''Οι ολέθριες συνέπειες της αφθονίας''

Του Δημήτρη Βασιλειάδη

Το παρακάτω απόσπασμα απ΄ τη συζήτηση ανάμεσα στον Καστοριάδη και τον Οκτάβιο Πας, που είχε να κάνει με την καταλυτική επιρροή της κατανάλωσης, ή της αφθονίας στην ''εξέλιξη'' του ανθρώπου, είναι παρμένο απ΄το βιβλίο των εκδ. ''Πόλις'', με τίτλο ''Είμαστε υπεύθυνοι για την ιστορία μας'', σε επιμέλεια της Τέτας Παπαδοπούλου.

Κ. Καστοριάδης : ''Την κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε σήμερα θα την χαρακτήριζα ''εξαπλωμένη έρημο''. Για να απαντήσουμε στο ερώτημα ''ποιός εξαπλώνει αυτή την έρημο ;'' πρέπει να απορρίψουμε όλες τις έως τώρα γνωστές θεωρίες της ιστορίας. Δεν υπάρχουν πια ''συνωμοσίες του κεφαλαίου'', δεν υπάρχουν ''κακοί''. Κι όμως, τα πάντα συντρέχουν προς την ίδια κατεύθυνση, προς την κατεύθυνση της διαφθοράς, που έχει πλέον γίνει συστηματική της αυτόνομης εξέλιξης της τεχνοεπιστήμης, που κανείς δεν ελέγχει και βεβαίως, της αγοράς.
Σήμερα, δεν μας απασχολεί πλέον, εάν τα προϊόντα που παράγουμε είναι χρήσιμα. Το μόνο που μας απασχολεί είναι, εάν θα πωληθούν και ίσως ούτε καν αυτό, διότι ξέρουμε ότι έτσι κι αλλιώς θα πωληθούν μέσω διαφήμισης.''

Οκτάβιο Πας : ''Πιστεύω πως εκείνο που πρέπει να μας απασχολήσει είναι η γενικευμένη παθητικότητα των ανθρώπων, η οποία νομίζω συνδέεται με την απαταγώδη αποτυχία του επαναστατικού κινήματος του 20ου αιώνα.

Μετά την αποτυχία του κομμουνισμού βρεθήκαμε μπροστά σε μια ''ιστορική παύση'', σε ένα κενό. Δεν έχουμε ιστορικά προτάγματα, ενώ παράλληλα ανεχόμαστε την παρούσα κατάσταση που καταστρέφει τις αξίες και μεταμορφώνει τη σύγχρονη κοινωνία σε κοινωνία κατανάλωσης...
Η οικονομία των ολοκληρωτικών καθεστώτων ήταν οικονομία στέρησης. Ο καπιταλισμός είναι οικονομία αφθονίας για την πλειοψηφία, την πλειοψηφία στις ανεπτυγμένες δυτικές χώρες...

Όμως για μένα υπάρχει ένα διπλό ερώτημα και θα ήθελα να το θέσω.
Γιατί η αφθονία έχει αρνητικές επιπτώσεις, όσον αφορά τον πνευματικό τομέα, στις δυτικές κοινωνίες ;
Γιατί η αφθονία έχει ολέθρια αποτελέσματα, όσον αφορά τον υλικό τομέα, στις λεγόμενες υποανάπτυκτες χώρες ;

Κατά τη γνώμη μου, η αφθονία -παρέχοντας ανέσεις και ευκολίες- ευνούχισε τα άτομα και τα μεταμόρφωσε σε ικανοποιημένες μάζες χωρίς θέληση, χωρίς κατεύθυνση.''

Κ. Καστοριάδης : ''Η αφθονία μεταμόρφωσε τους ανθρώπους σε άτομα ''ιδιωτικοποιημένα'', ιδιώτες. Ωστόσο δεν πρέπει να επιρρίπτουμε τις ευθύνες στην αφθονία καθαυτήν. Πιστεύω πως φταίει η ιδέα σύμφωνα με την οποία η οικονομία καθορίζει τα πάντα.
Ο Μαρξ έθεσε την οικονομία στο κέντρο των πάντων, θεωρώντας ότι ο καπιταλισμός δεν μπορούσε να προσφέρει στους ανθρώπους αυτό που προσδοκούσαν. Τις προσδοκίες τους θα ικανοποιούσε μόνον ο κομμουνισμός... Οι σύγχρονες κοινωνίες, όσο κι αν φαίνεται παράδοξο, διέπονται από μια αντίληψη παρόμοια με εκείνην που είχε ο Μαρξ, δηλαδή θεωρούν ότι το σημαντικό είναι η οικονομία και κατ΄ επέκτασιν η κατανάλωση.
Όμως, στην πραγματικότητα, η κρίση των σύγχρονων κοινωνιών είναι κρίση των σημασιών -κρίση των αξιών, αν το προτιμάτε έτσι- εκείνων ακριβώς που διασφαλίζουν τη συνοχή τους. Βεβαίως, την κρίση των σύγχρονων κοινωνιών την έχει επιτείνει, όπως πολύ σωστά είπατε προηγουμένως, η έκπτωση της επαναστατικής ιδεολογίας και η απαξίωση της ιδεολογίας της προόδου.''