Οι Άγιοι Μικρασιάτες Νεομάρτυρες

Οι Άγιοι Μικρασιάτες Νεομάρτυρες

του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου

 ΛΕΖΑΝΤΑ: Άγιοι Μικρασιάτες Μάρτυρες: ιεράρχες ιερείς μοναχοί και λαϊκοί , άνδρες γυναίκες και παιδιά (μια μικρασιατική οικογένεια). Ο Σταυρός στην κέντρο για την «Σταυρωμένη Μικρά Ασία». Το Καμπαναριό στο κέντρο του Σταυρού είναι αυτό της Αγια-Φωτεινής Σμύρνης. Εκ δεξιών προς αριστερά οι μάρτυρες ιεράρχες:  Ζήλων Ευθύμιος, Κυδωνιών Γρηγόριος, Σμύρνης Χρυσόστομος, Ικονίου Προκόπιος, Μοσχονησίων Αμβρόσιος. Στην συνέχεια αριστερά του Σταυρού είναι ο Μοναχός (εκπρόσωπος των Μοναχών σφαγιασθέντων), δεξιά του Σταυρού ο Κληρικός (εκπρόσωπος των Κληρικών σφαγιασθέντων), και κάτω δεξιά ο Μικρασιάτης κάτοικος, αντιπροσωπεύοντας τον ανδρικό πληθυσμό που βασανίσθηκε και σφαγιάσθηκε και αριστερά η Γυναίκα-Μάνα και το Τέκνο, αντιπροσωπεύοντας το σύνολο του γυναικείου και παιδικού πληθυσμού που εβασανίσθη, εβιάσθη και μαρτύρησε στα τουρκικά βασανιστήρια.

   ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ: Την Κυριακή Προ της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, η Εκκλησία όρισε να επιτελούμε τη μνήμη των εκατοντάδων χιλιάδων ένδόξων Νεομαρτύρων, που μαρτύρησαν στη Μικρά Ασία κατὰ τὰ ἔτη 1918 – 1922. Με ύπατο Ιερομάρτυρα τον Άγιο Χρυσόστομο Σμύρνης και των συν αυτώ Ιεραρχών:Γρηγορίου Κυδωνιών, Αμβροσίου Μοσχονησίων, Προκοπίου Ικονίου, και Ευθυμίου Ζήλων. 

    Ο ΕΘΝΟΜΑΡΤΥΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΣΜΥΡΝΗΣ: Κορυφαίος μαρτυρας της Μικρασιατικής Καταστροφής υπήρξε ο αγιος Χρυσόστομος, Μητροπολίτης Σμύρνης. Στην απροστάτευτη Σμύρνη, που όλοι οι στρατιωτικοί και πολιτικοί παράγοντες την εγκαταλείπουν προστρέχει να βρει καταφύγιο ο άμαχος πληθυσμός της Μ. Ασίας. Ο μόνος που δεν την εγκαταλείπει είναι ο Χρυσόστομος. Όταν ο αρχιεπίσκοπος των Καθολικών την υστάτη ώρα, στις 25 Αυγούστου [πατρώο ή παλαιό ημερολόγιο], του εξασφαλίζει θέση σε ατμόπλοιο και του ζητά να εγκαταλείψει την καταδικασμένη πόλη για να γλυτώσει από την οργή των Τούρκων, εκείνο ατάραχος απαντά: «Παράδοσις του ελληνικού κλήρου αλλά και χρέος του καλού ποιμένος είναι να παραμείνει με το ποίμνιόν του». Στις 27 Αυγούστου γίνεται η πρώτη εμφάνιση Τούρκων  ατάκτων Τσετών υπό τον Κιορ Μπεχλιβάν στη Σμύρνη. Τρομοκρατία απλώνεται στην πόλη. Τα πλήθη συρρέουν στη Μητρόπολη.

Εικόνα εκ Ιερού Ναού Ευαγγελισμού της Θεοτόκου Ν.Ιωνίας Βόλου.

Ο Χρυσόστομος, βοηθούμενος από τον αδελφό του Ευγένιο, κάνει ό,τι μπορεί για να βοηθήσει. Την επομένη τελεί λειτουργία στην Αγία Φωτεινή. Είναι κάτωχρος από τη νηστεία και την αγρύπνια. Όταν όμως βγαίνει στην Ωραία Πύλη γονατίζει και προσεύχεται σαν ταπεινός λευίτης και εγείρεται ως άγιος. Είναι το τελευταίο κήρυγμά του «Η Θεία Πρόνοια”, λέγει, “δοκιμάζει την πίστιν μας και το θάρρος μας και την υπομονή μας την ώραν αυτήν. Αλλ’ ο Θεός δεν εγκαταλείπει τους χριστιανούς. Εις τας τρικυμίας αναφαίνεται ο καλός ναυτικός και εις τας δοκιμασίας ο καλός Χριστιανός. Προσεύχεσθε και θα παρέλθει το ποτήριον τούτο. Θαρρείτε ως εμπρέπει εις καλούς χριστιανούς». Είχε τελειώσει η λειτουργία, όταν ένας υπαστυνόμος τον πληροφόρησε ότι ο φρούραρχος τον ζητά στο φρουραρχείο. Γαλήνιος ο Χρυσόστομος αποχαιρετά το πλήθος, και ανεχώρησε με τον «καβάση» (κλητήρα) του, Θωμά Βούλτσιο. Από την κατάθεση του τελευταίου έχουμε τις πιο έγκυρες πληροφορίες. Ο φρούραρχος δέχτηκε τον Χρυσόστομο, του προσέφερε βυσσινάδα και του υπαγόρευσε μια διαταγή. Μ’ ένα αυτοκίνητο που τους παρεχώρησαν Αμερικανοί αξιωματικοί επέστρεψαν στη Μητρόπολη. 

Ο Μητροπολίτης κοινοποίησε στο λαό τη διαταγή του φρουράρχου: να παραδοθούν τα όπλα και όλοι να μείνουν στα σπίτια τους. Στις 8.00 μ.μ. ήλθε ο ίδιος αστυνόμος με δύο οπλισμένους στρατιώτες. Τότε, όπως γράφει ο επί 20 χρόνια κοντά στο Δεσπότη,  Θωμάς Βούλτσιος: «Ήλθαν να πάρουν το δεσπότη πως τον ζητά ο νομάρχης, δεν είπαν το όνομα, να πάη στο διοικητήριο με τρείς δημογέροντες. Επήραμε τον Τσουρουκτζόγλου και τον Κλιμάνογλου και εμπήκαν οι τρείς και οι αστυνομικοί στο αυτοκίνητο, για μένα δεν είχε θέση και μού ‘πε ο δεσπότης να περιμένω στη μητρόπολη. Στας δέκα το βράδυ ένας από τους στρατιώτες, έφερε μία κάρτα του δεσπότη για τον αδελφό του Ευγένιο. Του έγραφε: 

«Αγαπητέ αδελφέ, Μας εκράτησαν απόψε εμέ ως πρόεδρον της Μικρασιατικής αμύνης, τους άλλους ως μέλη. Μην ανησυχήτε». Ο Ευγένιος άρχισε να κλαίει. Το άλλο πρωί, Κυριακή, στας 8 με στέλλει να μάθω για το δεσπότη. Ευρήκα το Ζαδέ της τραπέζης. Πριν μισή ώρα συνάντησε τον υπαστυνόμο που είχε πάει τό δεσπότη. Αυτός του είπε πως το δεσπότη τον χάλασαν, καθώς και τους δύο δημογέροντες. Έτσι έγιναν. Ως την Τετάρτη που έφυγα δεν μπόρεσα να μάθω τίποτα άλλο». Οι Τούρκοι τελικά «χάλασαν» και τον πιστό Ευγένιο. Τον κράτησαν 6 μήνες φυλακή και μετά τον απηγχόνισαν. Αξίζει να σημειώσουμε πως πριν αναχωρήσει για το Φρουραρχείο, ο Εθνομάρτυρας Χρυσόστομος είχε ανοίξει το Ευαγγέλιο καὶ διάβαζε, απὸ το κατὰ Ιωάννην Ευαγγέλιο το κεφάλαιο της προσαγωγής του Ιησού στον Πιλᾶτο: «.Τότε ουν έλαβεν ο Πιλάτος τὸν Ιησούν και εμαστίγωσε, και οι στρατιώται πλέξαντες στέφανον εξ ακανθών, επέθηκαν τη κεφαλή αυτού και έδιδον εις αυτὸν ραπίσματα». Το Ευαγγέλιο, ανοιχτὸ στὴ σελίδα αυτή, βρέθηκε στὸ Μητροπολιτικὸ γραφείο του Χρυσοστόμου. Το διέσωσε ο πιστός του κλητήρας παραδίδοντάς το στον ανεψιὸ του εθνομάρτυρα, Χρυσόστομο Καβουνίδη. Σε άλλη σελίδα του Ευαγγελίου βρεθηκε σημείωση του Χρυσοστόμου: “Συγχωρώ όλους και ζητώ την συγχώρησιν όλων”. Μία ακόμη μαρτυρία, αυτή του ανταποκριτή Κώστα Μισαηλίδη αναφέρεται στις τελευταίες ημέρες της Σμύρνης. Οι πληροφορίες που δίνει για το μαρτύριο του Χρυσοστόμου είναι συγκλονιστικές. Γράφει:«Λίγο πριν το μεσημέρι της Κυριακής, έβγαλαν το Μητροπολίτη από το φρουραρχείο. “Να οι δικαστές σου και οι τζελάτηδές σου (δήμιοι)”, του είπεν ο φρούραρχος συνταγματάρχης Σαλήχ Ζακήμ. 

Και τον παρέδωσε στον μαινόμενο όχλο που αποβραδύς ξημερώθηκε εκεί να τον προσμένει. Και ξεκινά το μαρτύριο. Το λαϊκό δικαστήριο των εγκληματιών έβγαλε την απόφαση που ήταν: «Να σταυρωθεί… Να σταυρωθεί όπως ο Χριστός τους». Ο Νουρεντίν διέταξε τον έφεδρο Λοχαγό του τουρκικού στρατού Ρουστέν Μπέη Βάσιτς να εκτελέσει την απόφαση του λαϊκού δικαστηρίου. Ο Βάσιτς κατεβαίνοντας τα σκαλιά του Διοικητηρίου μαζί με τους τρεις μελλοθανάτους, τον Χρυσόστομο και τους δημογέροντες, δεν προλαβαίνει να βγει στο προαύλιο γιατί ξεπροβάλλει φρενιασμένος ο ηγέτης του όχλου πια και όχι του στρατού, Νουρεντίν [στρατ. διοικ. Σμύρνης], στο κεφαλόσκαλο και τραβώντας το περίστροφό του πυροβολεί τον Χρυσόστομο. Ήταν τέτοια η λύσσα του που το χέρι του έτρεμε από την οργή και αντί να πλήξει τον Χρυσόστομο τραυμάτισε θανάσιμα τον δημογέροντα Κλιμάνογλου. Με τον πυροβολισμό και την έξοδο του Χρυσοστόμου στο προαύλιο το πλήθος ορμά και ξεκινά το μαρτύριο του αγίου Ιεράρχη. 

Λίγο πριν το τέλος, ένας από τους Τούρκους, αναγνωρίζοντας σε μια κίνηση του Μητροπολίτου το σημείο του σταυρού, διότι, ναι, πράγματι, ευλογούσε τους διώκτες του, πιστός στις ευαγγελικές επιταγές, εξαγριώθηκε και του έκοψε και τα δύο του χέρια. Ο δρόμος απ’ την Πλατεία του Διοικητηρίου ως την πλατεία του Ικί Τσεσμέ, Τουρκομαχαλά της Σμύρνης, ήταν ο Γολγοθάς του μαρτυρικού Ιεράρχη. Του έβγαλαν με ξιφολόγχη τα μάτια, του έκοψαν αυτιά και γλώσσα. Τον έσυραν από τα γένεια και τα μαλλιά. Γύρω απ’ το σώμα του έστησεν η απάνθρωπη, η αφάνταστα βάρβαρη τουρκική μανία φρικτό χορό. Δεν άφησαν τίποτε εξευτελιστικό που να μην το κάμουν στο αφανισμένο και μισοσκοτωμένο κορμί του. Και σύρθηκε έτσι, ως το Ικί-Τσεσμέ, ο Μητροπολίτης Σμύρνης, κατακομματιασμένος. Από το κορμί του, εκεί, το μεθυσμένο από κτηνωδία πλήθος πήρε ένα κομμάτι της σάρκας του Χρυσοστόμου για φυλακτό ματωμένο. Το κεφάλι του με βγαλμένα τα μάτια, κομμένα τ’ αυτιά και τη γλώσσα, με τα γένεια ξερριζωμένα και μαύρο από το ξύλο, αιματοστάλαχτο το έμπηξαν στην πατερίτσα του και η πομπή μαινόμενη από βλαστήμιες και σαρκασμό, το περιέφερε στους Τουρκομαχαλάδες”.

Αγιος Γρηγόριος Κυδωνίων

   ΟΙ ΔΥΟ ΣΥΝΑΘΛΗΣΑΝΤΕΣ ΜΕ ΤΟ ΑΓΙΟ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟ: Μαζί με τον άγιο Χρυσόστομο Σμύρνης μαρτύρησαν και δύο εξέχοντα πρόσωπα της Σμύρνης: ο δημογέροντας της πόλης Γεώργιος Κλημάνογλουκαι ο νομικός και εκδότης της γαλλόφωνης εφημερίδας «La Reforme» Νικόλαος Τσουρουκτσόγλου. Το απόγευμα της 27ης Αυγούστου (π.η.) μαζί με τον Δεσπότη Σμύρνης εκλήθησαν στο φρουραρχείο και οι Δημογέροντες του Ελληνισμού της πόλης. Τελικά, δυὸ μόνον βρέθηκαν: οι Νικόλαος Τσουρουκτσόγλου κα Γεώργιος Κλημάνογλου. Κι όταν ο Άγιος Μητροπολίτης Σμύρνης καταποντίστηκε μες στη φουρτουνιασμένη θάλασσα του λυσσαλέου τουρκικού όχλου, τὴν ίδια ώρα μαρτυρούσαν κι οι δυὸ αυτοί Δημογέροντες. Ο Γεώργιος Κλημάνογλου απαγχονίσθηκε, τραυματισμένος όπως ήταν, από τον μαινόμενο όχλο. Ο Νικόλαος Τσουρούκτσογλου μαρτύρησε δεμένος από τα πόδια σε ένα αυτοκίνητο, καθώς τον περιέφεραν στο κέντρο της Σμύρνης, ενώ το κεφάλι του συρόταν στα λιθόστρωτα καλντερίμια! [Αλλά θα συνεχίσουμε συν Θεώ την επόμενη Κυριακή.]

Αγιος Προκόπιος Ικονίου(έργο Αναστασίου Δρακόπουλου - Ιερός Ναός Αγίου Κοσμά Αιτωλού Ν.Φιλαδελφείας)

  ΑΛΛΟΙ ΑΓΙΟΙ ΕΠΙΣΚΟΠΟΙ ΜΑΡΤΥΡΕΣ: Οι άλλοι άγιοι επίσκοποι που μαρτύρησαν κατά τους διωγμούς των Ελλήνων της Μικράς Ασίας ήταν οι εξής: Προκόπιος Μητροπολιτης Ικονίου, Γρηγόριος Μητροπολίτης Κυδωνιών, Αμβρόσιος Μοσχονησίων, Ευθύμιος Μητροπολίτης Ζήλων. Άλλοι ιερομάρτυρες υπήρξαν οι: Ιερεύς Μελέτιος του ναού της Ευαγγελιστρίας, που σταυρώθηκε στον κορμό ενός πεύκου. Ο Ιεροδιάκονος Γρηγόριος της Αγίας Άννης στο Κορδελιό, που κάηκε ζωντανός. 

Ο Ιερομάρτυς πατήρ Γεώργιος Καρασταμάτης από την Αγία Παρασκευή Κρήνης (Τσεσμέ), υπέργηρος κληρικός, εφημέριος του Ναού Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων, που βρήκε μαρτυρικό θάνατο από μαινόμενους Τσέτες που εισέβαλαν στο ναό την ώρα της τέλεσης της Θείας Λειτουργίας(!!). Ο ιερομάρτυρας βρέθηκε πεσμένος στην Ωραία Πύλη με ανοιγμένο το κρανίο. Τι είδους όμως μαρτύρια επεφύλαξαν οι ωμοί κι απάνθρωποι αυτοί απόγονοι του Ταμερλάνου; 

Τον Γρηγόριο, Μητροπολίτης Κυδωνιών, τον έθαψαν ζωντανό(!) και μαζί του ένα πλήθος κληρικών και λαϊκών της περιοχής του. Τον Μοσχονησίων Αμβρόσιο, του πετάλωσαν τα πόδια(!) και τον κατατεμάχισαν. 

Μαζί του κατεσφάγησαν 11 ιερείς και 2 μοναχοί. Τον Ευθύμιο, επίσκοπο Ζήλων, από τα Παράκοιλα Καλλονής, τον φυλάκισαν, όπου και παρέδωσε το πνευμα του μετά από βασανιστήρια. 

Αγιος Ευθυμιος Ζήλων

Μεταξύ του νέφους των Μαρτύρων της τουρκικής θηριωδίας υπήρξαν και οι Ιερομάρτυρες Αρκάδιος και Γαβριήλ οι Ιβηρίτες († 11/09/1922): Ο Αρκάδιος γεννήθηκε το 1893 στο Αϊβαλί της Μικράς Ασίας. Προσήλθε στη μονή Ιβήρων το 1912 κι εκάρη μοναχός σε αυτή το 1914. Το ίδιο έτος χειροτονήθηκε και διάκονος. Το 1916 μαθήτευσε στην Αθωνιάδα Σχολή. Κατά το μοναχολόγιο της μονής «εφονεύθη μαρτυρικώς εν Κυδωνίαις υπό των Τούρκων κατά την υποχώρησιν των Ελλήνων εκ Μικράς Ασίας το 1922». Ο Γαβριήλ γεννήθηκε στο Κιλκίς το 1886. Εκάρη μοναχός το 1907 και κατόπιν χειροτονήθηκε διάκονος και πρεσβύτερος. Είχε το ίδιο τέλος με τον αδελφό του Αρκάδιο, την ίδια ημερομηνία.

 Στο Βουτζά, έχουν καταγραφεί και τα φρικτά μαρτύρια τριών επιφανών κληρικών της Ι.Μ. Σμύρνης: Του Αρχιερατικού Επιτρόπου Αρχιμανδρίτου Ιακώβου Αρχατζικάκη τον οποίο οι Τούρκοι “προσέδεσαν επὶ στασιδίου του ιερού ναού του αγίου Ιωάννου καὶ καρφώσαντες διὰ λεπτών ήλων [καρφιών] επὶ του μετώπου του ημισέληνον(!) εκ λευκοσιδήρου, αφήκαν καὶ απέθανεν εκ των φρικτών αλγηδόνων”. Του Προϊσταμένου της κάτω συνοικίας Σμύρνης, Αρχιμανδρίτου Αθανασίου Νικολόπουλου “όν επετάλωσαν εις τους πόδας και το στήθος”. 

Του Προϊσταμένου τῆ Αγίας Τριάδος, Οικονόμου Μιχαήλ Κυριακοπούλου «ον απογυμνώσας (Τούρκος αξιωματικός) τελείως προσέδεσεν απὸ του λαιμού διὰ σχοινίου εις την ουρὰν του ίππου του και καλπάζων έσυρεν προς το Κορδελιό. Αμερικανὸς ναύτης εκ των φρουρούντων την αποθήκην των πετρελαίων της Standard Oil Cy, τοσούτον εξωργίσθη ώστε επυροβόλησε και εφόνευσε τον αξιωματικόν, και απαλλάξας τον ατυχή ιερέα επεβίβασεν επὶ αμερικανικού πλοίου και έστειλεν αυτὸν εις Αθήνας» 

Στις 15 Σεπτεμβρίου 1922 σφαγιάσθηκε στην ομαδική σφαγή των εκ Μοσχονησίων Χριστιανών ο Αρχιμανδρίτης Ιωάννης Ευστρατίου, καθηγητής της Εκκλησιαστικής Ιστορίας της Ιεράς Εκκλησιαστικῆς Σχολής της Χάλκης. Στις 30 Σεπτεμβρίου 1922 σφαγιάσθηκαν όλοι οι Ιερείς της Ιερᾶς Μητροπόλεως Κυδωνιῶν.

     ΜΑΡΤΥΡΩΝ ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ: Κατά τη Μικρασιατική Καταστροφή μαρτύρησαν συνολικά 347 κληρικοί (από το σύνολο των 459 ιερέων και διακόνων των εκκλησιαστικών επαρχιών Εφέσου, Σμύρνης, Φιλαδελφείας, Ηλιουπόλεως, Περγάμου Αδραμυττίου, Μοσχονησίων, Κυδωνιών, κ.α.). 50.000 υπήρξαν οι θανατωθέντες Σμυρναίοι, 4.000  οι Φωκαείς. Ένα εκ των θυμάτων των αιμοσταγών τούρκων στην τελευταία των περιπτώσεων υπήρξε η Ειρήνη, μια έγγυος 9 μηνών όταν τη συνέλαβαν οι Τούρκοι. Άγρια όρμησαν επάνω της και με τη ξιφολόγχη της άνοιξαν την κοιλιά για να δουν τι παιδί θα γεννούσε(!). Φονεύτηκαν ακόμη αγρίως  3.361 Περγαμηνιώτες και 6.000 Μοσχονησιώτες. Κι ανάμεσα σ’ όλους αυτούς και μικρά παιδιά όπως οι πρόσκοποι του Αϊδινίου! 

Αλλά ας δώσουμε το λόγο σε αυτόπτες, όχι Έλληνες, αυτόπτες μάρτυρες της μεγάλης σφαγής της Σμύνης:

   ΔΥΟ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ: Ο μάρτυρας του οποίου η αφήγηση δημοσιεύτηκε στη Review de Paris, διηγείται: «Τη Δευτέρα 11 του μηνός, η κατάσταση της πόλης ήταν δραματική. Ο στόλος έπρεπε να φύγει από τη Σμύρνη από τη μια στιγμή στη άλλη. Επειδή φοβόμασταν αποκλεισμό του κόλπου, επιβιβαστήκαμε αποφασισμένοι να φύγουμε, μόλις θα αναχωρούσε ο αγγλικός στόλος. Οι δύο νύχτες που περάσαμε στο πλοίο ήταν τρομακτικές. Ο κόλπος έμοιαζε με λίμνη και ο παραμικρός θόρυβος από την παραλία έφθανε μέχρι εμάς πολύ καθαρά. Απ’ όλες τις πλευρές έβλεπε κανείς μεγάλες πυρκαγιές. Ο Κουκλουτζάς, ένα ελληνικό χωριό, καιγόταν ολόκληρο μέσα σε λάμψεις, καθώς κι ένα μέρος του Μπουρνόβα. Οι Τούρκοι είχαν λεηλατήσει και κάψει όλα τα χωριά γύρω από τη Σμύρνη. Από την παραλία μάς έφταναν φωνές από ανθρώπους που τους στραγγάλιζαν, και τα πτώματα των πνιγμένων επέπλεαν γύρω από το πλοίο μας. Κατά τη διάρκεια αυτών των φρικαλεοτήτων ακούγαμε τη μουσική που έπαιζαν στα πολεμικά πλοία, για να διασκεδάσουν. Περνάγαμε τις μέρες μας στο Κορδελιό που ζούσε μέσα στη φρίκη. Οι Τούρκοι δε σέβονταν πια τα ευρωπαϊκά σπίτια και τα λεηλατούσαν, όπως έκαναν και με τα σπίτια των Ελλήνων και των Αρμενίων. Ένας Γάλλος στο Κορδελιό ξαναφόρεσε την παλιά του στολή του επιλοχία και μπόρεσε έτσι να κάνει καλό. Όταν τον έβλεπαν οι Τούρκοι, υποχωρούσαν λέγοντας: “Είναι Γάλλος”. Εκείνος μόνος του μπόρεσε να σώσει από τη λεηλασία ένα μεγάλο αριθμό σπιτιών και να γλιτώσει τη ζωή πολλών δυστυχισμένων ανθρώπων». 

  Ο ανταποκριτής της Daily Telegraph, δηλώνει πως το πλιάτσικο είχε αδειάσει στην κυριολεξία το Αρμένικο εμπορικό κέντρο. Τούρκοι στρατιώτες με στολή έπαιρναν μέρος στη λεηλασία. Τους συναντούσε κανείς με όλων των ειδών τα εμπορεύματα. Μισοσκεπασμένες άμαξες και γάιδαροι μετέφεραν τα λάφυρα. Δεν υπήρχαν πια παρά λίγα ορατά πτώματα. Ο ανταποκριτής που την προηγουμένη είχε μετρήσει δεκαπέντε, τη Δευτέρα δεν είδε παρά μόνο πέντε. Ο Αμερικανός αξιωματικός που ήταν επικεφαλής μιας περιπολίας, υπολόγιζε το σύνολο αυτών που είχε δει, σε καμιά εκατοστή. Ο ίδιος ανταποκριτής τηλεγραφούσε την επομένη πως η σφαγή είχε πάρει διαστάσεις πολύ σοβαρές. Τούρκοι στρατιώτες είχαν επιτεθεί στο Αρμένικο κολλέγιο όπου βρίσκονταν χίλιοι πρόσφυγες. Κάπου σαράντα πτώματα κείτονταν στους δρόμους. Ο Μουσταφά Κεμάλ τον οποίο ο ανταποκριτής είχε ρωτήσει λίγες ώρες πριν την πυρκαγιά, του δήλωνε, σε αγαστή σύμπτωση απόψεων με την “Ελληνίδα” βουλευτή Ρεπούση,: «Όπως βλέπετε, δε γίνονται σφαγές ή κάτι παραπλήσιο στη Σμύρνη. Οι λεηλασίες και οι θάνατοι που έγιναν ήταν αναπόφευκτοι». Για έναν Τούρκο στρατηγό σαράντα πτώματα στους δρόμους δεν ήταν προφανώς κάτι το υπολογίσιμο. Μια σφαγή άξια του ονόματος της και της “ενδόξου” τουρκικής ιστορίας δεν αριθμεί παρά χιλιάδες νεκρούς. 

Κατά τη διάρκεια της ημέρας της 12ης του μηνός, ένας Άγγλος μάρτυρας, ο κ.Wallace, επιστρέφοντας στο κτήμα που είχε στο Μπαϊρακλί (κοντά στο Κορδελιό), διαπίστωσε ότι το υπηρετικό του προσωπικό είχε πέσει βορά της φρίκης. Τα πτώματα τριών γυναικών επέπλεαν στον κολπίσκο μπροστά στο σπίτι. Ήταν των τριών υπηρετριών από το διπλανό ορφανοτροφείο θηλέων. Μια ομάδα Τούρκων είχε παρουσιαστεί στο ορφανοτροφείο, απαιτώντας την άμεση παράδοση τριών γυναικών. Αφού τις βίασαν, τις στραγγάλισαν και τις πέταξαν στη θάλασσα. Στη διάρκεια της ίδιας μέρας, της 12ης του μηνός, η έρευνα για Έλληνες στρατιώτες και αξιωματικούς, που οι τουρκικές αρχές ισχυρίζονταν πως κρύβονταν στα σπίτια των Ορθοδόξων, έδωσε αφορμή στις πιο απεχθείς ακρότητες. Στη συνοικία του Πάνω Καρατάς, μια νιόπαντρη βιάστηκε διαδοχικά από εννέα κτήνη του είδους αυτού. Σ’ ένα διπλανό σπίτι, της κυρίας Marian Boudou, επτά στρατιώτες χύμηξαν πάνω στην κόρη της Paratsem και στις νεαρές κοπέλες που βρίσκονταν μαζί της. Η κακόμοιρη μητέρα που έχασε αμέσως τα λογικά της μπροστά σ’ αυτό το θέαμα, άρχισε να χορεύει «για το γάμο της κόρης της»! Το απόγευμα της ίδιας μέρας εκδόθηκε προκήρυξη του Νουρεντίν πασά που απαγόρευε στους Μουσουλμάνους επί ποινή θανάτου να δώσουν άσυλο σε Έλληνες και Αρμένιους στρατιώτες!

Απολυτίκιον Αγίων Μικρασιατών Ιερομαρτύρων [Ήχος δ΄]: “Η πενταυγής Αρχιερέων χορεία, τη των αγώνων νοητή δαδουχία, την Μικρασίαν άπασαν αυγάζει νοητώς, ο σοφός Χρυσόστομος, Γρηγορίω τω θείω, Αμβρόσιος, Προκόπιος και Ευθύμιος άμα, ούς ευφημούμεν είπωμεν πιστοί, χαίροις Μαρτύρων, πεντάριθμε σύλλογε.”

Απολυτίκιον Αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης [Ήχος γ΄]: “Μέγαν μάρτυρα η Εκκλησία, μέγαν ήρωα το έθνος σύμπαν, τον της Σμύρνης υμνούμεν Χρυσόστομον. Και γαρ γενναίως αθλήσας υπέμεινεν υπέρ πατρίδος και πίστεως θανατόν, Ιεράρχου τε υπόδειγμα εαυτόν ανέδειξε τον στέφανον λαβών τον αμαράντινον.”

πηγή