ΕΝΑ ΣΥΝΤΑΡΑΚΤΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ- «Ουρανός απ’ άλλους τόπους»

Σωτήρης Δημητρίου, «Ουρανός απ’ άλλους τόπους», Πατάκης 2021, (σελίδες 580).

   Κάποιοι μιλάνε για ένα «λογοτεχνικό αριστούργημα», για ένα «έργο-ορόσημο», για έναν «συγγραφικό άθλο», για «κιβωτό γλώσσας και ιστορίας», για «θησαυρό» τής (σχεδόν ολότελα ξεχασμένης πια), ηπειρώτικης ντοπιολαλιάς, για «Έπος»….
Ελόγου μου θα μιλήσω απλά για το, κατά την ταπεινή μου γνώμη, κορυφαίο ελληνικό «μυθιστόρημα» των τελευταίων 50 (τουλάχιστον) ετών!

   Άξονάς του, η ζωή τής Αλέξως, μιας γυναίκας από την Πόβλα* τής Μουργκάνας (Θεσπρωτίας), τη "σκοτιδιασμένη" δεκαετία του 1940 (Κατοχή, Εμφύλιος) αλλά και πολύ αργότερα. Μια ζωή μέσα στη φτώχια, την «κακομοιριά», την «τιμωρία», την ξυπολυσιά, την τυράγνια, την παίδεψη, την αγραμματοσύνη, τις προλήψεις, τον καθημερινό φόβο τού θανάτου…
Έναν φόβο (για τους αντάρτες), που φώλιασε τότε στις ψυχές τών ανθρώπων, κι έμεινε (και μένει ακόμα) εκεί, ως το τέλος... Έναν φόβο που έκανε και την μακαρίτισσα την μάνα μου, όταν με άκουγε να ξανοίγομαι και να «εκτίθεμαι» πολύ με τα εμφυλιοπολεμικά, να με συμβουλεύει ως τα 100 της που έφυγε:
«Έχε τού νου σ’, πιδάκι μ’. Φ’λάξ’!
-Είιδις;
-Δεν είιδα!
-Άηκ’σις;
-Δεν άηκ’σα!»
Κι αυτό, 80 χρόνια μετά!!...
Όπως το λέει η ίδια η Αλέξω, αν ο ουρανός τού χωριού της ήταν χαρτί, δεν θα έφτανε για να γράψει τα «πόνια» της, τα παράπονα και τα φαρμάκια τής καρδιάς της· θα χρειαζόταν και «ουρανό απ’ άλλους τόπους»…

  Η Αλέξω μισεί θανάσιμα το ΕΑΜ, τους αντάρτες, τους κομμουνιστές, όχι μόνο διότι "τους είχαν ολουνούς [τους κατοίκους τής Μουργκάνας] σ' ένα καπίστρι" και τους ρήμαζαν στο πλιάτσικο, αλλά διότι, (μεταξύ πάρα πολλών άλλων ατυχών Ελλήνων), σκότωσαν, εντελώς άδικα, τη μάνα της τη χρυσή και παινεμένη, την Μηλιά...
 Η δυναμική Αλέξω τούς «στολίζει» κανονικά, αποκαλώντας τους «παλιάτσους», «βρικολάκους», «σιαταναραίους», «εγκληματίες», «τέρατα», «ανθρώπους της καταστροφής» που «είχανε μοιράδι από τον διάολο» και πολλά άλλα τέτοια, και δηλώνει ότι θα τους βλαστημάει ακόμα και «από τον κάτω κόσμο»!...
"Τι σόι αντάρτικο, τι σόι καθεστώς ήτανε αυτό, που σκοτώνανε πρόεδρο, δάσκαλο, παπά, αγροφύλακα;"
  "Ξορνιάστηκε ο κόσμος με τους βρικολάκους τούς αντάρτες. Σκορπίσαμαν σαν τα ντουφεκισμένα πουλιά. Αυτοί δεν ήτανε για τίποτα, μονάχα για το κακό"...

 «Τις έκλεισαν τις γυναίκες στο κατώι τού Λιάγκου. Τους έβαναν τον μασιά πυρωμένον στο γκιόξι και στο στόμα. Μας τά ειπε με χρόνια η Χρυσάνθη τού Λιάγκου που την είχε απολύκουν. Η μάνα έκανε αράδα τον σταυρό της, έτσι εκεί στον κόρφο της. Ω παιδάκια μου, τους έλεγε. Έχω έξι κοπέλες παντρεμένες κι ανύπαντρες, αλλά έχω και μια κοπέλα άρρωστη, δεν θα με λιώσει η γης. Κι αυτοί κορόϊδευαν που έκανε αράδα τον σταυρό. Δεν αγλυμονήθηκαν κείνα τα δουλεμένα, τα τυραγνισμένα χέρια; Πόσες μέρες την είχανε την μάνα εκεί; Τόσες μέρες είχε ένα φίδι κουλούρα στην κοιλιά. Πάει με το χιόνι στην καρδιά. Και τις ανέβασαν κατόπι στον Αϊ-Λια και πίσω δεν τις κατήβασαν".

"Έστελναν τα παιδαρέλια. Έκαναν τα παιδαρέλια δολοφόνους. Αλαφρόγνωμα παιδιά που τα πλάνεψαν κάτι τέρατα παραμορφωμένοι. Τα κουτοζύγουρα, κινάει ένα να πάει στον γκρεμό, κινάνε όλα".....

