Μάρω Βασιλειάδου/kathimerini
Με χιούμορ περιγράφει ο Στράτης Μυριβήλης τη θητεία του στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο, το οποίο όμως εξαφανίστηκε μετά την εμπειρία του στα μέτωπα του 1918 και της Μικράς Ασίας (φωτ.).
«Να κολατσίζω μυδραλλιοβόλα, να τρώγω οβίδες για σουτζουκάκια του φούρνου και να έχω για πίπα μου τουλάχιστον ένα πεδινό πυροβόλο».
Το 1919 ο Μυριβήλης παντρεύτηκε στο Δικελί την αγαπημένη του Ελένη Δημητρίου, δασκάλα, η οποία τον ακολούθησε σε πολλές από τις μεταθέσεις στη Μικρασιατική Εκστρατεία. [ΑΣΚΣΑ Αρχεία, Αρχείο Στράτη Μυριβήλη]
Οταν επέστρεψε, το νησί του ήταν γεμάτο πρόσφυγες και εφέδρους. Ο Μυριβήλης μάζεψε τις ψυχικές του δυνάμεις για να υπερασπιστεί τα δικαιώματα των βετεράνων εκδίδοντας την εβδομαδιαία εφημερίδα «Καμπάνα», με αφυπνισμένη πολιτική συνείδηση και τολμηρά άρθρα, όπως «Το άλεσμα των ηρώων» και «Ανθρωποκοπριές».
Στις επιφυλλίδες της «Καμπάνας» δημοσίευσε από τον Απρίλιο του 1923 έως τον Ιανουάριο του 1924 τη «Ζωή εν τάφω», ένα καθαρά αντιπολεμικό μυθιστόρημα, που ξαναδούλεψε πολλές φορές πριν του δώσει την οριστική του μορφή με την έκδοση του 1956. Οσο για το έργο του, «Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια», που ολοκληρωμένο κυκλοφόρησε το 1933, αποτελεί σταθμό στην ελληνική λογοτεχνία, κι έχει θέμα την επιστροφή των ηρώων του μικρασιατικού μετώπου και αυτό που σήμερα θα περιγράφαμε ως διαταραχή μετατραυματικού στρες.
Εκθεση «Το έπος της Ανατολής», έως τις 20 Φεβρουαρίου.
«Να κολατσίζω μυδραλλιοβόλα, να τρώγω οβίδες για σουτζουκάκια του φούρνου και να έχω για πίπα μου τουλάχιστον ένα πεδινό πυροβόλο».
Αυτό το μικρό, κάπως χιουμοριστικό απόσπασμα από το χρονογράφημα που έγραψε ο εικοσιπεντάχρονος Στράτης Μυριβήλης στην εφημερίδα «Σάλπιγξ» τον Μάρτιο του 1915, είναι ένα μόνο από τα δυσεύρετα στοιχεία που έφερε στο φως η έρευνα της Ναταλίας Βογκέικωφ-Μπρόγκαν, διευθύντριας Αρχείων της αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, όταν προετοίμαζε την έκθεση «Το έπος της Ανατολής στη φαντασία των Ελλήνων».
Η μελέτη για την έκθεση υπήρξε ευρύτατη και βασίστηκε σε άγνωστο υλικό από προσωπικά αρχεία λογοτεχνών –ημερολόγια, αλληλογραφία, φωτογραφίες, ζωγραφιές–, όπως και σπάνιες πρώτες εκδόσεις που βρέθηκαν είτε στα παραπάνω αρχεία είτε στις συλλογές της Γενναδείου Βιβλιοθήκης. Η τεκμηρίωση και η παρουσίαση είναι εξαιρετικές και βοηθούν τον επισκέπτη να καταλάβει πώς η Μικρασιατική Καταστροφή αποτυπώθηκε στη λογοτεχνία του Μεσοπολέμου.
Η έκθεση συνειδητά εστιάζει στους συγγραφείς για τους οποίους η Καταστροφή υπήρξε πρωταρχική πηγή έμπνευσης, είτε επειδή βίωσαν από κοντά τα γεγονότα του 1922 είτε, όπως ο Σεφέρης, τους διωγμούς του 1913.
Η έκθεση συνειδητά εστιάζει στους συγγραφείς για τους οποίους η Καταστροφή υπήρξε πρωταρχική πηγή έμπνευσης, είτε επειδή βίωσαν από κοντά τα γεγονότα του 1922 είτε, όπως ο Σεφέρης, τους διωγμούς του 1913.
Δίπλα λοιπόν στον Ηλία Βενέζη, στον Στρατή Δούκα, στον Γιώργο Θεοτοκά, στον Γιώργο Σεφέρη, ο Στράτης Μυριβήλης έχει εξέχουσα θέση.
