Αν έχουμε πονοκέφαλο καταφεύγουμε αμέσως σε παυσίπονα. Αν υποφέρουμε από αποτυχία, απώλεια ή απουσία ή νιώθουμε λίγο λυπημένοι, μεταβαίνουμε στα αγχολυτικά. Δεν έχουμε πια τη δύναμη - τήν άμυνα - να αποδεχτούμε, να αντέξουμε, να ξεπεράσουμε τον πόνο, την οδύνη και τη δυσκολία αυτόνομα, με τους πόρους του σώματος και της ψυχής. Η δική μας είναι μια αναλγητική κοινωνία.
Η εμπειρία του πόνου -σωματική, ηθική, πνευματική, ψυχολογική- θεωρείται ανυπόφορη και ανούσια.Η φιλοσοφία και οι θρησκείες ανέκαθεν ερμήνευαν τον πόνο ως ένα ακατάσχετο στοιχείο της ανθρώπινης κατάστασης. Το να βιώνεις τον πόνο, να αντιμετωπίζεις τον πόνο σήμαινε να αποδεχτείς το δράμα της ζωής και να του δώσεις νόημα. Για τον Χριστιανισμό, ο πόνος ήταν μια δοκιμασία που έπρεπε να ξεπεραστεί στο μονοπάτι της κάθαρσης και να αξίζει την αληθινή ζωή, τήν ουράνια. Για τη μεταμοντέρνα ανθρωπότητα, είναι απλώς κάτι που πρέπει να αποφευχθεί με κάθε κόστος.
Ο σύγχρονος κόσμος είναι τόσο τρομοκρατημένος από τα βάσανα που εγκαταλείπει την ελευθερία αντί να τά αντιμετωπίσει. Ζούμε σε αυτό που ο Ulrich Beck αποκάλεσε «κοινωνία κινδύνου», που βιώνεται ως προσμονή πόνου και καταστροφής. Βασικά, ολόκληρο το τεχνολογικό σύστημα συσσώρευσης δεδομένων έχει ως σκοπό την ελαχιστοποίηση των κινδύνων –οικονομικών, αλλά και υπαρξιακών– και συνεπώς, έμμεσα, την άρση του πόνου. Η προγνωστική κοινωνία είναι μια κοινωνία που προσπαθεί να καταργήσει τον κίνδυνο και την αποτυχία με το φορτίο του πόνου πού φέρουν. Ο πόνος, ωστόσο, δεν είναι ένα στατιστικό στοιχείο, ένας μαθηματικός τύπος στον οποίο μπορεί να εφαρμοστεί ένας αλγόριθμος.
Ο γερμανόφωνος Κορεάτης φιλόσοφος ByungChul Han μιλά για αυτό με ανησυχία στην πρόσφατη "Κοινωνία χωρίς πόνο". Περήφανος που θεωρεί τον εαυτό του αποκαλυπτικό σε έναν κόσμο ενσωματωμένων ανθρώπων, ο Han έχει αναλύσει την εξαφάνιση, με την πάροδο του χρόνου, συμβόλων και τελετουργιών, την απώλεια τής ομορφιάς, τήν υπαρξιακή κούραση του μεταμοντέρνου ατόμου, τήν εμμονή με τη διαφάνεια, σε συνδυασμό με την εξαφάνιση του Άλλου στο ψηφιακό σμήνος. Για τον Χαν, η αδυναμία να συσχετιστεί με τον πόνο κάνει τον σημερινό άνθρωπο να εγκλωβιστεί σε μια φούσκα ψεύτικης ασφάλειας που μετατρέπεται σε ένα ηρεμιστικό κλουβί. Αντίθετα, μόνο μέσα από τον πόνο ανοίγουμε στον κόσμο και η πανδημία που ζούμε, καλύπτοντας την καθημερινότητα με άπειρες προφυλάξεις, είναι το σύμπτωμα μιας κατάστασης που προηγείται, της συλλογικής απόρριψης της ευθραυστότητάς μας.
Ο σημερινός άνθρωπος, είπε ήδη ο Simone Weil, είναι κρεμασμένος στην άβυσσο της ιστορίας, όλο και περισσότερο πεπεισμένος για το παράλογο της παρουσίας του στον κόσμο.Για να ξεχάσει την απουσία νοημάτων, αναζητά καταπραϋντικούς και τεχνητούς παραδείσους των οποίων η συνέπεια είναι η απώλεια τών τελευταίων ψυχικών πόρων για να αντέξουν το φορτίο των προβλημάτων και των πόνων της ύπαρξης. Το άμεσο καταφύγιο του ριζοσπαστικού μαζικού μηδενισμού είναι μια ιατρικοποίηση και τεχνικοποίηση της ζωής με στόχο την απομάκρυνση κάθε αρνητικής εμπειρίας. Το αποτέλεσμα είναι η αυξανόμενη αδυναμία, η εξάντληση, η αδυναμία να ξεπεραστούν τα εμπόδια, η πεισματική απομάκρυνση του κακού, καθώς και η απώλεια της αυτονομίας.
Για τον Ernst Juenger, η σχέση με τον πόνο αποκαλύπτει την πραγματική μας προσωπικότητα. Ο Χαν προσθέτει ότι η κριτική της κοινωνίας είναι δυνατή μόνο μέσω μιας συγκεκριμένης «ερμηνευτικής του πόνου», δηλαδή της ερμηνείας του ως κώδικα κατανόησης του παρόντος.