 38 χρόνια ύστερα από τη φωνή τής συγκλονιστικής «Ελένης» τού Νίκου Γκατζογιάννη (1983), ήταν πια καιρός να ακουστεί, (πάλι από τα χώματα τής φοβερής Μουργκάνας, και ακόμα πιο δυνατή), η "καταπιεσμένη" φωνή τής 'Αλέξως', της κλασικής αυτής Ελληνίδας τής ελληνικής ορεινής υπαίθρου τών χρόνων εκείνων, που μόνο καλά λόγια έχει να πει για τον "αγιασμένο" Ζέρβα (ο οποίος τους απάλλαξε από τους "Τούρκους", δηλαδή τους Τσάμηδες), για τον Ελληνικό Στρατό αλλά και για την περίφημη «Ούντρα»** και τη σημαντικότατη βοήθειά της, στα δύσκολα εκείνα χρόνια…

  Ευελπιστώ ότι η ιδεολογική και πολιτική απήχηση του "Ουρανός απ' άλλους τόπους", θα είναι ανάλογη ή και μεγαλύτερη από αυτήν τού "Ορθοκωστά" τού Θ. Βαλτινού (1994), ο οποίος είχε το θάρρος να μιλήσει ανοιχτά και σκληρά για τις τεράστιες ευθύνες τού ΚΚΕ για την ίδρυση των Ταγμάτων Ασφαλείας και για τον κατοχικό εμφύλιο....

Προς το τέλος τού Μεγάλου αυτού Βιβλίου, η ομηρική Αλέξω φιλοσοφεί βαθιά για το θαύμα τής ζωής, για τα γεροντάματα (που είναι «αδερφοξάδερφα με τα χάλια») και για την -κατά κανόνα- πολύ σκληρή και αχάριστη αντιμετώπιση της "γεροντιάς" από παιδιά και εγγόνια…
«Έτσι τα κατάφερε ο θεουλάκης. Γιατί τον δίνει τον άνθρωπο; [....] Γιατί τον δίνει αφού τον παίρνει πίσω; Να μην τον είχε δώκει καθόλου. [.....] Από τα μικρά μου χρόνια, παιδέψου, παιδέψου, παιδέψου, τι κατάλαβα; Ένα χουουου στα πλατανόφυλλα»…

   Το βιβλίο είναι ένα μνημόσυνο και ένας αποχαιρετισμός σε μια ποιητικότατη ντοπιολαλιά που δεν μιλιέται πια, και ενός κόσμου όπου κάποιοι άνθρωποι εξομολογούνταν, ναι, εξομολογούνταν στα δέντρα, και ανέγραφαν στα "ψυχοχάρτια" τους ακόμα και αγαπημένα τους ζώα, όπως έκαμε η μαυρο-Αλέξω για την αγαπημένη της γίδα την Ψηλή που την είχαν φάει οι λύκοι, και για το ξενιτεμένο «Παλικαρόπλο», το γομάρι τής αγαπημένης τής αδελφής της της Ελένης, το οποίο είχε έρθει από την Αμερική στο πλαίσιο της «Ούντρας»…

  Λείπει, δυστυχώς, από το Μεγάλο αυτό Βιβλίο, ένα «γλωσσάρι» με τις (πιο δύσκολες τουλάχιστον) λέξεις τής εντελώς ιδιαίτερης ηπειρώτικης ντοπιολαλιάς.
Είναι αρκετά δύσκολο για έναν άνθρωπο κάτω από τα 50, έστω κι αν ξέρει καλά γράμματα, να καταλάβει τι σημαίνουν λέξεις όπως ρουγκούλαγε, κορφίγκος, ντουμπίτσι, αφολοή, ποστάβι, τένια, γρεντές, χνούταλα, κόσι, αρεντεύαμε, μότρα, μότσιες, χόβι, μοζοβίρικο, πλοκαριές, ζοκόπαγιε, τσιατσιούτηδες, ματζιάτο, μπίστρα, ξοίκι, ζότι, γκότσι, μπορίμι, χούχλες, φαφλόδιο, μπούνα, ζόρκες, αούτης, οτρά, αντέτι, μπούνταινα, φραντζάλιζαν, γκασέλια, μήκανο, αχάρτη, κλούμιτς, ρουβέλια, κάχτες, καΐπη, λιάσσα, τσιουροβίνια, τσιέτα, μούρσες, γκιόξι, βάμπαλο, και εκατοντάδες άλλες...

Θέλει πολλή «ωριμότητα», πολλή αγάπη, πολλή υπομονή, καλά «γράμματα» και πολύ καλό γλωσσικό αισθητήριο, αν και το γενικότερο / βαθύτερο "νόημα" του βιβλίο, βγαίνει εύκολα και αβίαστα...

Το "Ουρανός απ' άλλους τόπους", είναι ένα βιβλίο το οποίο, άπαξ και το αρχίσεις, δεν υπάρχει περίπτωση να το αφήσεις από τα χέρια σου, πριν το τελειώσεις.
Και είναι το ΜΟΝΑΔΙΚΟ λογοτεχνικό βιβλίο που ένιωσα την ανάγκη να το διαβάσω δύο φορές συνεχόμενα, μέσα σε ελάχιστο χρόνο...
(*) Τον σημερινό Αμπελώνα
(**) UNRRA (United Nations Relief and Rehabilitation Administration)

ΠΗΓΗ