Ο Τροχός του Ανθρωπίνου Βίου «Ως όναρ, ως άνθος ο χρόνος του βίου τρέχει».

Οι δύο συμβολικές παραστάσεις του ανθρώπινου βίου στο ναό του Προδρόμου, στο Απόζαρι Καστοριάς (έτ. 1727).

πιν.1

Στο Γυναικωνίτη της εκκλησίας του Προδρόμου συνοικίας Απόζαρι Καστοριάς είναι ζωγραφισμένες σε κατακόρυφη επαλληλία και συνέχεια δύο συμβολικές ζωγραφιές του «μάταιου βίου του κόσμου τούτου» (Πίν. 1). Η υπερκείμενη απ’ τις εν λόγω δύο ζωγραφιές, οι οποίες είναι διαφορετικές μεταξύ τους (: είναι ομοθεματικές, αλλ’ ετερόμορφες), προβάλλει τον «τροχό του ανθρώπινου βίου» (Πίν. 2, 3), ενώ η υποκείμενη δείχνει στους εκκλησιαζόμενους Χριστιανούς το «δένδρο της ζωής του ανθρώπου» (Πίν. 4). Περιγραφικά, αυτές οι δύο παραστάσεις έχουν ως ακολούθως:

a) Ο τροχός του ανθρώπινου βίου (Πίν. 1, 2, 3).

Αυτή η αλληγορική εικαστική παράσταση είναι ευρηματική και ιδιαίτερα όμορφη. Στο κάτω μέρος της είναι ζωγραφισμένη μια μαρμάρινη δεξαμενή, γεμάτη νερό. Στο μέσον αυτής της δεξαμενής στέκεται όρθια μια κολόνα, που έχει στην κορυφή της έναν ιδιόμορφο τροχό, τοποθετημένον κάθετα. Ο εν λόγω τροχός διαθέτει εσωτερικά έξι ακτίνες και ομοιάζει εξωτερικά με έναν κυκλικό κι επίπεδο δακτύλιο, που περιστρέφεται κατακόρυφα.


Ο υπόψη περιμετρικός δακτύλιος του τροχού είναι χωρισμένος σε οκτώ τμήματα, στα οποία είναι ζωγραφισμένοι, κατ’ αντιστοιχία, ισάριθμοι άνθρωποι κλιμακωτής ηλικίας( παρουσιάζονται κατά δεκαετία). Συγκεκριμένα, στο κάτω δεξιό τμήμα του τροχού είναι ζωγραφισμένο ένα δεκαετές παιδί, στο αμέσως παραπάνω εικονίζεται ένας εικοσαετής νέος, και πιο πάνω ένας τριαντάρης άντρας.

πιν.2

Στο τέταρτο τμήμα, που βρίσκεται στην κορυφή του τροχού, παρουσιάζεται ένας άνδρας σαράντα ετών, καθισμένος σε ηγεμονικό θρόνο, με βασιλικό στέμμα στην κεφαλή του και με πολυτελή ενδυμασία. Στα επόμενα τρία πλαίσια απεικονίζονται ισάριθμοι άντρες σε αναποδογυρισμένη στάση. Τέλος, στο όγδοο τμήμα του τροχού είναι αποτυπωμένη η μορφή ενός γέρου ογδοντάρη, που εικονίζεται να πηδάει και να πέφτει μέσα σε μια δεξαμενή, που συμβολίζει το θάνατο και τον τάφο του.

Στο σημείο αυτό αναφέρουμε πληροφοριακά, ότι οι αντίστοιχες ανθρώπινες μορφές ομοθεματικών παραστάσεων, που υπάρχουν σε άλλους μεταβυζαντινούς ναούς της πατρίδας μας, έχουν γραμμένες δίπλα στα στόματά τους τις εξής υποθετικές ρήσεις τους:

πιν.3

Ο 10ετής παις: «Άρα και πότε διαβάς ανέλθω εις τα άνω;».
Ο 20ετής νέος: «Στρέφου, ω χρόνε, εν σπουδή όπως ταχύ ανέλθω».
Ο 30ετής νέος άνδρας: «Ιδού εγγύς ελήλυθα καθίσαι εις τον θρόνον».
Ο 40ετής άνδρας: «Ποίος υπάρχει ως εμέ και τις υπέρτερός μου;».
Ο 50ετής άνδρας: («Ποίος υπάρχει ως εμέ και τις υπέρτερός μου;»).
Ο 60ετής πρεσβύτης: «Άρα, ω χρόνε, ως ορώ παρήλθε η νεότης;»
Ο 70ετής γέρων: «Ω, πως εμέ τον δύστηνον ηπάτησας, ω χρόνε».
Ο 80ετής γέρων: «Βαβαί, βαβαί, ω θάνατε, τις δύναται φυγείν σου;».

πιν.4

b) Το δένδρον της ζωής του ανθρώπου (Πίν. 1, 4).
Κάτω ακριβώς απ’ την προπεριγραφόμενη εικόνιση του συμβολικού «τροχού» και σε συνέχειά της, βρίσκεται η αλληγορική παράσταση του δένδρου της ζωής του ανθρώπου (Πίν. 4). Η παράσταση αυτή φιλοτεχνήθηκε σύμφωνα με τον καθιερωμένο εικονογραφικό της τύπο, που έχει, κατά περιγραφή του Φώτη Κόντογλου, ως εξής:
«Δένδρον. Και επάνω εις αυτό στεκόμενος άνθρωπος. Και δύο ζώα ως ποντικοί, ο ένας άσπρος και ο άλλος μαύρος, τραγανίζοντες με τους οδόντας των τον κορμόν του δένδρου. Και ο λευκός ποντικός παριστάνει την ημέραν, ο δε μαύρος την νύκτα, ήγουν και οι δύο μαζί τον χρόνον, οπού τρώγει την ζωήν του ανθρώπου ημέραν και νύκτα.
Η εικών φέρει ταύτην την επιγραφήν: Η ΖΩΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ».

ΠΗΓΗ