Ο σύγχρονος κόσμος είναι τόσο τρομοκρατημένος από τα βάσανα που εγκαταλείπει την ελευθερία αντί να τά αντιμετωπίσει. Ζούμε σε αυτό που ο Ulrich Beck αποκάλεσε «κοινωνία κινδύνου», που βιώνεται ως προσμονή πόνου και καταστροφής. Βασικά, ολόκληρο το τεχνολογικό σύστημα συσσώρευσης δεδομένων έχει ως σκοπό την ελαχιστοποίηση των κινδύνων –οικονομικών, αλλά και υπαρξιακών– και συνεπώς, έμμεσα, την άρση του πόνου. Η προγνωστική κοινωνία είναι μια κοινωνία που προσπαθεί να καταργήσει τον κίνδυνο και την αποτυχία με το φορτίο του πόνου πού φέρουν. Ο πόνος, ωστόσο, δεν είναι ένα στατιστικό στοιχείο, ένας μαθηματικός τύπος στον οποίο μπορεί να εφαρμοστεί ένας αλγόριθμος.
Ο γερμανόφωνος Κορεάτης φιλόσοφος ByungChul Han μιλά για αυτό με ανησυχία στην πρόσφατη "Κοινωνία χωρίς πόνο". Περήφανος που θεωρεί τον εαυτό του αποκαλυπτικό σε έναν κόσμο ενσωματωμένων ανθρώπων, ο Han έχει αναλύσει την εξαφάνιση, με την πάροδο του χρόνου, συμβόλων και τελετουργιών, την απώλεια τής ομορφιάς, τήν υπαρξιακή κούραση του μεταμοντέρνου ατόμου, τήν εμμονή με τη διαφάνεια, σε συνδυασμό με την εξαφάνιση του Άλλου στο ψηφιακό σμήνος. Για τον Χαν, η αδυναμία να συσχετιστεί με τον πόνο κάνει τον σημερινό άνθρωπο να εγκλωβιστεί σε μια φούσκα ψεύτικης ασφάλειας που μετατρέπεται σε ένα ηρεμιστικό κλουβί. Αντίθετα, μόνο μέσα από τον πόνο ανοίγουμε στον κόσμο και η πανδημία που ζούμε, καλύπτοντας την καθημερινότητα με άπειρες προφυλάξεις, είναι το σύμπτωμα μιας κατάστασης που προηγείται, της συλλογικής απόρριψης της ευθραυστότητάς μας.
Ο σημερινός άνθρωπος, είπε ήδη ο Simone Weil, είναι κρεμασμένος στην άβυσσο της ιστορίας, όλο και περισσότερο πεπεισμένος για το παράλογο της παρουσίας του στον κόσμο.Για να ξεχάσει την απουσία νοημάτων, αναζητά καταπραϋντικούς και τεχνητούς παραδείσους των οποίων η συνέπεια είναι η απώλεια τών τελευταίων ψυχικών πόρων για να αντέξουν το φορτίο των προβλημάτων και των πόνων της ύπαρξης. Το άμεσο καταφύγιο του ριζοσπαστικού μαζικού μηδενισμού είναι μια ιατρικοποίηση και τεχνικοποίηση της ζωής με στόχο την απομάκρυνση κάθε αρνητικής εμπειρίας. Το αποτέλεσμα είναι η αυξανόμενη αδυναμία, η εξάντληση, η αδυναμία να ξεπεραστούν τα εμπόδια, η πεισματική απομάκρυνση του κακού, καθώς και η απώλεια της αυτονομίας.
Για τον Ernst Juenger, η σχέση με τον πόνο αποκαλύπτει την πραγματική μας προσωπικότητα. Ο Χαν προσθέτει ότι η κριτική της κοινωνίας είναι δυνατή μόνο μέσω μιας συγκεκριμένης «ερμηνευτικής του πόνου», δηλαδή της ερμηνείας του ως κώδικα κατανόησης του παρόντος.
Τα βάσανα είναι γεγονότα, αλλά και σημάδια, των οποίων η φύση μας διαφεύγει. Μια κοινωνία τρομοκρατημένη από τον πόνο απαιτεί να ζει με μόνιμη αναισθησία. Με άλλα λόγια, εθίζεται στο αναισθητικό –ναρκωτικό, φάρμακο, στήν καταναγκαστική κατανάλωση ή σέ οποιοδήποτε άλλο υπαρξιακό αναλγητικό– και σε όποιον το χορηγεί. Το να διώχνεις τον πόνο έχει άμεσα ευεργετικά αποτελέσματα, αλλά παραμένει μια ανακουφιστική θεραπεία. Το αποτέλεσμα είναι η απόδραση από τη σύγκρουση για την αποφυγή επώδυνων αντιπαραθέσεων.
Ο Buyng Chul Han ορίζει αυτή την περίεργη κατάσταση «αλγοφοβία», φόβο για τον πόνο, ανακαλύπτοντας ότι και αυτό είναι ένα τέχνασμα εξουσίας. Αντί να πολεμάμε, εγκαταλείπουμε τους εαυτούς μας στο σύστημα, σ' αυτούς πού εξουσιάζουν, στο αναπόφευκτό τους, υπό την τιμωρία ότι πρέπει να αντιμετωπίσουμε τα δεινά. Η πολιτική κοινωνία είναι επίσης αναλγητική: δεν αντιμετωπίζει τά προβλήματα κατά μέτωπο, δεν σχεδιάζει ή εφαρμόζει ξεκάθαρες αλλαγές: θα μπορούσαν να «πληγώσουν». Μόλις τελειώσει η δράση του φαρμάκου, επιστρέφουμε στο σημείο εκκίνησης. Το κλειδί για όλα είναι η προθυμία να απαλλαγούμε από ό,τι είναι αρνητικό, και ο πόνος είναι η βασική αρνητικότητα.