Μάρκος Αυγέρης, Γαλάτεια Καζαντζάκη, Θράσος Καστανάκης, Στράτης Μυριβήλης, Ελλη Αλεξίου, Κώστας Βάρναλης, Πικέρμι 1934. [ΑΣΚΣΑ Αρχεία, Αρχείο Στράτη Μυριβήλη]
«Η περίπτωση του Μυριβήλη είναι με τον τρόπο της ξεχωριστή», λέει η κ. Βογκέικωφ, «καθώς εκείνος δεν είχε μικρασιατική ρίζα. Ωστόσο, μεγαλώνοντας στη Λέσβο των αρχών του 20ού αιώνα –Οθωμανός υπήκοος– είχε το βλέμμα στραμμένο στη γειτονική Αιολία, και την καρδιά του προς την ελεύθερη Ελλάδα. Επειδή ακόμη πίστευε “στο δίκαιο του πολέμου”, κατατάχθηκε εθελοντής στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο, γεμάτος από τον ενθουσιασμό του νεοφώτιστου».
«Μα όταν άρχισε η τραγωδία του χαρακώματος, πέρασα μέσα στη φοβερή εκείνη ψυχική μοναξιά, μιαν ηθική κρίσι που μου σάλεψε και κατόπιν μου γκρέμισε από θεμελιού όλα μου τα σωβινιστικά ιδεώδη», δήλωσε ο Μυριβήλης στην εφημερίδα «Πατρίς», το 1930. Από τη μάχη στο Κιλκίς όπου τραυματίστηκε είναι εμπνευσμένο ένα από τα καλύτερα διηγήματά του, που αποτέλεσε το βασικό υλικό για το πρώτο του βιβλίο, τη «Ζωή εν τάφω».
«Η εμπειρία του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου υπήρξε η αφετηρία της μεγάλης μεταστροφής του», εξηγεί η κ. Βογκέικωφ, «αλλά το οριστικό τέλος της αθωότητας αποτέλεσε η συμμετοχή στη Μικρασιατική Εκστρατεία».
«Μα όταν άρχισε η τραγωδία του χαρακώματος, πέρασα μέσα στη φοβερή εκείνη ψυχική μοναξιά, μιαν ηθική κρίσι που μου σάλεψε και κατόπιν μου γκρέμισε από θεμελιού όλα μου τα σωβινιστικά ιδεώδη», δήλωσε ο Μυριβήλης στην εφημερίδα «Πατρίς», το 1930. Από τη μάχη στο Κιλκίς όπου τραυματίστηκε είναι εμπνευσμένο ένα από τα καλύτερα διηγήματά του, που αποτέλεσε το βασικό υλικό για το πρώτο του βιβλίο, τη «Ζωή εν τάφω».
«Η εμπειρία του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου υπήρξε η αφετηρία της μεγάλης μεταστροφής του», εξηγεί η κ. Βογκέικωφ, «αλλά το οριστικό τέλος της αθωότητας αποτέλεσε η συμμετοχή στη Μικρασιατική Εκστρατεία».
Το 1919 κλήθηκε να υπηρετήσει στην εκστρατεία ως διαχειριστής στρατιωτικού νοσοκομείου στο Δικελί. Η κατάρρευση του μετώπου τον βρήκε στο Σεϊντί Γαζί. «Είχα διαταχθή μαζί με τρεις άλλους συναδέλφους να σώσουμε τα αρχεία και τις τρεις σημαίες της Μεραρχίας. Τα κουβαλήσαμε μέσω Εσκί Σεχίρ-Προύσσας στα Μουδανιά, απ’ εκεί μπαρκάραμε μ’ ένα καράβι πρόσφυγες στη Θράκη, και απ’ εκεί κατεβήκαμε και τα παραδώσαμε στη Θεσσαλονίκη»· έτσι διηγήθηκε χρόνια αργότερα την επιστροφή του από το μέτωπο.
Οταν επέστρεψε, το νησί του ήταν γεμάτο πρόσφυγες και εφέδρους. Ο Μυριβήλης μάζεψε τις ψυχικές του δυνάμεις για να υπερασπιστεί τα δικαιώματα των βετεράνων εκδίδοντας την εβδομαδιαία εφημερίδα «Καμπάνα», με αφυπνισμένη πολιτική συνείδηση και τολμηρά άρθρα, όπως «Το άλεσμα των ηρώων» και «Ανθρωποκοπριές».
Στις επιφυλλίδες της «Καμπάνας» δημοσίευσε από τον Απρίλιο του 1923 έως τον Ιανουάριο του 1924 τη «Ζωή εν τάφω», ένα καθαρά αντιπολεμικό μυθιστόρημα, που ξαναδούλεψε πολλές φορές πριν του δώσει την οριστική του μορφή με την έκδοση του 1956. Οσο για το έργο του, «Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια», που ολοκληρωμένο κυκλοφόρησε το 1933, αποτελεί σταθμό στην ελληνική λογοτεχνία, κι έχει θέμα την επιστροφή των ηρώων του μικρασιατικού μετώπου και αυτό που σήμερα θα περιγράφαμε ως διαταραχή μετατραυματικού στρες.
Εκθεση «Το έπος της Ανατολής», έως τις 20 Φεβρουαρίου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου