συνοικίας Γιαλί.

Η ταπεινή αναφορά μου είνε η εξής: “Προ ενός έτους, ενώπιον του υψηλού ιεροδικαστηρίου, ηξιώθη να δεχθή την θρησκεία του Ισλάμ ο εκ των κατοίκων του χωρίου Γερακάρι της επαρχίας Αμαρίου ο Μαθιός, υιός του παπά Γεώργη, με τον οποίον συνεζεύχθην. Από καιρού παρετήρουν μερικάς συνηθείας του αντικειμένας εις την θρησκείαν του Ισλάμ, αλλά δεν απέδωκα σημασίαν. Προ ολίγου όμως χρόνου τον είδα να κάνη τον σταυρόν του. Τον παρηκολούθησα ολίγες ημέρες και τον έβλεπα με τα μάτια μου, να κάνη το σημείον του Σταυρού κάθε πρωΐ και κάθε βράδυ.

Μια μέρα απεφάσισα να τον ερωτήσω. Και εις απάντησιν μου λέγει: «Εγώ εγεννήθηκα Χριστιανός και έχω συνηθίσει να κάνω τον σταυρό μου το πρωΐ και το βράδυ». Τον ερωτώ πάλιν: «Τώρα είσαι Χριστιανός ή Μουσουλμάνος;». Χωρίς να διστάση καθόλου μου απήντησεν: «Εγώ Χριστιανός εγεννήθηκα και Χριστιανός θ’ αποθάνω».

Του είπα ότι θα το φανερώσω εις τον πατέρα μου, αυτός δε άνοιξε την πόρτα, εβγήκε, την έκλεισε με θυμόν και έφυγε. Το φανερώνω ενώπιον του Ιεροδικείου και ζητώ να εφαρμοσθή ο θρησκευτικός νόμος”.

Ο Ιεροδίκης Χατζή Αλή Εφέντης ζητώ την προσαγωγήν του.

Τον προσήγαγεν ο κλητήρ του Ιεροδικείου. Ερωτηθείς ενώπιον του Ιερού Νόμου και των κατωτέρω υπογεγραμμένων μαρτύρων απήντησε χωρίς να διστάση: «Εγώ Χριστιανός εγεννήθηκα και Χριστιανός θ’ αποθάνω». Το είπε κατ’ επανάληψιν. Μετά την ομολογίαν του επώπιον του Ιεροδικείου και των μαρτύρων πρέπει ν’ αποκεφαλισθή, κατά τον Ιερόν Νόμον. Αλλά, συμφώνως προς την γνωμοδότησιν του μεγάλου Ιεροδιδασκάλου Ιμάμη Αζάμ, δέον να επαναληφθή προς αυτόν η ερώτησις αν μετανοή και αν δέχεται την θρησκείαν του Ισλάμ ή αν προτιμά ν’ αποθάνη.

Τον ερωτώ πάλιν. Και με βραχνήν και σιγανήν φωνήν απαντά: «Εγώ Χριστιανός εγεννήθηκα και Χριστιανός θ’ αποθάνω».

Ούτω απελογήθη. Επειδή μετά την ομολογίαν του ενώπιον του Ιερού Δικαστηρίου και ενώπιον των μαρτύρων επιβάλεται ν’ αποκεφαλισθή. Αποφασίζω: να κοπή (αποκεφαλισθή).

Οι Μάρτυρες: Μεχμέτ του Αλή, υποδηματοποιός. Χατζή Αλή του Σαπρή, κουρεύς. Χατή Χασάν Χαλήλ του Βελή. Ιμβραΐμ Σατήρ του Μεχμέτ.

Ο Ιεροδίκης: Χατζή Αλή Εφέντης.»

Στο βιβλίο υπάρχουν οι παραπομπές:

Εφημερίδα «Βήμα Ρεθύμνης», φύλλο 316, 25.12.1931.

Σπύρου Απ. Μαρνιέρου, «Ένας άγνωστος μάρτυς της πίστεως», Κρητολογικά Γράμματα 7/8 (1993), σσ. 3-6.

Επίσης στον άγιο αναφέρεται η εργασία του π. Μ. Λίτινα, «Ο Άγιος Νεομάρτυς Ματθαίος ο εκ Γερακαρίου», Αφιέρωμα στους Αγίους του τόπου μας, όπου παραπέμπει ο π. Παντελεήμων Σακελλαρίδης, στην πτυχιακή του εργασία «Άγιοι και Όσιοι της Ιεράς Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου», Ρέθυμνο 2009, σσ. 37-38, όπου γίνεται αναφορά στον άγιο.

Το 2016 ο Σύλλογος Ενεργών Πολιτών Ρεθύμνου «Σύνπολις» τον ανακήρυξε προστάτη άγιό του και η μνήμη του εορτάστηκε πανηγυρικά στον ιερό ναό Κυρίας των Αγγέλων στην Παλαιά Πόλη του Ρεθύμνου. Το ίδιο συνέβη και φέτος (2017), παρουσία του μητροπολίτη Ρεθύμνης Ευγένιου, όπου για τον άγιο μίλησε ένας από τους σημαντικούς Ρεθεμνιώτες λόγιους της εποχής μας, ο κ. Μιχάλης Τρούλης. Παρόμοια η μνήμη του αναμένεται να τιμάται κάθε χρόνο στο Ρέθυμνο, όπου μαρτύρησε, όπως τιμάται και στην ιδιαίτερη πατρίδα του, το Γερακάρι.

Η περίπτωση του αγίου Ματθαίου, και όλων των μαρτύρων του τόπου μας, έχει κάτι να μας πει, επειδή πολλές φορές αρνούμαστε την πίστη των πατέρων μας χωρίς να μας απειλεί κανείς. Ας έχουμε υπόψιν ότι και σήμερα στη Συρία και σε άλλες χώρες της Ασίας και της Αφρικής χριστιανοί βασανίζονται και θανατώνονται για την πίστη τους.

Ο άγιος Αθανάσιος Πατελάρος, πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ο εκ της Αξού (21 Αυγούστου)

Ο άγιος Αθανάσιος Πατελάρος καταγόταν από το χωριό Αξός Μυλοποτάμου Ρεθύμνης και, αφού αρχικά μόνασε στο Άγιο Όρος, εκλέχθηκε μητροπολίτης Θεσσαλονίκης τα έτη 1631-34 και στη συνέχεια πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (Οικουμενικός Πατριάρχης) για μικρά χρονικά διαστήματα το 1634 και το 1652, κατά την ταραγμένη περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Χάνοντας το αξίωμά του, επέστρεψε στο Άγιο Όρος και στη συνέχεια περιπλανήθηκε στα τουρκοκρατούμενα Βαλκάνια και κοιμήθηκε το 1654 στην Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος του Λούμπνι, στο Χάρκοβο της Ουκρανίας, όπου ενταφιάστηκε καθιστός, κατά το τυπικό της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Ήταν εξαιρετικά μορφωμένος, ποιητής, υμνογράφος, συγγραφέας και μεταφραστής. Ο τάφος του ήταν πηγή αγιάσματος και ιαμάτων, ενώ το 1662 έγινε ανακομιδή των λειψάνων του (εκταφή του) και το σώμα του ανακαλύφθηκε άφθαρτο και ευωδιάζον. Η Ρωσική Εκκλησία (στην οποία υπάγεται η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας) αναγνώρισε την αγιότητά του το ίδιο έτος και ο λαός της Ουκρανίας τον τιμά ιδιαίτερα, χαρακτηρίζοντάς τον «ο Καθήμενος», λόγω της στάσης, στην οποία ακόμη και σήμερα φυλάσσεται το ιερό σκήνωμά του (το σώμα του).

Η μνήμη του πανηγυρίζεται με τη λαμπρότητα που του ταιριάζει στο ναό του, στον τόπο καταγωγής του, την Αξό. Ο ναός αυτός εγκαινιάστηκε στις 21 Αυγούστου 2008 από τον κρητικής καταγωγής Πατριάρχη Αλεξανδρείας Θεόδωρο, με ενέργειες του οποίου – ως επισκόπου, τότε, Κυρήνης και έξαρχου του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας στην Οδησσό της Ουκρανίας – είχε έρθει στην Αξό το πρώτο απότμημα του ιερού λειψάνου του το 1993.

Η Ιερά Μητρόπολη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου αφιέρωσε στον άγιο το Ημερολόγιο 2015, όπου περιλαμβάνονται πολλές εικόνες του, ιστορικές φωτογραφίες και αναλυτική βιογραφία του, γραμμένη από τον καθηγητή αγιολογίας στην Ανωτάτη Εκκλησιαστική Ακαδημία Ηρακλείου Κρήτης κ. Εμμανουήλ Δουνδουλάκη.