Η επιδίωξη της ευτυχίας καθιερώθηκε ως φυσικό δικαίωμα από το αμερικανικό σύνταγμα. Αν όχι ευτυχία, τουλάχιστον μια φαινομενική ευημερία μπορεί τώρα να επιτευχθεί ιατρικά. Από την Αμερική προέρχεται μια ιδεολογία ευημερίας που επιτυγχάνεται μέσω φαρμάκων που λαμβάνονται σε μεγάλη κλίμακα από υγιείς ανθρώπους. Ένας μελετητής του πόνου, ο Ντέιβιντ Μπ. Μόρις, ήταν ο πρώτος που παρατήρησε –δεν εισακούστηκε– ότι ζει μια γενιά, η πρώτη στον κόσμο, «που θεωρεί την ύπαρξη χωρίς πόνο ένα είδος συνταγματικού δικαιώματος. Η ταλαιπωρία είναι σκάνδαλο». Η αναζήτηση για φαρμακευτικά υποστηρίγματα συμπίπτει με το άγχος απόδοσης. Πρέπει να δημιουργούμε νέες καταστάσεις κάθε μέρα– στην ανταγωνιστική εργασία, στο σεξ, στον ελεύθερο χρόνο. Το να μην το κάνουμε θα μας προκαλέσει πόνο. Η ταλαιπωρία είναι μια υποχρέωση ανταγωνιστικής ύπαρξης που πρέπει να κρατηθεί μακριά με κάθε μέσο.
Κατά βάθος, αυτή είναι μια εποχή που τίποτα δεν πρέπει να «πονάει», να προσβάλλει, να προκαλεί συζήτηση.
Η επιδίωξη της ευτυχίας καθιερώθηκε ως φυσικό δικαίωμα από το αμερικανικό σύνταγμα. Αν όχι ευτυχία, τουλάχιστον μια φαινομενική ευημερία μπορεί τώρα να επιτευχθεί ιατρικά. Από την Αμερική προέρχεται μια ιδεολογία ευημερίας που επιτυγχάνεται μέσω φαρμάκων που λαμβάνονται σε μεγάλη κλίμακα από υγιείς ανθρώπους. Ένας μελετητής του πόνου, ο Ντέιβιντ Μπ. Μόρις, ήταν ο πρώτος που παρατήρησε –δεν εισακούστηκε– ότι ζει μια γενιά, η πρώτη στον κόσμο, «που θεωρεί την ύπαρξη χωρίς πόνο ένα είδος συνταγματικού δικαιώματος. Η ταλαιπωρία είναι σκάνδαλο». Η αναζήτηση για φαρμακευτικά υποστηρίγματα συμπίπτει με το άγχος απόδοσης. Πρέπει να δημιουργούμε νέες καταστάσεις κάθε μέρα– στην ανταγωνιστική εργασία, στο σεξ, στον ελεύθερο χρόνο. Το να μην το κάνουμε θα μας προκαλέσει πόνο. Η ταλαιπωρία είναι μια υποχρέωση ανταγωνιστικής ύπαρξης που πρέπει να κρατηθεί μακριά με κάθε μέσο.
Κατά βάθος, αυτή είναι μια εποχή που τίποτα δεν πρέπει να «πονάει», να προσβάλλει, να προκαλεί συζήτηση.
Οι αιχμηρές άκρες, οι συγκρούσεις και οι αντιφάσεις καταργούνται: προκαλούν πόνο, τήν ευχαρίστηση απόστασης, παρακμάζουν με την πιο αναλγητική και άμεση μορφή όλων: μου αρέσει, όπως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Η αποδοκιμασία προκαλεί πόνο, πολύ καλύτερα να πούμε, κάνω καί σκέφτομαι όπως η πλειοψηφία.
Ακόμη και η διαφωνία προκαλεί πόνο, το να μην είσαι μέρος της πλειοψηφίας προκαλεί βάσανα.
Ο πόνος αποπολιτικοποιείται, αποχαρακτηρίζεται σάν ιατρικό ζήτημα: να είσαι ευτυχισμένος, συμβουλεύει η εξουσία και οι υποτελείς μάζες δεν γνωρίζουν πια ότι είναι τέτοιες.
Ο πόνος που μετράει είναι μόνο «δικός μου»: η ταλαιπωρία ιδιωτικοποιείται. Ο καθένας έχει το βλέμμα καρφωμένο στον εαυτό του, με προσοχή σε κάθε σύμπτωμα πόνου που πρέπει να αντιμετωπιστεί «τεχνικά». Τα αναλγητικά, που συνταγογραφούνται σε μεγάλες ποσότητες και λαμβάνονται μαζικά, κρύβουν τις κοινωνικές συνθήκες που προκαλούν πόνο. Η ιατρικοποίηση και η φαρμακολογικοποίηση του πόνου εμποδίζουν τη δυστυχία να γίνει γλώσσα, δηλ. κρίση και κριτική, στερώντας του τον συλλογικό του χαρακτήρα.
Ακόμη και στον αθλητισμό του σαλονιού, αυτό των φιλάθλων, τα βάσανα απαγορεύονται. Τα στατιστικά δείχνουν αύξηση των οπαδών τριών έως τεσσάρων μεγάλων ομάδων εις βάρος όλων των άλλων. Θέλουμε να κερδίζουμε εύκολα και να μην ταλαιπωρούμαστε, ούτε με μεσάζοντες την αγαπημένη μας ομάδα. Η φόρμουλα του Ruzzante, του καυστικού θεατρικού συγγραφέα του δέκατου έκτου αιώνα, γίνεται κληρονομιά ενός σκοτεινού παρελθόντος: η οδύνη χρειάζεται για κάθε ηδονή. Κι όμως έτσι είναι. Η χαρά του να ξεπεράσεις τα εμπόδια, να εμπλακείς επίπονα σε μια πρόκληση μέσω της δέσμευσης, με τη σταθερότητα ως συνήθεια, είναι τρομακτική για την ανθρωπότητα που θέλει τα πάντα αμέσως, με ένα κλικ, ένα τάμπλετ ή ένα τσίμπημα. Ο «πραγματικός χρόνος» αποκλείει την αναμονή, τον άχρηστο νεκρό χρόνο που προκαλεί δυσαρέσκεια.
Η εμπορευματοποίηση των πάντων είναι ισχυρός σύμμαχος της αναλγητικής κοινωνίας. Για να πουληθεί ένα προϊόν πρέπει να αρέσει, αλλά για να ανταποκριθεί στα γούστα του κοινού πρέπει να εξαλειφθούν οι δυσκολίες και τα σπασίματα. Ο πόνος και το εμπόριο αλληλοαποκλείονται.
Ακόμη και στον αθλητισμό του σαλονιού, αυτό των φιλάθλων, τα βάσανα απαγορεύονται. Τα στατιστικά δείχνουν αύξηση των οπαδών τριών έως τεσσάρων μεγάλων ομάδων εις βάρος όλων των άλλων. Θέλουμε να κερδίζουμε εύκολα και να μην ταλαιπωρούμαστε, ούτε με μεσάζοντες την αγαπημένη μας ομάδα. Η φόρμουλα του Ruzzante, του καυστικού θεατρικού συγγραφέα του δέκατου έκτου αιώνα, γίνεται κληρονομιά ενός σκοτεινού παρελθόντος: η οδύνη χρειάζεται για κάθε ηδονή. Κι όμως έτσι είναι. Η χαρά του να ξεπεράσεις τα εμπόδια, να εμπλακείς επίπονα σε μια πρόκληση μέσω της δέσμευσης, με τη σταθερότητα ως συνήθεια, είναι τρομακτική για την ανθρωπότητα που θέλει τα πάντα αμέσως, με ένα κλικ, ένα τάμπλετ ή ένα τσίμπημα. Ο «πραγματικός χρόνος» αποκλείει την αναμονή, τον άχρηστο νεκρό χρόνο που προκαλεί δυσαρέσκεια.
Η εμπορευματοποίηση των πάντων είναι ισχυρός σύμμαχος της αναλγητικής κοινωνίας. Για να πουληθεί ένα προϊόν πρέπει να αρέσει, αλλά για να ανταποκριθεί στα γούστα του κοινού πρέπει να εξαλειφθούν οι δυσκολίες και τα σπασίματα. Ο πόνος και το εμπόριο αλληλοαποκλείονται.
Τέλος, ο πόνος είναι εμπειρία. η ζωή που αρνείται κάθε πόνο πραγμοποιείται, γίνεται πράγμα, φυλακισμένη τής ισότητος. Όσοι είναι ανίκανοι να υποφέρουν τείνουν να παραδοθούν: δεν θα πολεμήσουν ποτέ για μια ιδέα ή μια αρχή. Ο υπηρέτης παραμένει αιχμάλωτος του Κυρίου από νωθρότητα και φόβο για τις συνέπειες. Τα πάθη τελειώνουν. Η ίδια η λέξη το λέει παραπέμποντας σε βάσανα, αλλά η ευτυχία, όταν φτάνει, είναι μια στιγμή εξαιρετικής έντασης που δεν μπορεί να γίνει αντιληπτή χωρίς το αντίθετό της, τήν οδύνη. Αν αυτό ασφυκτιά, αναισθητοποιηθεί, ακόμη και η ευτυχία υποβαθμίζεται σε απαθή ταραχή.
Μια αναλγητική κοινωνία είναι μια κοινωνία επιβίωσης. Η πανδημία μας το έδειξε αυτό. Η ζωή γίνεται ένας μακάβριος χορός επιζώντων τυλιγμένων στο φόβο του θανάτου. Ο φόβος του πόνου - η αλγοφοβία - γίνεται θανατοφοβία, την εποχή που ο θάνατος, που έχει αφαιρεθεί από καιρό, επανεμφανίζεται, γίνεται ξανά κεντρικός λόγω της υπερέκθεσης των μέσων. Μπροστά της, δεν γίνεται πλέον δεκτή χωρίς αντίσταση η αδερφή Θάνατος ή το πέρασμα σε μια ανώτερη διάσταση, κανένας περιορισμός ελευθερίας, κάθε δικαιώματος, κάθε συμπεριφοράς που «πριν» έκανε την ύπαρξή μας άξια και ανθρώπινη. Η κοινωνία οργανώνεται σε ένα ανοσολογικό κλειδί, που περιβάλλεται από νέους φράχτες. Τα χλευασμένα σύνορα γίνονται ελπίδα. Ο εχθρός επιστρέφει, σε αόρατη μορφή, φορέας του πόνου και του θανάτου.
Μια αναλγητική κοινωνία είναι μια κοινωνία επιβίωσης. Η πανδημία μας το έδειξε αυτό. Η ζωή γίνεται ένας μακάβριος χορός επιζώντων τυλιγμένων στο φόβο του θανάτου. Ο φόβος του πόνου - η αλγοφοβία - γίνεται θανατοφοβία, την εποχή που ο θάνατος, που έχει αφαιρεθεί από καιρό, επανεμφανίζεται, γίνεται ξανά κεντρικός λόγω της υπερέκθεσης των μέσων. Μπροστά της, δεν γίνεται πλέον δεκτή χωρίς αντίσταση η αδερφή Θάνατος ή το πέρασμα σε μια ανώτερη διάσταση, κανένας περιορισμός ελευθερίας, κάθε δικαιώματος, κάθε συμπεριφοράς που «πριν» έκανε την ύπαρξή μας άξια και ανθρώπινη. Η κοινωνία οργανώνεται σε ένα ανοσολογικό κλειδί, που περιβάλλεται από νέους φράχτες. Τα χλευασμένα σύνορα γίνονται ελπίδα. Ο εχθρός επιστρέφει, σε αόρατη μορφή, φορέας του πόνου και του θανάτου.
Για τον Monsieur Teste, τον χαρακτήρα του Paul Valéry, ο πόνος είναι ένα πράγμα, ένα τρομερό αντικείμενο, μια απλή αγωνία. Αν δεν έχει νόημα, δέν έχει ούτε και η ζωή μας. Ο Monsieur Teste είναι ο νόμιμος πατέρας του μεταμοντέρνου ανθρώπου, υπερευαίσθητος στον πόνο γιατί τον τρομάζει. Ο Τεστ ακούει συνεχώς το εσωτερικό του σώματός του, σε μια ενδοσκόπηση που είναι ταυτόχρονα υποχονδριακή και ναρκισσιστική.
Για τον Χαν, ο μεταμοντέρνος άνθρωπος πάσχει από ένα περίεργο σύνδρομο: αυτό της «πριγκίπισσας και του μπιζελιού». Στο παραμύθι του Άντερσεν, ένα μπιζέλι κάτω από το στρώμα προκαλεί πόνο στην πριγκίπισσα και δεν την αφήνει να κοιμηθεί. Η υπερευαισθησία της είναι δική μας: υποφέρουμε όλο και περισσότερο - σώμα και ψυχή - για όλο και μικρότερα πράγματα. Η διαδικασία γίνεται κυκλική: μόλις αφαιρεθεί το μπιζέλι, θα αρχίσουμε να παραπονιόμαστε για τα στρώματα που είναι πολύ μαλακά. Η πραγματική αιτία του κακού είναι η πεποίθηση για το παράλογο της ζωής. Ο πόνος είναι μια στοιχειώδης δύναμη που δεν μπορούμε να εξαφανίσουμε. Ο Γιούνγκερ κατάλαβε τα πάντα: «ο πόνος σπρώχνεται πίσω στο περιθώριο για να κάνει χώρο για μια μέτρια ευεξία». Τόσο μέτρια που γίνεται βαρετή: ένας πόνος ψυχής που αραιώνεται στόν χρόνο μέχρι να γίνει κουραστικός, κακός για τη ζωή.
Ένα φαινόμενο που είναι μόνο φαινομενικά ανεξήγητο, στην αναλγητική κοινωνία, είναι η εξάπλωση του αυτοτραυματισμού, ειδικά μεταξύ των νεότερων. Αντίθετα, είναι ένας ξεκάθαρος μηχανισμός υποκατάστασης. Ο πόνος της ψυχής, του οποίου ο πρακτικός μηδενισμός είναι αποφασιστική συνιστώσα, δεν βρίσκει άλλο φάρμακο από ένα ισότιμο και αντίθετο, ομοιοπαθητικό ηρεμιστικό: να πολεμήσει την ταλαιπωρία του κενού πνεύματος με σωματικό πόνο, τη σωματική πληγή, ορατή και συγκεκριμένη, ριγμένη κατά πρόσωπο στην καθολική αδιαφορία. Ο αυτοτραυματισμός είναι μια κραυγή για βοήθεια, ένα SOS από νέους που δεν ακούγεται γιατί η κοινωνία των ενηλίκων είναι αυτή που έχει διαδώσει την έλλειψη νοήματος.
Η αλήθεια είναι πάντα οδυνηρή: γι' αυτό λέγεται ότι η αλήθεια πονάει. Η μεταμοντέρνα κατάργησή της, όμως, είναι ακόμη χειρότερη και παράγει έναν άλλο πόνο, αυτόν της έλλειψης, την κατάργηση του ανήκειν, την απώλεια της κοινότητας. Λέγεται νοσταλγία, ο πόνος της επιστροφής. Αλλά χωρίς να υποφέρουμε ούτε αγαπάμε ούτε ζούμε: θυσιάζουμε τη ζωή στο όνομα τής προσωρινής άνεσης. Ακόμα και ο δεσμός είναι πόνος: όποιος τον απορρίπτει το κάνει για να ξεφύγει από τα βάσανα της έντασης, του δεσμού που μπορεί να βλάψει. Η αγάπη γίνεται κατανάλωση που θεωρεί τον άλλο προϊόν μιας χρήσης: η αγάπη και η επιθυμία κάνουν κάποιον να υποφέρει. Η οδυνηρή εμπειρία κάνει κάποιον να «αισθάνεται». Στη δημοτική γλώσσα κάποιων κοιλάδων της Τοσκάνης, για να περιγράψουν έναν πόνο, λένε «το δόντι μου αισθάνεται, το κεφάλι μου αισθάνεται».
Η αναλγητική κοινωνία περικόβει την αντίληψη του σωματικού πόνου και καταπολεμά την εσωτερική ταλαιπωρία αναθέτοντάς την σε μια εφήμερη ακύρωση με χημικά μέσα. Στο Medical Nemesis, ο Ivan Illich έγραψε «σε μια αναισθητοποιημένη κοινωνία, χρειάζονται όλο και ισχυρότερα ερεθίσματα για να έχουμε την αίσθηση του να είσαι ζωντανός. Τα ναρκωτικά, η βία, ο τρόμος γίνονται διεγερτικά που, σε όλο και πιο ισχυρές δόσεις, καταφέρνουν ακόμα να διεγείρουν την εμπειρία του εγώ». Και όχι σπάνια να το συνθλίβεις από φόβο μήπως μείνεις μόνος με τον εαυτό σου. Από όποια πλευρά και να το δεις, η αναλγητική κοινωνία είναι μια εξάρτηση, που επιβάλλεται από ψηλά από μια συσκευή που παρακολουθεί και ελέγχει τη ζωή μας, εξουδετερώνοντάς την από την εμπειρία του πόνου.
Ο Φρίντριχ Νίτσε, ένας πολύ ευαίσθητος σεισμογράφος έναν αιώνα νωρίτερα, διαισθάνθηκε ότι το «τραγικό» που επιβεβαιώνει τη ζωή παρά το μαρτύριο θα εξαφανιζόταν από τη ζωή. Η παρατεταμένη αναισθησία μάς στερεί τη γλώσσα, ο πόνος γίνεται ιατρικό ζήτημα, που ρυθμίζεται από επαγγελματίες με λευκές μπλούζες, οι οποίοι σταματούν να υποφέρουν προκαλώντας μια προοδευτική πνευματική άμβλυνση. Στο The Gay Science, ο ίδιος ο Νίτσε προφέρει αποφασιστικές λέξεις: «Δεν σκεφτόμαστε βατράχια, συσκευές αντικειμενοποίησης και καταγραφής, παγωμένα σπλάχνα. Πρέπει να δημιουργήσουμε τις σκέψεις μας από τον πόνο μας και να τους παρέχουμε μητρικά όλα όσα έχουμε μέσα μας από αίμα, φωτιά, καρδιά, ευχαρίστηση, πάθος, μαρτύριο, συνείδηση, πεπρωμένο, μοιραίο». Η παρηγορητική κοινωνία δηλώνει το αντίθετο, βυθίζοντάς μας σε ένα φαινομενικό, αμνιακή «απουσία πόνου» που αποφεύγει σπασμωδικά το αρνητικό χωρίς να το αντιμετωπίζει. Είναι η αιώνια επιστροφή των εκλαϊκευμένων Ίσων, αφού χωρίς πόνο δεν υπάρχει καν αλλαγή, ανανέωση, επανάσταση. τελικά δεν υπάρχει Ιστορία.
Ίσως η σύγχρονη τέχνη να είναι τόσο υποβαθμισμένη και λόγω της αναγκαστικής απουσίας πόνου. Αντικείμενο κατανάλωσης, μεταξύ άλλων, χωρίς θεμέλια, μακριά από την ανθρώπινη μορφή και την ιστορία της πραγματικότητας, ανάγλυφο σε ένα χάπενινγκ , παράξενο που συχνά προκαλείται από ναρκωτικά, δημιουργικότητα χωρίς λυρική διαίσθηση ή συγκεκριμένη έκφραση.
Ακόμη και η εικόνα της βίας στην παρηγορητική και πειθαρχική κοινωνία είναι μια μορφή κατανάλωσης που μας κάνει αναίσθητους. Υπερβολικά, μας κάνουν να αδιαφορούμε για τον πόνο των άλλων: ο Άλλος εξαφανίζεται, γίνεται αντικείμενο. Σε αυτή τη μορφή δεν βλάπτει. Σε περιόδους πανδημίας, η ταλαιπωρία των άλλων διαλύεται σε στατιστικές: ο αριθμός των κρουσμάτων, το ποσοστό των επιχρισμάτων που πραγματοποιήθηκαν, ο αριθμός των θανάτων διαιρεμένος ανά περιοχή και ηλικιακές ομάδες. Η «κοινωνική αποστασιοποίηση» προκαλεί την απώλεια της ενσυναίσθησης. Η αποφυγή του πόνου μας κάνει να αυτοματοποιούμαστε με ένα είδος εσωτερικής βαρύτητας που τροφοδοτείται από την ψηφιακή εικονικότητα.
«Λίγο δηλητήριο που και που: αυτό κάνει τα όνειρα ευχάριστα. Και πολύ δηλητήριο στο τέλος γιά να πεθάνουμε ευχάριστα. Μια ευχή για τη μέρα και μια ευχή για τη νύχτα: σώσου παραμένοντας υγιής. Επινοήσαμε την ευτυχία, λένε οι τελευταίοι και κλείνουν το μάτι. «Δεν βρίσκουμε τίποτα πιο αποτελεσματικό από τα λόγια του Ζαρατούστρα για να περιγράψουμε την αναλγητική κοινωνία πεπεισμένη ότι έχει καταργήσει τον πόνο. Ευτυχώς, δεν υπάρχουν μόνο οι τελευταίοι άνθρωποι, γελοίοι εφευρέτες μιας αδιαφανούς τεχνητής ευτυχίας. Κάποιοι, σαν ποιητές, στέκονται με σφιγμένα δόντια. Ο ποιητής είναι προσποιητής, προσποιείται ότι ο πόνος που νιώθει είναι πραγματικά πόνος (Fernando Pessoa).
Ρόμπερτ Πεκιόλι
La società analgesica – Roberto Pecchioli - EreticaMente (www-ereticamente-net.translate.goog)
Για τον Χαν, ο μεταμοντέρνος άνθρωπος πάσχει από ένα περίεργο σύνδρομο: αυτό της «πριγκίπισσας και του μπιζελιού». Στο παραμύθι του Άντερσεν, ένα μπιζέλι κάτω από το στρώμα προκαλεί πόνο στην πριγκίπισσα και δεν την αφήνει να κοιμηθεί. Η υπερευαισθησία της είναι δική μας: υποφέρουμε όλο και περισσότερο - σώμα και ψυχή - για όλο και μικρότερα πράγματα. Η διαδικασία γίνεται κυκλική: μόλις αφαιρεθεί το μπιζέλι, θα αρχίσουμε να παραπονιόμαστε για τα στρώματα που είναι πολύ μαλακά. Η πραγματική αιτία του κακού είναι η πεποίθηση για το παράλογο της ζωής. Ο πόνος είναι μια στοιχειώδης δύναμη που δεν μπορούμε να εξαφανίσουμε. Ο Γιούνγκερ κατάλαβε τα πάντα: «ο πόνος σπρώχνεται πίσω στο περιθώριο για να κάνει χώρο για μια μέτρια ευεξία». Τόσο μέτρια που γίνεται βαρετή: ένας πόνος ψυχής που αραιώνεται στόν χρόνο μέχρι να γίνει κουραστικός, κακός για τη ζωή.
Ένα φαινόμενο που είναι μόνο φαινομενικά ανεξήγητο, στην αναλγητική κοινωνία, είναι η εξάπλωση του αυτοτραυματισμού, ειδικά μεταξύ των νεότερων. Αντίθετα, είναι ένας ξεκάθαρος μηχανισμός υποκατάστασης. Ο πόνος της ψυχής, του οποίου ο πρακτικός μηδενισμός είναι αποφασιστική συνιστώσα, δεν βρίσκει άλλο φάρμακο από ένα ισότιμο και αντίθετο, ομοιοπαθητικό ηρεμιστικό: να πολεμήσει την ταλαιπωρία του κενού πνεύματος με σωματικό πόνο, τη σωματική πληγή, ορατή και συγκεκριμένη, ριγμένη κατά πρόσωπο στην καθολική αδιαφορία. Ο αυτοτραυματισμός είναι μια κραυγή για βοήθεια, ένα SOS από νέους που δεν ακούγεται γιατί η κοινωνία των ενηλίκων είναι αυτή που έχει διαδώσει την έλλειψη νοήματος.
Η αλήθεια είναι πάντα οδυνηρή: γι' αυτό λέγεται ότι η αλήθεια πονάει. Η μεταμοντέρνα κατάργησή της, όμως, είναι ακόμη χειρότερη και παράγει έναν άλλο πόνο, αυτόν της έλλειψης, την κατάργηση του ανήκειν, την απώλεια της κοινότητας. Λέγεται νοσταλγία, ο πόνος της επιστροφής. Αλλά χωρίς να υποφέρουμε ούτε αγαπάμε ούτε ζούμε: θυσιάζουμε τη ζωή στο όνομα τής προσωρινής άνεσης. Ακόμα και ο δεσμός είναι πόνος: όποιος τον απορρίπτει το κάνει για να ξεφύγει από τα βάσανα της έντασης, του δεσμού που μπορεί να βλάψει. Η αγάπη γίνεται κατανάλωση που θεωρεί τον άλλο προϊόν μιας χρήσης: η αγάπη και η επιθυμία κάνουν κάποιον να υποφέρει. Η οδυνηρή εμπειρία κάνει κάποιον να «αισθάνεται». Στη δημοτική γλώσσα κάποιων κοιλάδων της Τοσκάνης, για να περιγράψουν έναν πόνο, λένε «το δόντι μου αισθάνεται, το κεφάλι μου αισθάνεται».
Η αναλγητική κοινωνία περικόβει την αντίληψη του σωματικού πόνου και καταπολεμά την εσωτερική ταλαιπωρία αναθέτοντάς την σε μια εφήμερη ακύρωση με χημικά μέσα. Στο Medical Nemesis, ο Ivan Illich έγραψε «σε μια αναισθητοποιημένη κοινωνία, χρειάζονται όλο και ισχυρότερα ερεθίσματα για να έχουμε την αίσθηση του να είσαι ζωντανός. Τα ναρκωτικά, η βία, ο τρόμος γίνονται διεγερτικά που, σε όλο και πιο ισχυρές δόσεις, καταφέρνουν ακόμα να διεγείρουν την εμπειρία του εγώ». Και όχι σπάνια να το συνθλίβεις από φόβο μήπως μείνεις μόνος με τον εαυτό σου. Από όποια πλευρά και να το δεις, η αναλγητική κοινωνία είναι μια εξάρτηση, που επιβάλλεται από ψηλά από μια συσκευή που παρακολουθεί και ελέγχει τη ζωή μας, εξουδετερώνοντάς την από την εμπειρία του πόνου.
Ο Φρίντριχ Νίτσε, ένας πολύ ευαίσθητος σεισμογράφος έναν αιώνα νωρίτερα, διαισθάνθηκε ότι το «τραγικό» που επιβεβαιώνει τη ζωή παρά το μαρτύριο θα εξαφανιζόταν από τη ζωή. Η παρατεταμένη αναισθησία μάς στερεί τη γλώσσα, ο πόνος γίνεται ιατρικό ζήτημα, που ρυθμίζεται από επαγγελματίες με λευκές μπλούζες, οι οποίοι σταματούν να υποφέρουν προκαλώντας μια προοδευτική πνευματική άμβλυνση. Στο The Gay Science, ο ίδιος ο Νίτσε προφέρει αποφασιστικές λέξεις: «Δεν σκεφτόμαστε βατράχια, συσκευές αντικειμενοποίησης και καταγραφής, παγωμένα σπλάχνα. Πρέπει να δημιουργήσουμε τις σκέψεις μας από τον πόνο μας και να τους παρέχουμε μητρικά όλα όσα έχουμε μέσα μας από αίμα, φωτιά, καρδιά, ευχαρίστηση, πάθος, μαρτύριο, συνείδηση, πεπρωμένο, μοιραίο». Η παρηγορητική κοινωνία δηλώνει το αντίθετο, βυθίζοντάς μας σε ένα φαινομενικό, αμνιακή «απουσία πόνου» που αποφεύγει σπασμωδικά το αρνητικό χωρίς να το αντιμετωπίζει. Είναι η αιώνια επιστροφή των εκλαϊκευμένων Ίσων, αφού χωρίς πόνο δεν υπάρχει καν αλλαγή, ανανέωση, επανάσταση. τελικά δεν υπάρχει Ιστορία.
Ίσως η σύγχρονη τέχνη να είναι τόσο υποβαθμισμένη και λόγω της αναγκαστικής απουσίας πόνου. Αντικείμενο κατανάλωσης, μεταξύ άλλων, χωρίς θεμέλια, μακριά από την ανθρώπινη μορφή και την ιστορία της πραγματικότητας, ανάγλυφο σε ένα χάπενινγκ , παράξενο που συχνά προκαλείται από ναρκωτικά, δημιουργικότητα χωρίς λυρική διαίσθηση ή συγκεκριμένη έκφραση.
Ακόμη και η εικόνα της βίας στην παρηγορητική και πειθαρχική κοινωνία είναι μια μορφή κατανάλωσης που μας κάνει αναίσθητους. Υπερβολικά, μας κάνουν να αδιαφορούμε για τον πόνο των άλλων: ο Άλλος εξαφανίζεται, γίνεται αντικείμενο. Σε αυτή τη μορφή δεν βλάπτει. Σε περιόδους πανδημίας, η ταλαιπωρία των άλλων διαλύεται σε στατιστικές: ο αριθμός των κρουσμάτων, το ποσοστό των επιχρισμάτων που πραγματοποιήθηκαν, ο αριθμός των θανάτων διαιρεμένος ανά περιοχή και ηλικιακές ομάδες. Η «κοινωνική αποστασιοποίηση» προκαλεί την απώλεια της ενσυναίσθησης. Η αποφυγή του πόνου μας κάνει να αυτοματοποιούμαστε με ένα είδος εσωτερικής βαρύτητας που τροφοδοτείται από την ψηφιακή εικονικότητα.
«Λίγο δηλητήριο που και που: αυτό κάνει τα όνειρα ευχάριστα. Και πολύ δηλητήριο στο τέλος γιά να πεθάνουμε ευχάριστα. Μια ευχή για τη μέρα και μια ευχή για τη νύχτα: σώσου παραμένοντας υγιής. Επινοήσαμε την ευτυχία, λένε οι τελευταίοι και κλείνουν το μάτι. «Δεν βρίσκουμε τίποτα πιο αποτελεσματικό από τα λόγια του Ζαρατούστρα για να περιγράψουμε την αναλγητική κοινωνία πεπεισμένη ότι έχει καταργήσει τον πόνο. Ευτυχώς, δεν υπάρχουν μόνο οι τελευταίοι άνθρωποι, γελοίοι εφευρέτες μιας αδιαφανούς τεχνητής ευτυχίας. Κάποιοι, σαν ποιητές, στέκονται με σφιγμένα δόντια. Ο ποιητής είναι προσποιητής, προσποιείται ότι ο πόνος που νιώθει είναι πραγματικά πόνος (Fernando Pessoa).
Ρόμπερτ Πεκιόλι
La società analgesica – Roberto Pecchioli - EreticaMente (www-ereticamente-net.translate.goog)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου